Osydan 17 jyl búryn jazylghan maqalammen tanystyrghym kelip otyr. Biraq, sóge, jamandamaularynyzdy súraymyn. Ábden toryqqan kezde jazghan dýniyem edi...

Avtor

Qazaq bolyp tughanyma ókinemin. Ashy bolsa da ashyghyn aitayyq. Keybir qazaqtardyng aqymaqtyghyna, topastyghyna, nadandyghyna renjiymin. Basy birikpes, týzelmes, em qonbas dep qauiptenetinim de ras.

Halqymyzdyn, ata-babalarymyzdyng danalyghynda, úlylyghynda shýbә joq. Qazaq kóp jaghdayda aqyly danagha, minezi balagha layyq. Biraq, әttegen-ay, songhysy birinshining qúnyn kók tiyn etkenin kórgende qalay jylamaysyn?!

Auyzbirlik, yntymaq turaly qazaqtan kóp aitatyn halyq joq. Biraq, ózi maqtanshaq, ózi ataqqúmar, shenqúmar, jýzge, rugha bólingish qazaq qaytip auyzbirlikte bolady? Esh uaqytta bolmaydy-au.

Ózining arty ashylyp otyrghanyn kórmey, basqagha qarap syqylyqtaydy. Qolyna azyn-aulaq mal bitip, qony kóterilse "boldym, toldym", "endi bәrin de satyp alamyn" dep shygha keledi.

Qazaq birin-biri múqatugha kelgende myqty, sheber. Tili ashy, ayamay shaghyp alady: "Keshegi pәlenshe edi, býgin jetisip qapty" deydi.

Ózbek ózge últty qansha jek kórip túrsa da, ol minezin syrtqa bildirmeydi. Ózge halyqty bauyryna tartyp, pasportyn "ózbek" dep ózgertkenshe tynbaydy.

Osydan 17 jyl búryn jazylghan maqalammen tanystyrghym kelip otyr. Biraq, sóge, jamandamaularynyzdy súraymyn. Ábden toryqqan kezde jazghan dýniyem edi...

Avtor

Qazaq bolyp tughanyma ókinemin. Ashy bolsa da ashyghyn aitayyq. Keybir qazaqtardyng aqymaqtyghyna, topastyghyna, nadandyghyna renjiymin. Basy birikpes, týzelmes, em qonbas dep qauiptenetinim de ras.

Halqymyzdyn, ata-babalarymyzdyng danalyghynda, úlylyghynda shýbә joq. Qazaq kóp jaghdayda aqyly danagha, minezi balagha layyq. Biraq, әttegen-ay, songhysy birinshining qúnyn kók tiyn etkenin kórgende qalay jylamaysyn?!

Auyzbirlik, yntymaq turaly qazaqtan kóp aitatyn halyq joq. Biraq, ózi maqtanshaq, ózi ataqqúmar, shenqúmar, jýzge, rugha bólingish qazaq qaytip auyzbirlikte bolady? Esh uaqytta bolmaydy-au.

Ózining arty ashylyp otyrghanyn kórmey, basqagha qarap syqylyqtaydy. Qolyna azyn-aulaq mal bitip, qony kóterilse "boldym, toldym", "endi bәrin de satyp alamyn" dep shygha keledi.

Qazaq birin-biri múqatugha kelgende myqty, sheber. Tili ashy, ayamay shaghyp alady: "Keshegi pәlenshe edi, býgin jetisip qapty" deydi.

Ózbek ózge últty qansha jek kórip túrsa da, ol minezin syrtqa bildirmeydi. Ózge halyqty bauyryna tartyp, pasportyn "ózbek" dep ózgertkenshe tynbaydy.

Qazekeng qazaq bolghan ózge últty qansha eljirep jaqsy kórip túrsa da, onyng týbin týrtip, qazaqqa qosylghan jerin betine salyq qyp otyrady. Ómir boyy onyng atyna últyn qosyp otyrady.

Qazaqty momyn deydi, momyn emes, batyr. Batyr bolghanda, birine-biri batyr. Eki qazaq bir-birine aqysyn jibermeydi. "Qazaqqa bir-birine qarauyl kerek emes, ózara andysugha sheber" dep aty shyghuy beker emes.

Qazaq namysshyl. Biraq, namysshyldyghy ózimen ózi arasynda ghana. "Saghan aqym (sózim) ketkenshe, senen kem týskenshe ólip keteyin" dep aitqanynan qaytpaydy. Sol namysy basqa últtyng aldynda týsip qalsa, shybyn shaqqan qúrly әser etpeydi.

Qazaq jón sóz aitqan qazaqqa kózine aitpasa da, shygha bere "menen qalghan aqyl" deydi. Ózge últtan estise sony, etpetinen týsedi, "ómiri estimegen janalyq" dep qayran qalady. Aqyldy sóz aitqan qazaqqa ne ýshin renjiydi deysing ghoy? "Sol sóz nege senen shyghady, mening aituym kerek edi" dep ishtey kijinip, ony jek kórip ketedi.

Qazaq tәrtipke mal baghu, mal qayyru siyaqty qaraydy. Ony qayyryp, shybyqpen aidap, tәrtipke salyp jýretin bireu kerek dep sanalady. Tәrtipti ózimnen bastauym kerek dep eshqashan sanamaydy. Pәlensheni jónge salsa, sonda men de jóndelemin deydi.

Qazaq maqtanady, jarysady, bәsekelesedi. Ayyby joq. Biraq, basqa elmen, últpen emes, ózimen-ózi jarysugha qúmar. Maqtanghanda "bizding tegimizde", "әuletimizde" deydi. Shynghyshandy, Abylayhandy, Abaydy, Shoqandy aityp maqtansa bir sәri, eng zor degeni basqa últtyng eng beysharasynan kem týsetinin bilmeydi. Qazaq bilimge qúmar halyq deydi. Beker. Qazaq bilimdi shyn bilim alu ýshin emes, ataq, mansap, biylik arqyly basqa qazaqtan ýstem bolu ýshin oqidy.

Qazirgi qazaq kóbi pәtuasyz, eshqanday sózde túrmaydy, qadirlemeydi, sózge mәn bermeydi. "Oypyrmay, mynau bir jón sóz eken" dep qabyldaghan qazaqtyng ózi ol sózdi basqagha aqyl ghyp aituy mýmkin, biraq ózi ony berik qaghida ghyp ústamaydy. Ol qaghida tek maghan ghana qatysy joq, basqanyng bәrine arnalghan deydi.

Qazaq últtyq namys degendi onsha qúnttay bermeydi. Qazaq óz tilin, jeri-suynyng atyn, salt-dәstýrin, dinin, qazaqtyng iyisin últqa, últtyq namysqa qatysy joq zattar dep sanaytyn halyq ekenin kýnde kórip jýrmin. Qazaq ayaghy tonsa, kók tuyn da shúlghana salady, azamattyghyn aqshany kóp beretin Reseyge auystyryp jatqanyn Bayqonyrdan kýnde kórip jýrmiz. Osy minezderin kóre túra qazaqty qalay jaqsy kórersin, qalay odan týnilmessin?

Qazaq bolyp tughanyma ókinemin. Osy minezderinen juyq arada qazaq arylmasa, ol óz jerinde, elinde ózekti últ bola almaydy, jaqyn merzimde onalmaydy. Qazaq bolyp tughanyma ókinemin, týnilemin, әtten, óz qolymdy ózim kese almay jýrgenimdi aitsanshy.

1995 jyl.

"Abai.kz"