Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Aqmyltyq 3222 8 pikir 17 Mausym, 2022 saghat 13:01

Referendum: Útqan bar ma, útylghan kim?

Ótken referendum jayly týrli pikirler aityluda. Útqan bar ma, útylghan kim? Konstitusiyagha engizilgen ózgeristerdi saralap, ony biylikke kerek týzetuler, halyqqa paydaly tolyqtyrular dep ekige bóldim. Jariyalanghan jobany aqparat qúraldarynda Parlament deputattary, Ýkimet mýsheleri, nebir belsendiler býge-shigesine deyin, bir ay ishinde molynan «sapyryp» taldaghanday boldy.

Janadan engizilgen tolyqtyrulardyng ishinde Ata zanymyzgha qayshy keletin normalardyng da bar ekenin moyyndauymyz kerek. Aytqanynan qaytpaytyn Ýkimet kýsheyip, zang shygharatyn boldy. Sóitip, Parlamentpen tenesti. «Últtyq qordyn» qarjysyn shashyp, úrlatyp, tiyimsiz júmsap jýrgenderge osynshama zang qaghidasyna qarsy ókilettikting beriluining arty taghy nege aparyp soghatyny tolghandyrady.

Senattyng zang qabyldau ókilettigi shekteldi. Kelesi ózgertude joyylugha bet búratyn bolar. Búl asyghystyqtyng nemese astyrtyn qimyldardyng әseri bolar dep topshylaymyz.

Biylik tarmaqtary biylikke talasqanda esteri ketip, kim Preziydentke jaqyn bolsa, sol sózin ótkizip, degenine jetkendey bolypty. Olay deytinimiz Qasym-Jomart Toqaev Preziydent bolghannan beri zandylyqtyng auyly alystauda, әrbir «basshy» óz oiyna kelgenin istep jýr, múnyng zardabyn halyq tartuda. Preziydent әkimshiligi, Bas prokuratura Konstitusiya talaptaryn qadaghalamay, halyqty «qantar qyrghynyna» apardy.

Soghan qaraghanda bir-eki jylda taghy da Konstitusiyagha ózgerister engizermiz dep oilaymyn, basqasha aitqanda bolashaq Kostitusiyalyq sot dau-damaydyng astynda qalatyn boldy.

«5 mausymdaghy» Konstitusiyadaghy ózgerister halqymyzgha, siz ben bizge ne berdi degen súraqqa eki ghana bapty talday otyryp jauap bereyin.

Ata zannan 46-baptyng 4-tarmaghy alynyp tastaldy. 91-bap basqasha jazylyp, Túnghysh Preziydent-Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng mәrtebesi men ókilettigi mýldem joyylyp, ol qarapayym azamat bolyp shygha keldi.

Nazarbaevqa, onyng otbasy mýshelerine berilgen erekshe mәrtebeler endi joq. Demek birinshi Preziydentti, onyng otbasy mýshelerin kez kelgen uaqytta zang búzushylyqtary bolsa, qúqyq qorghau organdary jauapqa tarta alady. Sóitip qantardaghy «Nazarbaev ket» degen halyq talaby is jýzinde ghana emes, Konstitusiyagha say, zang ayasynda bekitildi. Búl normalar Qazaqstannan shet elderge «Aqjol» partiyasy aitqanday, zansyz shygharylghan eki jýz milliard dollardy qaytarugha mýmkinshilik beredi.

Kelesi jaghymdy janalyq 6-baptyng 3-tarmaghy: «Jer jәne onyng qoynauy, su kózderi, ósimdikter men januar­lar dýniyesi, basqa da tabighy resurstar halyqqa tiyesili».

Osy ózgertu talay jyldan beri halyqtyn jer baylyghynan óz ýlesin talap etip jýrgen kýrdeli mәselesin sheshuge qúqyqtyq negiz jasady. Atalghan tarmaqta jer jәne onyng qoynauy, tabighy resurstardyng menshik iyesi halyq delingen. Demek endi kez kelgen Qazaqstan azamaty zandargha sәikes menshik iyesi retinde, memleketke týsip jatqan paydadan óz ýlesin alugha qúqyghy bar. Sonymen qatar, egerde halyq atynan menshik qúqyghyn jýzege asyratyn memlekettik organdar tiyimsiz sharttar jasasa, bizding onday kelisimderdi ózgertuge, búzugha mindetteu qúqymyz bar.

Toqaevtyng songhy ailardaghy bastamalary jalpy kópshilikting kónilinen shyghuda. Talayyna kýtpegen jerden orden, medali, ataq taratyp, ózine qaratyp, qalghanyna tamaq berip, әiteuir jantalasyp, jaqtastaryn molaytuda. Resmy mәlimet boyynsha, referendumgha dauys beruge qatysqan azamattardyng sany - 7 985 769 adam. Qoyylghan súraqty jaqtap dauys bergenderding sany - 6 163 516.

Osy qorytyndynyng nәtiyjesine qarap, preziydent Qasym-Jomart Toqaevty halyq qoldady dep oilau, eldi de Toqaevty da shatastyru. Abyroyy osylay asqaqtaghan sәtte, Toqaev basyn iyip, qantar qazasy men qyrghyny ýshin halyqtan keshirim súrasa dúrys bolar edi. Búny jýreksinip, keyinge qaldyra berse, kesh boluy da mýmkin.

Toqaev «Konstitusiya men zandardy qatang saqtap, azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtaryna kepildik beremin, Qazaqstan Preziydentining ózime jýktelgen mәrtebeli mindetin adal atqarugha saltanatty týrde ant etemin», degen sózinde túrmasa, alangha shyghatyn halyqtyn sany belgili - 7 985 769 adam.

Ayypqan Múhamadiyev,

zang ghylymynyng kandidaty

Abai.kz

8 pikir