وتكەن رەفەرەندۋم جايلى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلۋدا. ۇتقان بار ما، ۇتىلعان كىم؟ كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى سارالاپ، ونى بيلىككە كەرەك تۇزەتۋلەر، حالىققا پايدالى تولىقتىرۋلار دەپ ەكىگە ءبولدىم. جاريالانعان جوبانى اقپارات قۇرالدارىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، نەبىر بەلسەندىلەر بۇگە-شىگەسىنە دەيىن، ءبىر اي ىشىندە مولىنان «ساپىرىپ» تالداعانداي بولدى.

جاڭادان ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋلاردىڭ ىشىندە اتا زاڭىمىزعا قايشى كەلەتىن نورمالاردىڭ دا بار ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ايتقانىنان قايتپايتىن ۇكىمەت كۇشەيىپ، زاڭ شىعاراتىن بولدى. ءسويتىپ، پارلامەنتپەن تەڭەستى. «ۇلتتىق قوردىڭ» قارجىسىن شاشىپ، ۇرلاتىپ، ءتيىمسىز جۇمساپ جۇرگەندەرگە وسىنشاما زاڭ قاعيداسىنا قارسى وكىلەتتىكتىڭ بەرىلۋىنىڭ ارتى تاعى نەگە اپارىپ سوعاتىنى تولعاندىرادى.

سەناتتىڭ زاڭ قابىلداۋ وكىلەتتىگى شەكتەلدى. كەلەسى وزگەرتۋدە جويىلۋعا بەت بۇراتىن بولار. بۇل اسىعىستىقتىڭ نەمەسە استىرتىن قيمىلداردىڭ اسەرى بولار دەپ توپشىلايمىز.

بيلىك تارماقتارى بيلىككە تالاسقاندا ەستەرى كەتىپ، كىم پرەزيدەنتكە جاقىن بولسا، سول ءسوزىن وتكىزىپ، دەگەنىنە جەتكەندەي بولىپتى. ولاي دەيتىنىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنت بولعاننان بەرى زاڭدىلىقتىڭ اۋىلى الىستاۋدا، ءاربىر «باسشى» ءوز ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ءجۇر، مۇنىڭ زاردابىن حالىق تارتۋدا. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، باس پروكۋراتۋرا كونستيتۋتسيا تالاپتارىن قاداعالاماي، حالىقتى «قاڭتار قىرعىنىنا» اپاردى.

سوعان قاراعاندا ءبىر-ەكى جىلدا تاعى دا كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزەرمىز دەپ ويلايمىن، باسقاشا ايتقاندا بولاشاق كوستيتۋتسيالىق سوت داۋ-دامايدىڭ استىندا قالاتىن بولدى.

«5 ماۋسىمداعى» كونستيتۋتسياداعى وزگەرىستەر حالقىمىزعا، ءسىز بەن بىزگە نە بەردى دەگەن سۇراققا ەكى عانا باپتى تالداي وتىرىپ جاۋاپ بەرەيىن.

اتا زاڭنان 46-باپتىڭ 4-تارماعى الىنىپ تاستالدى. 91-باپ باسقاشا جازىلىپ، تۇڭعىش پرەزيدەنت-ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگى مۇلدەم جويىلىپ، ول قاراپايىم ازامات بولىپ شىعا كەلدى.

نازارباەۆقا، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە بەرىلگەن ەرەكشە مارتەبەلەر ەندى جوق. دەمەك ءبىرىنشى پرەزيدەنتتى، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا زاڭ بۇزۋشىلىقتارى بولسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاۋاپقا تارتا الادى. ءسويتىپ قاڭتارداعى «نازارباەۆ كەت» دەگەن حالىق تالابى ءىس جۇزىندە عانا ەمەس، كونستيتۋتسياعا ساي، زاڭ اياسىندا بەكىتىلدى. بۇل نورمالار قازاقستاننان شەت ەلدەرگە «اقجول» پارتياسى ايتقانداي، زاڭسىز شىعارىلعان ەكى ءجۇز ميلليارد دوللاردى قايتارۋعا مۇمكىنشىلىك بەرەدى.

كەلەسى جاعىمدى جاڭالىق 6-باپتىڭ 3-تارماعى: «جەر جانە ونىڭ قويناۋى، سۋ كوزدەرى، وسىمدىكتەر مەن جانۋار­لار دۇنيەسى، باسقا دا تابيعي رەسۋرستار حالىققا تيەسىلى».

وسى وزگەرتۋ تالاي جىلدان بەرى حالىقتىن جەر بايلىعىنان ءوز ۇلەسىن تالاپ ەتىپ جۇرگەن كۇردەلى ماسەلەسىن شەشۋگە قۇقىقتىق نەگىز جاسادى. اتالعان تارماقتا جەر جانە ونىڭ قويناۋى، تابيعي رەسۋرستاردىڭ مەنشىك يەسى حالىق دەلىنگەن. دەمەك ەندى كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى زاڭدارعا سايكەس مەنشىك يەسى رەتىندە، مەملەكەتكە ءتۇسىپ جاتقان پايدادان ءوز ۇلەسىن الۋعا قۇقىعى بار. سونىمەن قاتار، ەگەردە حالىق اتىنان مەنشىك قۇقىعىن جۇزەگە اسىراتىن مەملەكەتتىك ورگاندار ءتيىمسىز شارتتار جاساسا، ءبىزدىڭ ونداي كەلىسىمدەردى وزگەرتۋگە، بۇزۋعا مىندەتتەۋ قۇقىمىز بار.

توقاەۆتىڭ سوڭعى ايلارداعى باستامالارى جالپى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋدا. تالايىنا كۇتپەگەن جەردەن وردەن، مەدال، اتاق تاراتىپ، وزىنە قاراتىپ، قالعانىنا تاماق بەرىپ، ايتەۋىر جانتالاسىپ، جاقتاستارىن مولايتۋدا. رەسمي مالىمەت بويىنشا، رەفەرەندۋمعا داۋىس بەرۋگە قاتىسقان ازاماتتاردىڭ سانى - 7 985 769 ادام. قويىلعان سۇراقتى جاقتاپ داۋىس بەرگەندەردىڭ سانى - 6 163 516.

وسى قورىتىندىنىڭ ناتيجەسىنە قاراپ، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتى حالىق قولدادى دەپ ويلاۋ، ەلدى دە توقاەۆتى دا شاتاستىرۋ. ابىرويى وسىلاي اسقاقتاعان ساتتە، توقاەۆ باسىن ءيىپ، قاڭتار قازاسى مەن قىرعىنى ءۇشىن حالىقتان كەشىرىم سۇراسا دۇرىس بولار ەدى. بۇنى جۇرەكسىنىپ، كەيىنگە قالدىرا بەرسە، كەش بولۋى دا مۇمكىن.

توقاەۆ «كونستيتۋتسيا مەن زاڭداردى قاتاڭ ساقتاپ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپiلدiك بەرەمىن، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ وزiمە جۇكتەلگەن مارتەبەلi مiندەتiن ادال اتقارۋعا سالتاناتتى تۇردە انت ەتەمiن»، دەگەن سوزىندە تۇرماسا، الاڭعا شىعاتىن حالىقتىن سانى بەلگىلى - 7 985 769 ادام.

ايىپقان مۇحاماديەۆ،

زاڭ عىلىمىنىڭ كانديداتى

Abai.kz