Parlamentting tómengi palatasynda Ýkimet saghatyn ótkizu jaqsy dәstýrge ainalghan. Halyq qalaulylary kez-kelgen salanyng basshysyn shaqyryp, atqaryp jatqan is-sharalardyng barysymen tanysady. Tolghaghy jetken mәselelerdi talqylaydy. Alayda, barlyq Ýkimet saghattary osylay ótedi deu artyqtau. Óitkeni, keybir baybalamshyl deputattar Ýkimet saghatyn jekelegen ministrlerdi, agenttik basshylaryn «silkileytin» spektaklige ainaldyryp aldy. Oghan mysal - Auyl sharuashylyghy ministri Asyljan Mamytbekovtyng qatysuymen ótken kezdesu. Tipti, deputattardyng shekten shyqqany sonshalyq, sol kýni ministrdi barlyghy jarysa synap, qyzmetinen ketuin talap etti.

«Songhy eki jylda Auyl sharuashylyghy ministrligi jemqorlyqtyng ordasyna ainaldy. Bas Prokuraturanyng qúqyqtyq statistika komiytetining mәlimetteri boyynsha, 2011 jyly 35 qyzmetker sottalyp, taghy 45-ine qatysty qylmystyq is qozghalghan. Jemqorlyqqa úrynghan 80 adamgha aiyp salynsa, sonyng ishindegi 25-i basshylyqtaghy adamdar... Sizding ministrliktegi múnday jaghday qashangha deyin jalghasady?», - degen saual qoydy deputat Múhtar Tinikeev 17-shi qazandaghy Ýkimet saghatynda.

Parlamentting tómengi palatasynda Ýkimet saghatyn ótkizu jaqsy dәstýrge ainalghan. Halyq qalaulylary kez-kelgen salanyng basshysyn shaqyryp, atqaryp jatqan is-sharalardyng barysymen tanysady. Tolghaghy jetken mәselelerdi talqylaydy. Alayda, barlyq Ýkimet saghattary osylay ótedi deu artyqtau. Óitkeni, keybir baybalamshyl deputattar Ýkimet saghatyn jekelegen ministrlerdi, agenttik basshylaryn «silkileytin» spektaklige ainaldyryp aldy. Oghan mysal - Auyl sharuashylyghy ministri Asyljan Mamytbekovtyng qatysuymen ótken kezdesu. Tipti, deputattardyng shekten shyqqany sonshalyq, sol kýni ministrdi barlyghy jarysa synap, qyzmetinen ketuin talap etti.

«Songhy eki jylda Auyl sharuashylyghy ministrligi jemqorlyqtyng ordasyna ainaldy. Bas Prokuraturanyng qúqyqtyq statistika komiytetining mәlimetteri boyynsha, 2011 jyly 35 qyzmetker sottalyp, taghy 45-ine qatysty qylmystyq is qozghalghan. Jemqorlyqqa úrynghan 80 adamgha aiyp salynsa, sonyng ishindegi 25-i basshylyqtaghy adamdar... Sizding ministrliktegi múnday jaghday qashangha deyin jalghasady?», - degen saual qoydy deputat Múhtar Tinikeev 17-shi qazandaghy Ýkimet saghatynda.

Al deputattyng auzynan shyqqan aqparat qanshalyqty shyndyqqa jaqyn? Shyn mәnisinde Auyl sharuashylyghy ministrliginde (AShM - red) osynday jaghday oryn alyp otyr ma? Endi osyghan naqty dәlel-dәiekter keltireyik. Birinshiden, ministrlikting jalpy qyzmetkerlerining sanyn basqa vedomstvolarmen salystyryp, zang búzushylyq is-әreketter kóbeydi dep qorytyndy jasau negizsiz. Eger ministrlikting jәne oghan baghynyshty úiym qyzmetkerlerining sanyn, baqylau jәne rúqsat beru funksiyalaryn eskerer bolsaq, payyzdyq ólshemmen alghanda AShM-ning qyzmetkerleri basqa memorgandargha qaraghanda jauapkershilikke az tartylady. Sonday-aq, qylmystardyng tergeluin jәne onyng sotta qaraluyn eskersek, 2011 jyly sottalghandardyng sanynyng artuyna sebep bolghan - zang búzushylyq is-әreketter 2011 jylgha deyin jasalghan. Yaghni, ótken jyly sottalghan 35 adamnyng 8-i ghana Asyljan Mamytbekovtyng ministrlikke basshy bolyp taghayyndalghanynan keyin jauapkershilikke tartylghan.

Ekinshiden, songhy eki jylda AShM-degi sybaylas jemqorlyqpen kýrestegi kóptegen kórsetkishter jaqsardy. Mysalgha, 2011 jyly ministrlikting 35 qyzmetkeri sottalsa, 2012 jyldyng 9 aiynda bar-joghy 13 adam sottalghan. Eger 2010 jyly әkimshilik jauapkershilikke 11 adam tartylsa, búl kórsetkish 2011 jyly - 6-gha, 2012 jyly - 2-ge kemigen. 2010 jyly tәrtiptik jauapkershilikke tartylghandar sany 256-ny qúrasa, ol 2011 jyly - 80-ge, 2012 jyly - 29-gha azayghan. Asyljan Mamytbekov atap aitqanday, jeng úshynan jalghasqan jemqorlyqtyng baryn jasyrmauymyz kerek. Alayda, qol qusyryp qarap otyrghan eshkim joq. Kýres jýrip jatyr. Mәselen, ministrlik rúqsat beru proseduralaryn jetildirude. 2011 jyldan beri 54 memlekettik qyzmet týrlerining 48-i bekitildi. Sonday-aq, kәsipkerlerding aldynan shyghatyn әkimshilik kedergiler joyyluda. Mysaly, ótken jyldan bastap «Fitosanitariya» RMK-ynda bidaydy ekspertizadan ótkizu alynyp tastaldy. Búryn astyq inspektoryna biday әkelgen úiymnyng sertifikatyn kórsetu mindetti bolatyn. Ony alu ýshin, 200-300 shaqyrym jol jýruge tura keletin. Qazir búl tekseristi qajetti jabdyqtarmen qamtamasyz etilgen inspektorlardyng ózderi jýrgizedi. Taghy bir mysal - aghymdaghy jyldyng aqpanynan beri astyqty eksportqa shygharu ýshin liysenziyalau sharasy joyyldy. Ónim óndirushiler búrynghyday liysenziyagha basyn auyrtpay-aq, ózge elderge astyq jóneltude tikeley kelisim-sharttar jasay beredi. Búl ýlken jetistik emes pe?

«2011 jyly «QazAgronyn» jarghylyq kapitaly 246 mlrd-ty (búl memleket budjetinen bólingen qarajat) qúrady. «QazAgronyn» buhgalterlik tengermesinde... 2010 jyly - 3,6 mlrd tenge, 2011 jyly - 2,4 mlrd. tenge - jabylmaghan shyghyndar bar. Búl ne degen sóz? «QazAgronyn» tiyimsiz júmysyn kórsetpey me?» - dedi bir deputat. Eger shyghystar men kirister jónindegi biriktirilgen esepke ýniletin bolsaq, 2010-2011 jyldary holdingting qúramyna kiretin kompaniyalar tobynyng 8,081 mlrd. tenge taza tabys tapqanyn kóremiz. Al shyghyndar qaydan keldi? Birinshiden, búl eki enshiles kompaniya - «Mal ónimderi korporasiyasy» AQ (4,9 mlrd. tenge) men «Agrarlyq-nesiyelik korporasiya» AQ-nyng (4,6 mlrd. tenge) shyghyndary. Oghan sebep bolghan jayt - 9,7 mlrd. tenge kóleminde kýmәndi qaryzdar boyynsha proviziya jasaldy. Sonyng ishinde, 8 mlrd. tengeden astamy - 2004-2008 jyldary bólingen aktivter. Ekinshiden, shyghyngha sebep bolghany - mindettemelerdi oryndauda sheteldik aqshamen esep aiyrysudaghy ýlken aiyrmashylyq. Jogharydaghy sebepter bolmaghan jaghdayda, 2009 jyldyng qorytyndylary boyynsha holding 5,752 mlrd. tenge dengeyinde ýzdik qarjylyq kórsetkishke jeter edi. Búdan bayqaghynymyz, deputattar «QazAgronyn» qarjylyq qyzmetining naqty nәtiyjelerine ýnilmeydi. Dúrysy - qarjy salasyna tisteri batpaydy.

Sonymen qatar, keybir deputattar «mal sharuashylyghy salasyn qúldyratty» desip Asyljan Mamytbekovty aiyptady. «Mal sharuashylyghyn damytuda nelikten megajobalargha basymdyq berilgen?.. Qashangha deyin biz memleketting qarjysyn iri superjobalargha júmsay beremiz? Siz osyghan tym qúrysa bir ret oilanyp kórdiniz be?»,- dep shýilikti ministrge taghy bir deputat. Bayyptap qarasaq, sol deputattyng pikirinshe, is jýzinde kәsipkerlerding qanday da bir jobalargha investisiya tartu jónindegi sheshimine әkimshilik yqpal jasaluy kerek. Búl naryqtyq ekonomikanyng prinsipterine týbirimen qarama-qayshy keledi. Atap aitarlyghy, kәsipkerler qanday jobagha investisiya salatynyn óz erkimen tandaydy. Ministrlik mal ósiretin jerde 3 myn, 4 myng jәne odan da kóp bas mal bolsyn dep talap qoymaydy. Tipti, 400 bastan astam maly bar sharuashylyqtar da subsidiya ala alady. Búl әkimshilik shyghyndardyng ýlestik salmaghyn tómendetu maqsatymen jasalatyn әreket, әitpese, óndiris payda әkelmeydi.

Jalpy alghanda, bizben tabighy jaghdaylary úqsas AQSh, Kanada, Avstraliyadaghy siyaqty qúrylymdargha úmtylghanymyz abzal. Búl elderde analyq maldyng basy úsaq fermerlik sharuashylyqtarda (shamamen 50-80 bas) shoghyrlandyrylghan. Olardyng ónimi kýzde iri-iri mal bordaqylaytyn jerlerge jiberiledi. Óitkeni, onday alanqaylardyng qysqy merzimde maldy bordaqylaugha ainalymdyq qarjysy bar. Týptep kelgende, fermer maldy qysta asyraymyn dep shyghyngha batpaydy, onyng qolynda belgili bir mólsherde analyq mal basy ghana qalady.

Deputattardyng alandaushylyghyn tughyzghan mәselening biri - shetelderden iri qara mal satyp alu. «Búl mәselege ministrlik jetkilikti kónil bólmey otyr. Ótken jyldyng mәlimetteri boyynsha, 13,5 myng bas iri qara mal satyp alynghan. Onyng 3,6 mynyn kәsipkerler satyp alypty. 10 myngha juyghy ministrliktiki. Jәne olardyng qúnyn eshkim teksermeydi. Qansha aqshagha satyp alyndy? Búl maldyng túqymy jaqsy ma? Onyng sertifikaty bar ma? Búghan eshkim basyn auyrtpaydy. Búl maldyng kóp bóligi satugha shygharylady. Al eger ol qyrylyp qalsa she? Sebebi, búl maldardy әr 3 jyl sayyn janartyp otyru kerek. Búl júmys ta jýrgizilmeydi...»,- dep kinalady ministrdi   deputattardyng biri.

Búl - baryp-túrghan diyletanttyq! Óitkeni, ministrlik mal satyp almaydy. Maldy satyp alatyn - auyl sharuashylyghy ónimderin óndirushiler. Búl jerde qarjylandyru kózderi ghana ekige bólinedi: mysaly, 13,5 myng bas iri qaranyng 3,6 mynyn kәsipkerlerding ózderi satyp alsa, qalghanyna (10 myng basqa juyghy) «QazAgronyn» kompaniyalarynyng nesiyeleri tartylghan. «QazAgronyn» nesiyelik kompaniyalary satyp alatyn maldyng kepildik qúny artyp ketpes ýshin, arnayy monitoring jýrgiziledi. Eger kәsipker maldy tolyghymen óz qarjysyna satyp alatyn bolsa, múnday jaghdayda ministrlikting onyng qyzmetine aralasugha qúqyghy joq. Sonday-aq, qúzyrly memlekettik organdar túqymdyq maldyng arnayy sertifikattaryn әkelgen kezde jәne memlekettik jәrdemaqsha berilgen kezde tekseredi. Oghan qosa, auyl sharuashylyghy ónimderin óndirushiler shetelderden әkelingen túqymdyq maldy kem degende 2 jylgha deyin paydalanugha mindetteme alady. Syrttan әkelingen maldyng barlyghyn 3 jyl sayyn janartyp otyru shart emes. Búl jerde tek ónim óndirushi búqalargha rotasiya jasalady. Tuystyq shaghylysu bolmas ýshin, búl júmysty fermerlerding ózderi jýzege asyrady. Sonday-aq, túqymdyq mal ósiretin sharuashylyqtarda analyq maldardy jasandy jolmen úryqtandyru tәsili keninen qoldanylady.

- Túqymdyq mal basyn kóbeytu ýshin, analyqtardy ónim shygharushy búqalarmen tolyqtay qamtamasyz etuimiz kerek,- dedi Ýkimettegi selektorlyq jiynda sóilegen sózinde Auyl sharuashylyghy ministrligining jauapty hatshysy Evgeniy Aman. - «QazAgro» ÚBH» AQ-y arqyly «Sybagha» baghdarlamasyna býgingi tanda 128 myng analyq bas mal tartyldy. «30 siyrgha - 1 búqa» degen normativke sýiensek, jalpy alghanda ónim shygharushy búqalargha qajettilik 1,1 myng basty qúraydy. Al túqymdyq búqalarmen qamtamasyz etilgen fermerlik sharuashylyqtardyng sany 82,8 myng analyqqa shaqqanda 1159 birlikti qúraydy. «Sybagha» baghdarlamasyna qatysushylar búqalarmen 65 payyz qamtamasyz etilgen. Alayda, túqymdyq búqalar Ontýstik Qazaqstan (51 payyz), Qostanay (53 payyz), Qyzylorda (54 payyz) oblystarynda jetispeydi. Evgeniy Amannyng aituynsha, búl baghyttaghy is-sharalardyng eng manyzdysy - baghdarlamagha qatysushylardyng barlyghy etti túqymdaghy ónim shygharushy búqalargha qol jetkizgen. Al, osynday kórsetkishter men jetistikter mal sharuashylyghy salasynyng qúldyraghanyn bildire me, әlde, órkendegenin bildire me? «Dombyram ne deydi, men ne deymin» degendey, isting bayybyna barmaytyn deputattar nege bosqa dauryghady? Álde, әiteuir sóileu kerek bolghan son, bireudi kýstanalap, ózine onay jolmen úpay jinaghysy kele me? Qalay bolghanda da, halyq qalaulylarynyng «Aqqa Qúday jaq» degendi úmytpaghandary abzal-au.

«Abai.kz»