IYdeologiyagha – iye, diplomatiyagha – diyversifikasiya kerek!

Sonymen, soghys bastaldy! Dýniyeni dýr silkindirgen búl suyt habardy estip, býkil әlem 1939 jyldan beri bastan ótkermegen shok aldy dese bolady!

Búl kýnderi әlem ekige bólingen siyaqty: biri – basqa elding jerin basyp alyp jatqan Resey, ekinshisi – oghan qarsylyq tanytyp jatqan basqa elder.

Qatysushylary men olarmen mýddeles jәne niyettes taraptardy eskersek, ýshinshi dýniyejýzilik soghystyng qarsany dep qabyldaugha bolatyn búl oqighanyng sebepteri men saldaryn sarapshylar jan-jaqtan talqylap, әrtýrli, keyde bir-birine mýldem kereghar pikirler men boljamdar aityp jatyr. Saraptamalar da keyde sayasy koniunkturanyng qúrbany bop ketetini de ras.

Ásire әri әmbebap bilgishsinip, ol horgha qosylmay-aq qoyayyn.

Tek qana búl geosayasy daghdarystyng Qazaqstangha tiygizer qanday әseri boluy mýmkin, soghan qatysty ghana keybir oilarymmen bóliseyin.

Birinshiden, búl soghystyng geosayasy әseri bar.

Resey – bizdin, Toqaev aitpaqshy, «Qúdaydyng ózi bere salghan kórshimiz», EAEO, Keden odaghy, ODKB men ShOS-taghy odaqtas-әriptesimiz. Ukraina da -bizden alys emes: keshegi Sovet odaghynda birge boldyq, ekonomikalyq jәne mәdeny baylanystarymyz barshylyq.

Fәlsafalyq túrghydan aitqanda, Resey – keshegi imperiyany qayta qalpyna keltiruge úmtylghan avtoritarlyq rejimning simvoly bolsa, Ukraina – Reseyding anneksiyalyq sayasatynan zardap shegushi jәne damudyng batystyq, sonyng ishinde, últtyq sananyng qayta órleuining (renessans) zamanauy modeli ispettes.

Búl bir-birimen tuys eki slavyan halqy arasyndaghy soghys emes, búl dýniyetanymdyq, órkeniyettik eki kózqarastyng qaqtyghysy!

Eki jaqqa qatysty pozisiyasyn jariyalaghanda, Qazaqstan biyligi osy manyzdy jaytty eskerui tiyis.

Ekinshiden, búl soghystyng taza ekonomikalyq әseri bar. Resey bizding eng ýlken ekonomikalyq әriptesimiz ekeni mәlim. Ol shyndyqty biz joqqa shyghara almaymyz. Qarap otyrsaq, bizding tenge ghana rublige telinip qalghan joq, ekonomikanyng tútas salalary da soltýstik kórshimen jipsiz baylanyp qalghan! EAEO ol ýshin ýlken mýmkindikter bergen edi, endi sonyng «jemisin» kórip otyrmyz.

Osy orayda Resey premieri Mishustinning Ukrainagha qarsy әskery operasiya bastalghan kýni basqa elge emes, dәl Qazaqstangha, EAEO ýkimetaralyq kenesining otyrysyna úshyp keluine de erekshe nazar audaruymyz qajet. Resmy esepti qarasaq, ol bizding biylikpen tek qana EAEO ayasyndaghy kelisim-sharttar men ortaq is-sharalar josparlarynyng oryndalu barysyn talqylaghan-mys. Óz basym búl aqparatqa onsha senbey otyrmyn. Soghys bastalghan kýni kezdesip, eki jaq Ukraina taqyrybyn sóz etpeui mýmkin emes! Kelissózderding jay-japsaryn jasyryp jatqanyna qaraghanda, osy sapardyng basqa da «nәtiyjeleri» boluy ghajap emes!

Batys sanksiyalary týraly sóz qozghaghanda, biz Reseyge qatysty sanksiyalardyng Qazaqstangha tiygizer әseri jayynda ghana aitugha beyimbiz. Biraq, Reseyding qoltyghyna kirgen sayyn, sol sanksiyalar... ózimizge de jariyalanuy da mýmkin ekenin úmytpayyq! Mәselen, osy sapar barysynda Mishustin bizding biylikke DHR men LHR-dy moyyndaugha qatysty qysym kórsetse jәne bizdikiler amalsyzdan bolsa da, sonday qadamgha barsa, nemese bizding ekonomika naqty salalar men jobalar negizinde Resey ekonomikasymen odan sayyn yntamaqtasa týsse, dәl solay bolary sózsiz!

Eki qauip bar.

Biri – jana, búrynghylardan beter әri keshendi sipatqa ie bolghan sanksiyalargha dushar bolghan Resey qarjy jýiesi qúldyrap jatyp, bizding eldi ózimen birge qúrdymgha sýirep alyp ketui mýmkin.

Ekinshisi – reseylik kompaniyalarmen birikken ne әriptes bolghan otandyq qúrylymdarymyzgha da sol sanksiyalardyng salqyny tiii yqtimal. Basqa jerden opa tappaghan resey kapitaly bizding elge aghylyp jatqany da sodan. Biraq olardyng bәri «toksichnyi». Mәselen, reseylik SBER ne AES jobalary Qazaqstangha jýzege assa, olardyng arty qarang bolmaq.

Ýshinshiden, búl soghystyng ishki sayasatymyzgha da әseri bar.

IYdeologiyalyq túrghydan biz Reseyding úlyderjavalyq shovinizmmen ulanghan neoimperiyalyq dýniyetanymynyng qúrbany әri qúly bop qalghanymyz ótirik pe?

Kýn sayyn jatpay-túrmay osy qúndylyqtardy dәripteytin reseylik telearnalardyng qazaq efiyrinde emin-erkin taratyluynyng óz jemisi bar emes pe: «solovievter» bizding qoghamda óz jaqtastaryn tәrbiyelep jatqanyn qalay jasyramyz? Oghan jol berip otyrghan – ózimizding biylik! Gibridtik, sonyng ishinde, aqparattyq soghysta jenilip jatqanymyz da – últtyq mýddeni qorghaudaghy biylikting túrlausyz sayasatynyng jemisi.

Mәselen, últtyq patriotizm turaly aitqanda biz tek qana qazaqtar turaly sóz qozghaymyz. Búl mәsele tek bizge ghana kerek siyaqty. Meninshe, otansýigishtik sezimin qalyptastyru isinde Qazaqstanda túryp jatqan ózge últtardy da qamtu kerek! Ázirshe búl baghytta biylik ekijýzdilik tanytyp keledi: qazaq tilindegi últtyq baghyttaghy ritorika orys tilinde mýldem basqasha týrge enip ketedi!

Soghys qarsanyndaghy sózinde Putinning «denasifikasiya» turaly basa aituynda da biraz gәp jatyr. Ol degeniniz tek qana Ukriandaghy emes, postsovettik kenistiktegi basqa elderdegi últtyq sayasattyng janasha, zamanauy sipat aluyna kórsetilgen sayasy ses dep bilemin.

KOVID jaghy bólek, biraq separatistik pighyldardyng jayyluy jóninen bizding keybir oblysymyz ghana emes, oi-sanamyzdyng biraz bóligi «qyp-qyzyl aimaqta»! Ol jaqqa vaksina salyp, keybir beypil auyzdardy maskamen jauyp jatqan eshkim de joq!

IYdeologiyamyzdyng qanday mýshkil jaghdayda ekenin keshegi Qantar qandy qyrghyny kórsetken joq pa?!

«Alystan kórsen, aldyrmaysyn!» dep atam qazaq beker aitpaghan. Bizdi alystaghy emes, jaqyndaghy qauipti әli de bayqamay kelemiz! Bir sózben aitqanda, iydeologiyagha da ie kerek!

Alys-jaqyn tarihy perspektiva túrghysynan alghanda osynau oqys ta ospadar sayasat Putinning týbine jetui de mýmkin. Jiyrma jyldan astam ornynan qozghala qoymay oghan narazy oppozisiyany aitpaghanda, onyng basqynshylyq, agressorlyq, anneksiyalyq doktrinasyna qarsy ishki jәne syrtqy kýshter úlghayyp keledi.

Avtoritarlyq jýiede kóp nәrseni oligarhtar sheshetini ras. Reseydegi yqpaldy klandar da Putinning órkeniyetti әlemmen arazdasyp, oqshaulanuyna, óz milliardtarynyng sanksiyalardyng astynda qaluyna әkep soqtyryp jatqan sayasatyna tipti de riza emes. Biteu jara bir kýni jarylady, saray tónkerisi boluy әbden yqtimal!

Osy kýnderi birqatar BAQ pen sarapshylar «eshnәrsege alandaudyng qajeti joq, Toqaev pen Putinning arasy jaqsy» degen synayda pozitivti kóripkeldik tanytyp jatyr.

Putin keshegi kýnge deyin Nazarbaevpen de dos bolghan joq pa? Sondyqtan bizge eki basshynyng ekeuara kelisimderi emes, jer tútastyghymyzgha qatysty resmi, taygha tanba basqanday jazylghan halyqaralyq kepildikter kerek! Olar eskirip jatsa, janalu qajet. Sonymen birge, kópvektorlyq syrtqy sayasatty janasha mәn-mazmúnmen toltyru, diplomatiyamyzdy diyversifikasiyalau kerek!

Ámirjan Qosan

Abai.kz