Tayauda ýkimet otyrysy ótti.

Ókinishke oray, bizde osynday resmy otyrystargha «jinalyp alyp, preziydentke kópirme esep beredi, onday jiyndardan týk payda joq!» kózqaras bar» degen bir jónsiz kózqaras bar.

Meninshe, ol dúrys emes. Óitkeni, «ymdy týsinbegen, dymdy týsindeybi», osynday otyrystardaghy preziydentting әrbir sózining artynda bir astarly, ertengi kýni onyng jarlyghyna ne basqa bir manyzdy sheshimge úlasyp ketetin bir týitkil jatady.

Jiyn stenogrammasyna qaytadan bir sholyp shyghayyqshy.

Aldymen, sayasy renk turaly. Búl joly preziydent óz uәzirlerin jerden alyp, jerge saldy! Sózine qarasanyz, qúddy bir biylik qarsylastary aityp, jazyp jýrgen syny pikirlerdi qaytalap jatqanday:

«Baghanyng ósuine azyq-týlik inflyasiyasy әser etti. Onyng dengeyi 19,2 payyzgha jetti. Jalpy, azyq-týlik birden 80 payyzgha qymbattady. Ýkimetting baghany túraqtandyrugha baghyttalghan sharalary tiyimsiz bolyp shyqty. Ýkimet inflyasiyany eski әdis-tәsilmen toqtatqysy keledi. Onyng ózinde budjetten qosymsha qarajat bólip, baghany jasandy týrde ghana rettep otyr. Yaghni, qymbatshylyqtyng sebebimen emes, saldarymen kýres jýrip jatyr.  Al, shyn mәninde, kerisinshe boluy kerek».

«Ýkimet bar jauapkershilikti ónirlerge artyp qoydy. Olar әkimshilik resursty paydalanyp, dýkenderdi aralap jýr, basqa tәsilder jәne jana iydeyalar joq. Múnday júmys eshqashan tiyimdi bolghan emes. Bir sózben aitqanda, naryq zandylyghyna say keletin jana ústanym joq» (preziydentting sózi tolyghymen BAQ-ta jariyalandy, sondyqtan onyng bәrin qaytalamay-aq qoyayyn).

Mine, ýkimetting júmysyna berilgen әdil bagha osy!

Bir qyzyghy, halyq pen preziydentting bergen baghalary birdey bolyp túr!

Búl da bolsa, sayasy jәne moralidyq jaghynan janasha ýrdis eken.

Tipti: «Dýkenderde ne bolyp jatqanyn bәrimiz de kórip otyrmyz. Masqara!», - dep ashyna jәne tausyla sóiledi preziydent! Qúddy menimen birge ýy janyndaghy dýkenge birge baryp jýrgen kórshilerimning sózi siyaqty!

Sonymen birge ýkimetke qatysty aitylghan sózderding ishinde kónilge kýdik úyalatqan bir tezis boldy. Preziydent: «Qazir halyqaralyq instituttar әlemdik ekonomika qarqyny bәsendeydi degen boljam aituda. Soghan sәikes inflyasiya jappay ósui mýmkin. Ónirlik daghdarystyng úzaqqa sozylyp bara jatqanyn bayqap otyrmyz. Tipti, búl ahual jahandyq toqyraugha úshyratady degen qauip bar», - dedi.

Bәlkim, auyzben oraq oryp, qolymen qosayaq soghugha mashyqtanghan ýkimet oghan: «Biz bir adamday júmys istep jatyrmyz. Biraq, qoldan ne keledi? Bәrine jahandyq daghdarys kinәli», - dep, aqtalyp jatqan bolar. Búl oram sol әngimening kórinisi bolsa kerek. Qit etse boldy, barlyq kinәni syrtqy faktorlargha ysyra salyp, ózine shang juytpaytyn әdeti bar emes pe myna biyliktin?

Ket dese, it te ketedi!

Múnday qatqyl synnan keyin namysy bar ýkimet mýsheleri ornynan túryp: «Preziydent myrza! Siz artqan senimdi aqtay almadyq. Sol sebepti óz erkimizben otstavkagha ketemiz! Siz jana komanda jinaqtap, bizden góri bilimdi әri bilikti ministrlerdi qyzmetke alynyz!», - dep aitar edi.

Bizding shendiler búl joly onday qadamgha barugha jaramady.

Shynyn aitu kerek, preziydentting osynday otyrystarda óz tapsyrmalaryn orynday almay, senim ýdesinen shyqpay jatqan shendilerge tym sypayy, tym izetti, tym diplomatiyashyl qarauy óz basyma únamaydy. Ýsh jyl boldy, preziydent olargha syn da aitady, min de taghady, júmystaryna kónili tolmaytynyn isharalap ta, tikeley de jetkizedi. Biraq esh nәtiyje joq! Preziydent bolsa, ýkimetting astynan it jýgirtip, ýstinen qús úshyrady da... qoyady. Burokratiyalyq slengke salsaq, úiymdastyrushylyq is-shara qoldanbaydy. Shynyn aitsaq, osyndayda kez kelgen ministrdi, әkimdi ornynan túrghyzyp qoyyp, silkip-silkip alatyn elbasyn «saghynady-aq» ekensin! Ol jaghynan ol kisi asqan sheber edi ghoy.

Preziydentting búl jolghy jazasy ýsh ministrge sógis jariyalaumen shekteldi.

Nelikten? Nege preziydent ýkimetti otstavkagha jibermedi?

Meninshe, onyng ýsh sebebi bar.

Birinshiden, búl ýkimetting qúramy – Toqaev pen Nazarbaevtyng arasynda bolghan 2019-jylghy ózara kompromisting nәtiyjesi. Sol sebepti elbasy túrghanda Toqaev ol kelisimderdi oryndaugha mәjbýr. Sondyqtan da ýkimetke kónili tolmasa da (onysy otyrysta sóilegen sózinen anyq sezilip túr emes pe?), jenil jaza qoldanyp qana qonyna tura kelip otyr.

Ekinshiden, meninshe, osy tranzittik ýkimetting әli de oryndala qoymaghan bir missiyasy bar sekildi: ol – Nazarbaevtan Toqaevqa auysyp jatqan biylik túsynda menshikti qayta bólu isin úiymdastyru, sonyng ishinde, Nazarbaevtyng otbasy men manayyndaghylardyng qarjysy men mýlkin ózara kelisimmen retteu, erekshe tizimge engenderding mýddesin qorghap, renjitpeu. Ol júmys ayaqtalghansha, búl ýkimet ornynan jyljy qoymas.

Ýshinshiden, preziydentting ózi auzynan «sabotaj» degen syny men salmaghy sonday auyr sóz shyghyp otyr. Aytylghan sóz atylghan oqpen ten: preziydentting bastamalary men tapsyrmalarynyng jýzege asuyna sanaly týrde qarsylyq tanytyp jatqan kýshter bar ekenin eshkim joqqa shyghara almas. Búl ýkimetting sýiegi nazarbaevtiki, eti ghana - toqaevtiki. Ýkimet qúramynda «sýiek iyesin» ansaytyn, eski erejelerding qaytyp ornauyn qalaytyndar bar bolghandyqtan, olar jaghdaydyng odan sayyn ushygha týsuine mýddeli boluy ghajap emes. Ahualdyng auyrlauy el ishine dýrbeleng salatynyn biletin olar sol jaghdaydy paydalanyp, sayasy revansh jasamasyna kim kepil? Osy túrghydan alghanda preziydent óz ýkimetine oppozisiya bolsa, ýkimet te preziydentting sayasy qarsylastarynyng shoghyrlanghan jeri boluy mýmkin.

«Balapandy kýzde sanaydy» degen bir sóz bar.

Kýzde juan jinishkerip, jinishke ýzilip, jaghday búdan da ushyghyp ketui әbden mýmkin. Sol kezde halyq narazylyq tanytyp, ashugha mine bastaghanda, preziydent osy ýkimetti qúrbandyqqa shalady da, tolqulardy toqtata alady. Bizde «bar pәle ýkimette, ol auyssa, jaghday jaqsarady» , - dep aldanyp jýrgen qauym barshylyq emes pe?

Sondyqtan da búl ýkimet «sayasy kamikadze» rolin atqaryp jýr dep týsineyik.

Biraq ol toqtatu uaqytsha bolmaq. Óitkeni odan keyin ekonomika ayaqqa túryp, barlyq problema sheshilip, qoy ýstine boztorghay júmyrtqalay bastaydy deuge senu qiyn.

Osy orayda tarihy analogiya jasaugha da bolady.

"Tarih spirali (shiyrshyq) arqyly damidy" degen sóz bar emes pe?

2022 jyldyng jazyndaghy Qazaqstannyng jaghdayy Reseydegi patsha biyligin qúlatqan 1917 jyldyng Aqpan revolusiyasynan keyingi Uaqytsha ýkimet kezindegi jaghdaygha úqsaydy.

Qazan aiynda "Jer - sharualargha! Zauyttar men fabrikalar - júmysshylargha! Bar biylik - Sovetterge!" dep úrandatqan bolishevikterdi bastaghan Lenin biylikke keletin siyaqty!

Eldi alqymnan alyp jatqan qymbatshylyq pen sharasyzdyqqa qaraghanda, dәl solay bop ketui ghajap emes!

Ýkimetke qatysty aitylghan syn ertengi kýni preziydentke qaray oiyspaydy dep kim kepildik bere alady? Ashynghan, jyl sayynghy uәdeden sharshaghan, әbden azyp-tozyp, ynyrshyghy ainalghan júrt eshkimning de bet-jýzine qarayyn dep otyrghan joq!

Eki jyldan keyin kelesi preziydent saylauy ótkizilmek.

Sayasy tehnologiya túrghysynan preziydent ýkimetten alshaqtauy kerek dep sanaymyn.

Qazaqstan oppozisiyasy talay jyldan beri úsynyp kele jatqan myna iydeyany qolgha alsa, dәl solay bolmaq. Yaghni, bizge naqty uaqytqa naqty mindettemeler alyp, barlyq jauapkershilikti óz moynyna jýktey alatyn ýkimet kerek! Osy merzim ishinde bergen uәdelerin orynday alsa, taghy da bir merzim júmys istesin. Orynday almasa, otstavkagha ketip, ornyn ózderinen góri isker de tabysty sayasy menedjerlerge bersin.

Bir sózben aitqanda, qazirgi jәne aldaghy syn saghattarda preziydent әleumettik-ekonomikalyq sayasat pen eldegi jaghday ýshin jauapkershilikti óz halqymen, onyng ókilderimen bólisetin kez keldi. Halyqtyng qoldauynsyz eshbir reforma, eshbir janaru boluy mýmkin emes!

Eldegi ýkimettik daghdarystan shyghudyng basqa jolyn men kórip otyrghan joqpyn!

Ámirjan Qosan

Abai.kz