تاياۋدا ۇكىمەت وتىرىسى ءوتتى.

وكىنىشكە وراي، بىزدە وسىنداي رەسمي وتىرىستارعا «جينالىپ الىپ، پرەزيدەنتكە كوپىرمە ەسەپ بەرەدى، ونداي جيىنداردان تۇك پايدا جوق!» كوزقاراس بار» دەگەن ءبىر ءجونسىز كوزقاراس بار.

مەنىڭشە، ول دۇرىس ەمەس. ويتكەنى، «ىمدى تۇسىنبەگەن، دىمدى تۇسىندەيبى»، وسىنداي وتىرىستارداعى پرەزيدەنتتىڭ ءاربىر ءسوزىنىڭ ارتىندا ءبىر استارلى، ەرتەڭگى كۇنى ونىڭ جارلىعىنا نە باسقا ءبىر ماڭىزدى شەشىمگە ۇلاسىپ كەتەتىن ءبىر تۇيتكىل جاتادى.

جيىن ستەنوگرامماسىنا قايتادان ءبىر شولىپ شىعايىقشى.

الدىمەن، ساياسي رەڭك تۋرالى. بۇل جولى پرەزيدەنت ءوز ۋازىرلەرىن جەردەن الىپ، جەرگە سالدى! سوزىنە قاراساڭىز، قۇددى ءبىر بيلىك قارسىلاستارى ايتىپ، جازىپ جۇرگەن سىني پىكىرلەردى قايتالاپ جاتقانداي:

«باعانىڭ وسۋىنە ازىق-تۇلىك ينفلياتسياسى اسەر ەتتى. ونىڭ دەڭگەيى 19,2 پايىزعا جەتتى. جالپى، ازىق-تۇلىك بىردەن 80 پايىزعا قىمباتتادى. ۇكىمەتتىڭ باعانى تۇراقتاندىرۋعا باعىتتالعان شارالارى ءتيىمسىز بولىپ شىقتى. ۇكىمەت ينفلياتسيانى ەسكى ءادىس-تاسىلمەن توقتاتقىسى كەلەدى. ونىڭ وزىندە بيۋدجەتتەن قوسىمشا قاراجات ءبولىپ، باعانى جاساندى تۇردە عانا رەتتەپ وتىر. ياعني، قىمباتشىلىقتىڭ سەبەبىمەن ەمەس، سالدارىمەن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر.  ال، شىن مانىندە، كەرىسىنشە بولۋى كەرەك».

«ۇكىمەت بار جاۋاپكەرشىلىكتى وڭىرلەرگە ارتىپ قويدى. ولار اكىمشىلىك رەسۋرستى پايدالانىپ، دۇكەندەردى ارالاپ ءجۇر، باسقا تاسىلدەر جانە جاڭا يدەيالار جوق. مۇنداي جۇمىس ەشقاشان ءتيىمدى بولعان ەمەس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، نارىق زاڭدىلىعىنا ساي كەلەتىن جاڭا ۇستانىم جوق» (پرەزيدەنتتىڭ ءسوزى تولىعىمەن باق-تا جاريالاندى، سوندىقتان ونىڭ ءبارىن قايتالاماي-اق قويايىن).

مىنە، ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا بەرىلگەن ءادىل باعا وسى!

ءبىر قىزىعى، حالىق پەن پرەزيدەنتتىڭ بەرگەن باعالارى بىردەي بولىپ تۇر!

بۇل دا بولسا، ساياسي جانە مورالدىق جاعىنان جاڭاشا ءۇردىس ەكەن.

ءتىپتى: «دۇكەندەردە نە بولىپ جاتقانىن ءبارىمىز دە كورىپ وتىرمىز. ماسقارا!»، - دەپ اشىنا جانە تاۋسىلا سويلەدى پرەزيدەنت! قۇددى مەنىمەن بىرگە ءۇي جانىنداعى دۇكەنگە بىرگە بارىپ جۇرگەن كورشىلەرىمنىڭ ءسوزى سياقتى!

سونىمەن بىرگە ۇكىمەتكە قاتىستى ايتىلعان سوزدەردىڭ ىشىندە كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتقان ءبىر تەزيس بولدى. پرەزيدەنت: «قازىر حالىقارالىق ينستيتۋتتار الەمدىك ەكونوميكا قارقىنى باسەڭدەيدى دەگەن بولجام ايتۋدا. سوعان سايكەس ينفلياتسيا جاپپاي ءوسۋى مۇمكىن. وڭىرلىك داعدارىستىڭ ۇزاققا سوزىلىپ بارا جاتقانىن بايقاپ وتىرمىز. ءتىپتى، بۇل احۋال جاھاندىق توقىراۋعا ۇشىراتادى دەگەن قاۋىپ بار»، - دەدى.

بالكىم، اۋىزبەن وراق ورىپ، قولىمەن قوساياق سوعۋعا ماشىقتانعان ۇكىمەت وعان: «ءبىز ءبىر ادامداي جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. بىراق، قولدان نە كەلەدى؟ بارىنە جاھاندىق داعدارىس كىنالى»، - دەپ، اقتالىپ جاتقان بولار. بۇل ورام سول اڭگىمەنىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك. قيت ەتسە بولدى، بارلىق كىنانى سىرتقى فاكتورلارعا ىسىرا سالىپ، وزىنە شاڭ جۋىتپايتىن ادەتى بار ەمەس پە مىنا بيلىكتىڭ؟

كەت دەسە، يت تە كەتەدى!

مۇنداي قاتقىل سىننان كەيىن نامىسى بار ۇكىمەت مۇشەلەرى ورنىنان تۇرىپ: «پرەزيدەنت مىرزا! ءسىز ارتقان سەنىمدى اقتاي المادىق. سول سەبەپتى ءوز ەركىمىزبەن وتستاۆكاعا كەتەمىز! ءسىز جاڭا كوماندا جيناقتاپ، بىزدەن گورى ءبىلىمدى ءارى بىلىكتى مينيسترلەردى قىزمەتكە الىڭىز!»، - دەپ ايتار ەدى.

ءبىزدىڭ شەندىلەر بۇل جولى ونداي قادامعا بارۋعا جارامادى.

شىنىن ايتۋ كەرەك، پرەزيدەنتتىڭ وسىنداي وتىرىستاردا ءوز تاپسىرمالارىن ورىنداي الماي، سەنىم ۇدەسىنەن شىقپاي جاتقان شەندىلەرگە تىم سىپايى، تىم ىزەتتى، تىم ديپلوماتياشىل قاراۋى ءوز باسىما ۇنامايدى. ءۇش جىل بولدى، پرەزيدەنت ولارعا سىن دا ايتادى، ءمىن دە تاعادى، جۇمىستارىنا كوڭىلى تولمايتىنىن يشارالاپ تا، تىكەلەي دە جەتكىزەدى. بىراق ەش ناتيجە جوق! پرەزيدەنت بولسا، ۇكىمەتتىڭ استىنان يت جۇگىرتىپ، ۇستىنەن قۇس ۇشىرادى دا... قويادى. بيۋروكراتيالىق سلەنگكە سالساق، ۇيىمداستىرۋشىلىق ءىس-شارا قولدانبايدى. شىنىن ايتساق، وسىندايدا كەز كەلگەن ءمينيستردى، اكىمدى ورنىنان تۇرعىزىپ قويىپ، سىلكىپ-سىلكىپ الاتىن ەلباسىن «ساعىنادى-اق» ەكەنسىڭ! ول جاعىنان ول كىسى اسقان شەبەر ەدى عوي.

پرەزيدەنتتىڭ بۇل جولعى جازاسى ءۇش مينيسترگە سوگىس جاريالاۋمەن شەكتەلدى.

نەلىكتەن؟ نەگە پرەزيدەنت ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەرمەدى؟

مەنىڭشە، ونىڭ ءۇش سەبەبى بار.

بىرىنشىدەن، بۇل ۇكىمەتتىڭ قۇرامى – توقاەۆ پەن نازارباەۆتىڭ اراسىندا بولعان 2019-جىلعى ءوزارا كومپروميستىڭ ناتيجەسى. سول سەبەپتى ەلباسى تۇرعاندا توقاەۆ ول كەلىسىمدەردى ورىنداۋعا ءماجبۇر. سوندىقتان دا ۇكىمەتكە كوڭىلى تولماسا دا (ونىسى وتىرىستا سويلەگەن سوزىنەن انىق سەزىلىپ تۇر ەمەس پە؟), جەڭىل جازا قولدانىپ قانا قويۋىنا تۋرا كەلىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، مەنىڭشە، وسى ترانزيتتىك ۇكىمەتتىڭ ءالى دە ورىندالا قويماعان ءبىر ميسسياسى بار سەكىلدى: ول – نازارباەۆتان توقاەۆقا اۋىسىپ جاتقان بيلىك تۇسىندا مەنشىكتى قايتا ءبولۋ ءىسىن ۇيىمداستىرۋ، سونىڭ ىشىندە، نازارباەۆتىڭ وتباسى مەن ماڭايىنداعىلاردىڭ قارجىسى مەن مۇلكىن ءوزارا كەلىسىممەن رەتتەۋ، ەرەكشە تىزىمگە ەنگەندەردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، رەنجىتپەۋ. ول جۇمىس اياقتالعانشا، بۇل ۇكىمەت ورنىنان جىلجي قويماس.

ۇشىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى اۋزىنان «سابوتاج» دەگەن سىنى مەن سالماعى سونداي اۋىر ءسوز شىعىپ وتىر. ايتىلعان ءسوز اتىلعان وقپەن تەڭ: پرەزيدەنتتىڭ باستامالارى مەن تاپسىرمالارىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا سانالى تۇردە قارسىلىق تانىتىپ جاتقان كۇشتەر بار ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارا الماس. بۇل ۇكىمەتتىڭ سۇيەگى نازارباەۆتىكى، ەتى عانا - توقاەۆتىكى. ۇكىمەت قۇرامىندا «سۇيەك يەسىن» اڭسايتىن، ەسكى ەرەجەلەردىڭ قايتىپ ورناۋىن قالايتىندار بار بولعاندىقتان، ولار جاعدايدىڭ ودان سايىن ۋشىعا تۇسۋىنە مۇددەلى بولۋى عاجاپ ەمەس. احۋالدىڭ اۋىرلاۋى ەل ىشىنە دۇربەلەڭ سالاتىنىن بىلەتىن ولار سول جاعدايدى پايدالانىپ، ساياسي رەۆانش جاساماسىنا كىم كەپىل؟ وسى تۇرعىدان العاندا پرەزيدەنت ءوز ۇكىمەتىنە وپپوزيتسيا بولسا، ۇكىمەت تە پرەزيدەنتتىڭ ساياسي قارسىلاستارىنىڭ شوعىرلانعان جەرى بولۋى مۇمكىن.

«بالاپاندى كۇزدە سانايدى» دەگەن ءبىر ءسوز بار.

كۇزدە جۋان جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكە ءۇزىلىپ، جاعداي بۇدان دا ۋشىعىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. سول كەزدە حالىق نارازىلىق تانىتىپ، اشۋعا مىنە باستاعاندا، پرەزيدەنت وسى ۇكىمەتتى قۇرباندىققا شالادى دا، تولقۋلاردى توقتاتا الادى. بىزدە «بار پالە ۇكىمەتتە، ول اۋىسسا، جاعداي جاقسارادى» ، - دەپ الدانىپ جۇرگەن قاۋىم بارشىلىق ەمەس پە؟

سوندىقتان دا بۇل ۇكىمەت «ساياسي كاميكادزە» ءرولىن اتقارىپ ءجۇر دەپ تۇسىنەيىك.

بىراق ول توقتاتۋ ۋاقىتشا بولماق. ويتكەنى ودان كەيىن ەكونوميكا اياققا تۇرىپ، بارلىق پروبلەما شەشىلىپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاي باستايدى دەۋگە سەنۋ قيىن.

وسى ورايدا تاريحي انالوگيا جاساۋعا دا بولادى.

"تاريح سپيرال (شيىرشىق) ارقىلى داميدى" دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟

2022 جىلدىڭ جازىنداعى قازاقستاننىڭ جاعدايى رەسەيدەگى پاتشا بيلىگىن قۇلاتقان 1917 جىلدىڭ اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىنگى ۋاقىتشا ۇكىمەت كەزىندەگى جاعدايعا ۇقسايدى.

قازان ايىندا "جەر - شارۋالارعا! زاۋىتتار مەن فابريكالار - جۇمىسشىلارعا! بار بيلىك - سوۆەتتەرگە!" دەپ ۇرانداتقان بولشەۆيكتەردى باستاعان لەنين بيلىككە كەلەتىن سياقتى!

ەلدى القىمنان الىپ جاتقان قىمباتشىلىق پەن شاراسىزدىققا قاراعاندا، ءدال سولاي بوپ كەتۋى عاجاپ ەمەس!

ۇكىمەتكە قاتىستى ايتىلعان سىن ەرتەڭگى كۇنى پرەزيدەنتكە قاراي ويىسپايدى دەپ كىم كەپىلدىك بەرە الادى؟ اشىنعان، جىل سايىنعى ۋادەدەن شارشاعان، ابدەن ازىپ-توزىپ، ىڭىرشىعى اينالعان جۇرت ەشكىمنىڭ دە بەت-جۇزىنە قارايىن دەپ وتىرعان جوق!

ەكى جىلدان كەيىن كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋى وتكىزىلمەك.

ساياسي تەحنولوگيا تۇرعىسىنان پرەزيدەنت ۇكىمەتتەن الشاقتاۋى كەرەك دەپ سانايمىن.

قازاقستان وپپوزيتسياسى تالاي جىلدان بەرى ۇسىنىپ كەلە جاتقان مىنا يدەيانى قولعا السا، ءدال سولاي بولماق. ياعني، بىزگە ناقتى ۋاقىتقا ناقتى مىندەتتەمەلەر الىپ، بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا جۇكتەي الاتىن ۇكىمەت كەرەك! وسى مەرزىم ىشىندە بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداي السا، تاعى دا ءبىر مەرزىم جۇمىس ىستەسىن. ورىنداي الماسا، وتستاۆكاعا كەتىپ، ورنىن وزدەرىنەن گورى ىسكەر دە تابىستى ساياسي مەنەدجەرلەرگە بەرسىن.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىرگى جانە الداعى سىن ساعاتتاردا پرەزيدەنت الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياسات پەن ەلدەگى جاعداي ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز حالقىمەن، ونىڭ وكىلدەرىمەن بولىسەتىن كەز كەلدى. حالىقتىڭ قولداۋىنسىز ەشبىر رەفورما، ەشبىر جاڭارۋ بولۋى مۇمكىن ەمەس!

ەلدەگى ۇكىمەتتىك داعدارىستان شىعۋدىڭ باسقا جولىن مەن كورىپ وتىرعان جوقپىن!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz