2022 jyldyng basty oqighasy Qazaqstannyng halyq jazushysy, qogham qayratkeri Sherhan Múrtazanyng 90 jyldyq mereytoyy desek esh artyq aitpaymyz.

QR Premier-Ministri Álihan Smayylov ózining Senat deputattarynyng saualyna bergen jauabynda: «Biyl qazaq әdebiyeti men jurnalistika salasynda óshpes iz qaldyrghan belgili qalamger Sherhan Múrtazanyng tughanyna 90 jyl tolyp otyr. Jazushynyng el mýddesi ýshin atqarghan enbegi memleket tarapynan joghary qúrmetke layyq. Búl rette qoldanystaghy «Mereytoylar men atauly kýnderdi merekeleu turaly» Ýkimet qaulysyna sәikes jekelegen túlghalardyng mereytoylary alghashqy jýz jyldyqta – jýz jyldyghy, odan keyingi jýzjyldyqtarda әrbir jiyrma bes jylda atalyp ótedi. Osy orayda Sh.Múrtazanyng mereytoyy zannamagha sәikes merzim tolghan kezde mereytoylar tizbesine engizilip, tiyisti júmys jýrgiziletin bolady...

Al bilim mekemelerining birine jazushy esimin beru úsynysy aldaghy uaqytta ótetin qalalyq onomastika komissiyasynyng otyrysyna engiziledi. Sonday-aq tughan jeri Jambyl oblysy Jualy audany, Talapty auylynda Sherhan Múrtaza әdebiy-memorialdyq ýiining ashyluy, «Auyldy, seni saghyndym...» atty Sh.Múrtazanyng qoljazbalary jinaghynyng túsaukeseri, respublikalyq ghylymiy-praktikalyq konferensiya, «Sherhan oqulary» bayqauy, oblystyq aqyndar aitysy, últtyq sport týrlerinen jarystar, saltanatty jiyndar, «Shynnyng jýzi - Sheragha» respublikalyq aqyndar mýshәirasyn jәne Núr-Súltan men Almaty qalalaryndaghy últtyq kitaphanalarda túlghanyng kitap kórmesi men dóngelek ýstel, Almaty qalasynyng ortalyqtandyrylghan kitaphana jýiesinde birqatar is-sharalar ótkizu josparlanyp otyr...

Atalghan mәsele boyynsha kinojobalardyng avtorlary tarapynan ashyq konkurs arqyly úsynys berilgen jaghdayda, «Últtyq kinony qoldau memlekettik ortalyghy» kommersiyalyq emes aksionerlik qoghamy belgilengen tәrtipke sәikes kenes pen komissiyanyng qarauyna jinaqtap engizedi. Ári qaray mәsele zannama ayasynda qarastyrylady. Sonymen qatar mýddeli memlekettik organdargha Sh.Múrtazanyng 90 jyldyq mereytoyyn atap ótu jónindegi is-sharalar josparyn әzirleu jәne tiyisti júmysty úiymdastyru tapsyryldy», - dep atap ótti.

Álihan Smayylov bergen derek boyynsha býgingi kýni túlghanyng esimin úlyqtau maqsatynda birqatar is-sharalar jýzege asyryluda. Atap aitqanda Sh.Múrtazanyng esimi Jambyl men Týrkistan oblystarynda 6 obektige (bilim beru, mәdeniyet mekemeleri), Aqtóbe oblysy men Almaty qalasynda kóshelerge berilgendi mәlim bolyp otyr.

2018 jyldyng 11 Qazanynda Múhtar Áuezov atyndaghy memlekettik akademiyalyq drama teatrynda bolghan últ sóz zergerimen mәngige qoshtasu barysynda aqyn, dramaturg Núrlan Orazalin Sherhan Múrtazagha qatysty qaraly sózinde: «Adam balasy myna ómirge belgili bir mindetti atqaru ýshin keledi. Dәl osy túrghyda Sheragham últtyng aldyndaghy mindetti atqaru ýshin iyghyna týsken jýkti kótergen alashtyng arystany», - degen bolatyn. Qalamgerlik dýldýldigin aitpay-aq, bir ózi  «Bir kem dýniye...» dep kýnirenip qoyyp, Álihan, Ahmetterden keyingi qarapayym halyqtyng mýddesine júmys istegen Sherhan Múrtaza tilip týser turashyldyghymen el esinde qalghan qogham qayratkeri bolyp tabylady.

Onyng 90 jyldyq mereytoyyn óz dengeyinde atap ótu ýshin týrli sharalar jyl basynan bastap, onyng kindik qany tamghan Jualy audany Talapty auylynda keninen qolgha alyna bastady. Búnyng ózi tughan jerining óz úlyn maqtanysh etip, bolashaq úrpaqqa ýlgi etuining bir aighaghy bolyp tabylady.

86 jasynda 2018 jyly qaytys bolghan qalamgerding artynda últyna syilaghan asyl múrasy,  shynayylyghymen halyqtyng sýiispenshiligine ainalghan shygharmalary "Ay men Aysha", "Qyzyl jebe", "Tamúq"Qara marjan", "Belgisiz soldattyng balasy", "Myltyqsyz maydan", "Stalinge hat", "Beseuding haty" qaldy.

Sherhan Múrtazanyng tek qana qalamger, qogham qayratkeri ghana emes, bilgir basshy bolghandyghyn kózin kórgen tústastary men izin basqan inileri: «Mәselen Sherhan Múrtaza «Leninshil jas» gazetine kelgen kezde onyng taralymy 30 myng danagha әreng jetetin shamada bolghan, al Sheraghang ony 150 myng danagha deyin kóterse, keyin «Júldyz» jurnaly ol basqarghan uaqytta taralymy 4-5 myng danadan 255 myng danagha deyin ósip, rekordtyq kórsetkishke jetken! Búl halyqqa ne keregin bilip, uaqyttyng tamyryn dóp basqan túlghanyng salada myqty menedjer bolghanyn anghartady» dep jyr qylyp sóz etetindigin osy orayda aita ketpekpiz.

Býginde qazaq jurnalistikasynda Sheraghang basqarghan tústa qazaq baspasózining erekshe týlegenin әriptesteri anyz qylyp jiberdi.

Múhtar Áuezov atyndaghy memlekettik akademiyalyq drama teatrynda bolghan últ sóz zergerimen mәngige qoshtasu barysyndaghy taghy eki pikirge oryn bere keteyik. Bauyrjan Baybek:

«Býgin biz ghasyr adamy – Sherhan Múrtazany aqtyq sapargha shygharyp salu ýshin jinaldyq. Ol qazaqstandyq jurnalistikada óshpes izin qaldyrdy. Tipti qazaqstandyq basylymdardyng bәrin derlik basqardy. Parlament deputaty boldy, memleketting qoghamdyq ómirine aralasty, halyq ýshin júmys istedi. Biz ór túlghany úmytpaymyz», - dep zor bagha berse;

Akademik Orazaly Sәbden: «Sherhan Múrtaza turaly kóp aitylady, aitamyz da. Ol úly Abayda keyin qazaqtyng ýnin ýndep, joghyn joqtaghan adam. Ol tirisinde ne aitpady, ne jazbady? Múnyng bәri halyqqa mәlim. Jogharghy kenesting deputaty til mәselesine oray «Jylan da ghana qos til bolady» degen. Jer mәselesine kelgende «Jer anany satpaymyz, eshkimge bermeymiz» dep kesip aitqan. Boyyndaghy tektiligin joghaltpaghan alyp túlgha edi. Sonysy bizge ýlgi bolu kerek», - dep júrt oiyndaghy pikirdi aghynan jaryla syrtqa shygharghan bolatyn.

Shygharmashylyq pen basshylyqty qatar ala jýrip, әr kezderi "Leninshil jas", "Sosialistik Qazaqstan" gazetterining redaktory, Qazaqstan memlekettik teleradio kompaniyasynyng tóraghasy qyzmetterin atqaryp últ iygiligi ýshin eren enbek etti. Qalamger shygharmashylyghynda erekshe oryna latyn bir dýnie Sherhannyng audarma salasyna qosqan ýlesi der edik. Qalamger audarmashylyghy onyng student kezinen bastap alyp, qashan qalamy qoldan týskenge deyin jalghasty. Sherhan Múrtaza Laginning “Hottabych qartyn”, Kәrimning “Bizding ýiding quanyshyn” Andersenning әngimelerin, vengr halyq ertegilerin, eng bastysy Sh.Aytmatovtyng “Botagóz”, “Qosh bol, Gýlsary”, “Teniz jaghalap jýgirgen targhyl tóbet” povesterin, “Borandy beket”, “Janpida” romandaryn qazaq tiline audaryp qazaq oqyrmandaryn quantqan bolatyn.

Elining tilinin, dilining múnyn múndap, joghyn joqtaghan, shyndyqtyng shyraqshysynday bolghan sóz zergerining qalamynan shyqqan qay tuyndysyn alsang da, tól tarihty tanytyp, últ birligining beky týsui men qajetti kezde kelensizdikke qasqayyp qarsy túra biluge ýireteuimen qúndy. Alashtyng joghyn joqtap, namysyn qamshylaghan qaytpas túlgha últ jadynda mәngige saqtalary haq.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz