Jurnalymyzdan «M-agentte - Aqberen» dep qysqa qayyrghan әngimemizdi oqyghandar: «Ýsh qyzgha abaylap sóileytin boldyq qoy» - deytindi shyghardy. Eshkimde «alty alasymyz, bes beresimiz» joq. Bireuge baryp «úrynayyq» deytin de oy joq bizde. Ángimening orayy kelgende, aitarymyzdy aityp qalamyz. Týsingeni týsiner, týsinbese - óz sharualary.

Shyny kerek, M-agenttegi әngimeden keyin Aqberenmen birazgha deyin «hat» jazyspay qoydyq. Birde: «Sәlem. Búl joly eshqanday da tosyn hat emes», - degen jazba aqynnyng «adresinen» sap ete qaldy. Qaytadan dostyghymyz jarasqanday boldy. «Aq jelkennin» qalyng oqyrmany birazdan beri kóz jazyp qalghan Aqberendi izdey bastaghan son, agenttegi syrymyzdy aqynnyng óz rúqsatymen berudi jón kórdik.

- Aqberen, bizge renjip jýrgen joqsyz ba?

- Qay adam ózin jamanmyn dep oilaydy deysin... «Jaqsy adamnyng ashuy shәii oramal kepkenshe». Úmytyp kettik. Renish joq. Bәrimiz bauyrmyz ghoy.

- Quanyshtymyz. Qazir ult.kz

Jurnalymyzdan «M-agentte - Aqberen» dep qysqa qayyrghan әngimemizdi oqyghandar: «Ýsh qyzgha abaylap sóileytin boldyq qoy» - deytindi shyghardy. Eshkimde «alty alasymyz, bes beresimiz» joq. Bireuge baryp «úrynayyq» deytin de oy joq bizde. Ángimening orayy kelgende, aitarymyzdy aityp qalamyz. Týsingeni týsiner, týsinbese - óz sharualary.

Shyny kerek, M-agenttegi әngimeden keyin Aqberenmen birazgha deyin «hat» jazyspay qoydyq. Birde: «Sәlem. Búl joly eshqanday da tosyn hat emes», - degen jazba aqynnyng «adresinen» sap ete qaldy. Qaytadan dostyghymyz jarasqanday boldy. «Aq jelkennin» qalyng oqyrmany birazdan beri kóz jazyp qalghan Aqberendi izdey bastaghan son, agenttegi syrymyzdy aqynnyng óz rúqsatymen berudi jón kórdik.

- Aqberen, bizge renjip jýrgen joqsyz ba?

- Qay adam ózin jamanmyn dep oilaydy deysin... «Jaqsy adamnyng ashuy shәii oramal kepkenshe». Úmytyp kettik. Renish joq. Bәrimiz bauyrmyz ghoy.

- Quanyshtymyz. Qazir ult.kz

degen sayt ashqanynyzdan habardarmyz. Shyny kerek, búryndary últ janashyrlary «abai.kz-te ne jazypty?» deytin bolsa, qazir «ult.kz-te ne janalyq?» deytin bolypty... Kezinde ózinizdin de «Abayda» jarnamanyz jap-jaqsy jýrip túratyn. Abaylyqtardan tәlim alyp, enshi alyp shyqqanynyz ba búl?

- Jalpy, abai.kz -ting alghashqy shygharushylarynyng biri bolghanymdy bylayghy júrt biletin boluy kerek. abai.kz ghalamtor kenistiginde júmys jasay bastaghan alghashqy ailarda Dәuren Quat ekeumiz jarysyp, aptasyna 2-3 maqaladan jazyp túratynbyz. Ol kezde internette biren-saran, biraq tanymaldyghy óte tómen sayttar bar bolatyn. Biraq abai.kz  portalynyng qarqyny ózgeshe boldy. abai.kz býgingi qazaq tildi sayttardyng kóshbasshysy retinde de, alghashqy bolyp últtyq mәselelerdi eshkimnen qoryqpay kótergen ójet internet-basylym retinde de tariyhqa enip ketti. Aydos Sarym, Dәuren Quat jәne ózge de qazaqqa janashyr, últjandy jas azamattar bas qosqanda, «últtyq mýddege júmys jasaytyn, qazaqtyng mәselesin ótkir kóteretin internet-jobalar kóbeii kerek» dep aityp otyratynbyz. Áriyne, ekining birining qazirgi zamanda sayt ashyp, ony tolyqqandy jýrgizip otyrugha shamasy bola bermeydi. Búl siz aitqanday jeke otau tigip, bólek sharuamen ainalysu emes. Últ portalyn qúrghandaghy maqsatym - býgingi qazaqtyng ertengi progressivti sanasyn qalyptastyrugha, Alashtyng mýddesin qorghaugha atsalysu edi. Bayqasanyz, mening búl portalda siz aitqanday «jarnamam» jýrip jatqan joq qazir. Men býgin kerisinshe, qazaqty qalay órkendetuge bolady degen sәtti iydeyalardyng jarnamashysy bolyp otyrmyn.

- Býginde sayt ashyp, tabys tabugha bola ma? Múny súrap otyrghan sebebim, songhy uaqytta sayt ashushylar kóbeyip ketti. Jurnalisterge bolmaghyr tiyn-teben berip, maqala jazyp beruin ótinetinder jeterlik. Sonday úsynys týskende «on ekide bir saymany joq», sayt ashyp nesi bar deymiz. Sizding saytta jurnalisterdin, avtorlardyng qarjylyq mәselesi qarastyrylghan ba? Ertengi kýni qarjynyng joqtyghynan aty bar da, zaty joq bolyp qalmaysyzdar ma?

- Qoghamdyq-sayasy baghytta sayt ashyp, sodan tabys tabam degen adamnyng qiyalyna quanar edim. Alayda, múnda internet-dýkendegi sekildi tauar bolmaydy. Múnday sayttar adamnyng sayasy kózqarastaryna ghana әser etip otyratyn qúral desek bolatyn shyghar. Eger býgingi enbegimizding ertengi tabysy - shyn mәnindegi demokratiyalyq, zayyrly jәne órkendegen últtyq memleket qúru, qoghamymyz sergek, ziyaly bolsa, onda búdan asqan bayandy tabys bolmaq emes. Al, jurnalisterge tarihy onjyldyqtarmen sanalatyn, bolmasa budjeti edәuir gazet-jurnaldardyng ózi mardymdy qalamaqy bermeytinin bәrimiz de bilemiz ghoy. Sayttyng oqylymdy boluy ýshin avtorlar kerek, әriyne. Eng birinshi avtor ol ózing bolugha tiyissin. Qoghamdaghy mәselelerge ózing alghashqy bolyp ýn qatyp otyruyng qajet. Sol kezde saytyng oqylymdy bolady. Basqa avtorlar da maqala beruge úmtylady. Bizge mәselen túraqty jazyp jýrgen jәne әzirge qalamaqy talap etip otyrmaghan biraz avtorlar bar. Mysaly, әr maqalasy ghylymy tújyrymnan túratyn Bolat Dýisembi aghamyzdy aitar edim. Biz ol kisige óz últyna sinirip jatqan enbegi ýshin әrdayym riza bolyp otyramyz. Sosyn qarjynyng joqtyghynan toqtap qalatyn búl - gazet ne óndiris emes. Baspahanagha tóleytin aqshang bolmasa, әriyne, gazeting jabylyp qalady. Internettegi jaghday mýlde basqa.

- Sayt arqyly tabys tauyp, qarq bolmaytynynyzdy aityp otyrsyz. Óziniz aqynsyz. Tap qazirgi kezde aqyndyqpen de eshkim kýn kóre almaytyny anyq. Sonda bala-shaghanyzdy qalay asyrap jýrsiz?

- Bala-shagha deytindey ýlken janúya joq mende. Shynymdy aitsam, júmystan keterdegi eseptesken aqshama osy portaldy ashqan bolatynmyn. Qazir ózime ózim qojamyn jәne ózime únaytyn ispen ainalysyp jýrmin. Búrynyraq «elge tittey paydang joq, qalay bolsa, solay ómir sýrip jatyrsyn» dep ózime jii tiyisushi edim. Sol ózime ózim kónil tolmaushylyqtan bolar, az da bolsa últqa kishkentay paydam tiysin dep әngimemizge arqau bolyp otyrghan portaldy ashtym. Al, jýrip-túrugha, shay-jemge degendey azyn-aulaq tiyn-tebendi tapsyryspen tabamyn. Audarma jasaymyn, әrtýrli úiymdargha saraptamalyq maqalalar jazam. Shalqyp jýruge jetpese de, adal as ishuime jetedi.

- Osyghan deyin tәp-tәuir qyzmetter istediniz. Sol qyzmet oryndarynyzgha qarap, «Aqberenning joly bolghysh» deytin zamandastarymyz da bar. Sosyn «Aqberen bir jerde túraqtay almaydy, qúiyn siyaqty» deytinder de kezdesedi. Endi «Aqberen sayasatqa, biylikke qaray barghysy keledi eken» degen sybysty da estidik. Ótkende ult.kz-te jastar sayasatyna qatysty ýndeu maqalanyzdy jariyaladynyz. Astanagha qonys audarghan Aqberender Óteshovterdi biylikten yghystyra ala ma?

- Osynday әngimelerden alghash «tayaq jep» jýrgenimde bir agham maghan aityp edi: «Ózing turaly eshtene estiging kelmese, eshtene isteme» - dep. Sol kisining aitqany keldi, negizi. Shynynda, eshtene istemesen, artynnan sóz ermeydi. Men turaly әngime kóp qoy. Dәlelsiz-dәieksiz sóiley beretin anqau halyqpyz. Oghan eshtene istey almaysyn. Renjimeymin de, aqtalmaymyn da. Rasynda, men - memlekettik qyzmette tez ósken jigitpin. Ákem de joq, kókem de joq. Bәri әlgindey tynysh otyra almaytyndyghymnan bolar dep oilaymyn. Orysta «úsynys bergen jazalanady» degen tәmsil bar. Sonyng nәtiyjesi. Men jobalardy kóp úsynghandyqtan bolar, «keremet bolsan, sony ózing jýzege asyr» dep ósiretin boluy kerek. Sodan keyin adamgha júghymyng bolmasa, eshkim seni kózine de ilmeydi ghoy. Búl endi kezinde bolghan sharua. Bir orynda otyra almaydy degen әngime, ýnemi ósu prosesimdi kórsetse kerek. Biraq júrt ony túraqsyz dep qabyldaytyn sekildi. Elge әngime kerek, bizge júmys jasau kerek. Bar bolghany sol ghana.

Óteshov myrzagha qatysty әngime bylay. Men sol jastar sayasatyna qatysty ekinshi maqalamda: «Maghan Óteshovtin, bolmasa basqa bireuding orny kerek emes, maghan maqaladaghy kóterilgen mәselelerding sheshilui qajet» degen saryndaghy pikir aitqan bolatynmyn. Sondyqtan mende eshqanday revolusiyalyq oilar joq. Óteshovte de jeti atamnyng qúny qalghan emes. Men qazaqtyng azamaty retinde jastar sayasatynyng olqy tústaryn aitugha mindettimin. Sebebi, olardyng nәtiyjesi erteng eresek bolatyn býgingi jastyng taghdyryna әser etedi. Eger ýndemey otyrsam, jeke qalghan sәtimde men ózimdi jýndey týtemin.

- Jón eken. Biluimizshe, orysshagha da jetiksiz. Audarmamen ainalysasyz. Basqa qanday til bilesiz? Qoldan kelse, әlemdik dengeydegi jauharlardy týpnúsqada oqyghangha ne jetsin... Álde siz osyghan da qanaghat deytinderding qatarynansyz ba?

- Mektepting songhy synyptaryn ghana qazaq tilinde bitirgendikten, kez kelgen oryspyn degen sarybaspen pikir talastyra alatyn jaghdaydamyn. Búl mening ómirimdi josparlaghan Allanyng nyghmeti dep bilemin. Tәuba. Biraq múnymen bizding qoghamda eshkimdi tanghaldyra almaysyz. Sosyn men eshqashan ózimning jetken jetistikterime kónilim tolmaytyn adammyn. Aghylshyn tilinde sóilep túrghan adamdy ortasha dengeyde týsinemin. Biraq mengerdim dep aita almaymyn. Sondyqtan әlem әdebiyetining jauharlaryn týpnúsqadan oqu ýshin aghylshyn tilin mengeruim kerek ekenin de sezip jýrmin. Soghan den qoyatyn uaqyt ta tayap qalghan sekildi. Alla qalasa, ol tildi de mengerermiz.

- Osydan eki jyl búryn jurnalymyzda sizding balalyq shaghynyzdan syr shertetin hikayanyz basylyp edi. Oqyrmandarymyz oqyp, pikirin bildirip, «Shynymen de Aqberen aghanyng balalyq shaghy tura solay bolghan ba?» -

dep súraydy... Ata-ananyz turaly aityp berinizshi... Sol jazghanynyzdy memuarlyq dýnie dep qabyldaugha bola ma?

- Búl povestegi jazylghan oqighalardyng barlyghy shyndyq. Boyamasyz jazghandyqtan júrtqa únaghan boluy kerek. Povesti «Aq jelkenge» shyqqan son, tughan-tuystarymnan auyr-auyr sóz de estidim. Olargha kórkem әdebiyet dep týsindire almaysyn. «Múqym qazaqqa masqaramyzdy shyghardyn» degender de boldy. Amal joq, bolghan is boldy. Al, men búl poveste bireudi әsirelep jaqsy qylyp, bireudi jaghymsyz etip kórsetkem joq. Qalay boldy, solay jazyldy. Búl mening bala kezdegi alghan stressterim men úzaq jyldary jýregimdi kemirgen depressiyany jenuime óte jaqsy kómektesti. Bir paydasy osy. Birde maghan anam: «Avtobusta kele jatsam, bir-eki jasóspirim bala sybyrlap sóilesip túr eken «Myna apa әlgi Aqberenning povesindegi kisi ghoy, súrayyq», - dep. Sosyn jaqyn kelip, súrady. «Ras pa?», - dep. «Ras, men sol Aqberenning anasymyn», - dedim. Sodan qazir audan boyynsha meni júrt әdeby keyipker retinde tanidy, «júldyz» bolyp kettim» - deydi. Sol sózderine qaraghanda maghan renjimegen sekildi. Bir jaghynan nege renjisin? Ótirik emes qoy. Al, povesti jazudaghy negizgi maqsatym mynaday bolghan. Mening basymnan ótken jaghday kóptegen adamdardyng basynan da ótken, ótip te jatyr. Osy shygharmany oqyghan adamda jetim qalghan balagha kishkene bolsyn meyirimi oyansyn degen oiym boldy. Men óstim, jetildim, ol kýnder artta qaldy. Al, tura mening kórgenimdi kórip jýrgen balagha búl povesti kóniline medet, ýlkenderge oy salar dep eseptedim.

Ata-anam turaly aitatyn bolsam, tәuba, anam bar. Shyghys Qazaqstannyng Ýrjar audanynda túryp jatyr. Ákem tórt jasymda baqilyq boldy. Ol kisi turaly bizding qazirgi әdeby orta jaqsy biledi. Kezinde jurnalist, әdebiyet synshysy bolghan Elgezek Ázbergenov degen azamat. Mening esimde ol kisi joq. Tek týsimde kórem. Onyng ózi siyrek. Anam ómir boyy mektepte ústazdyq etti, orys tili men әdebiyetining múghalimi. Qazir zeynette. Ekinshi ret túrmys qúrghan, odan eki inim bar. Qazir aralasa bastadyq. Ómir bir orynda túrmaydy, adamgha tuys kerek. Sosyn kóptegen dýniyeni týsine bastadyq, kez kelgen jaghdaygha birjaqty qaraugha bolmaydy. Allanyng búiyrghan taghdyrynan eshqayda qashyp qútylmaysyn. Sondyqtan ashy da bolsa, shyndyghy bar búl povesti jazghanyma da ókinbeymin. Al, bireuding shymbayyna tiyip ketken tústary bolsa, keshirim súraymyn. Ol keshirimdi men povesting alghysózinde de súragham. Povesim qazaqtyng bay әdeby qazynasyna tamshyday ýlesin qossa, onda asa jaman bola qoymaytyn shyghar dep oilaymyn.

- Sizding shygharmashylyghynyzdy aqyn Amanhan Álimúly ylghy synap jýredi. Búl shamynyzgha tiymey me? Shynynyzdy aitynyzshy, Amanhan aghanyzgha renishiniz joq pa?

- Ótirik aita almaymyn, renjidim. Biraq mening renishim tez qaytady. Renishimning sebepteri mynaday: birinshiden, Amanhan aghamyz barlyq әdebiyetti ózining talghamyna salyp qaraydy. Ol kisige salsaq, Álimúlynyng talghamynan, dengeyinen, kózqarasynan basqa dýnie bolmauy tiyis. Amanhan agham batasyn bermegen әdeby shygharmanyng ómir sýruge qúqysy joq bolyp qaldy ma sonda? Endi qayttik? Amanhan aghamyzdyng dengeyindegi әdebiyetti Amanhan agham sekildiler oqysyn, Amanhan aghamnyng kónilinen shyghatynday jazsyn. Eshqanday qarsylyq joq! Biraq, әdebiyet te әlem sekildi, kóptegen qúbylystardan, adam bayqay bermeytin prosesterden túrady ghoy. Amanhan agham eshqashan arhiytektordyng stiyli men payymyn týsinbeydi, ol kisi ýshin onyng salghan ghimaraty jay ghana únamaydy, boldy. Ol kisi búl ghimaratty satyp ala almaghan son, ol «men búl ýide túrghym kelmeydi» dey salady. Ol mening emes, Amanhan aghamnyng mәselesi. Bir gazettegi óte «tereng oilardan» túratyn súhbatynda aghamyz: «Aqberenge men eskertu jasaghan edim, әli nәtiyje shygharmapty» - dep otyr. Aynalayyn-au, qaydaghy nәtiyje? Ádebiyet - ol jannyng iyirimderinen qúralatyn dýniye. Aqynnyng kónil-kýiin seze almasanyz, qanday jaghdayda jәne neni menzep otyrghanyn kóre almasanyz, astaryn týisine almasanyz, synda neniz bar? Óz shimayynyzgha riza bolyp, jýre bermeysiz be? Jalpy, ol kisi synaghan Oljas Sýleymenov, Múhtar Maghauiyn, Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly da jaman bolghan joq. Soghan qaraghanda, men de asa nashar bola qoymaytyn sekildimin. Búl - bir. Synaghan-minegenin kóteremin ghoy, odan eshtenem kemip qalmaydy. Mening janyma batqany - «Mama» degen ólenime tiyiskeni. Ol ólendi synau ýshin, Amanhan aghamyz aldymen jogharyda aitqan povesimdi oquy kerek edi. Sol kezde búl ólenning stihiyasyn týsiner me edi? Odan búryn mening basqa da kóptegen nashar ólenderim bar, solargha tiyisse, ýndemes edim. «Mama» degen ólenge syn aitqany maghan qatty tiydi. Sebebi, Amanhan agha mening marqúm әkemning 5 jyl boyy birge oqyghan kurstasy. Anamnyng qolynan talay dәm tatqan adam. Ákem baqilyq bolghasyn, bizding toz-tozymyz shyqqanyn bilmeydi emes, biledi. Saghynyshqa, ókpege, jetimdik yzagha toly ólendi úqpasa, onda eshtene úqpaghan eken dep sheshtim de, ol kisi turaly oilaudan bas tarttym. Amanhan agham aman bolsyn, әiteuir! Basqa aitarym joq.

- Qazirgi kezde әdebiyettin, mәdeniyetting jas ókilderi Astanagha qaray aghyla bastady. Elorda salqyn qabyldap jatqan joq pa?

- Astananyng Almatydan esh aiyrmashylyghy joq. Almaty da kóp jastyng mandayynan sipamaghan edi. Qolynda eshtenesi joq, biraq keudesin arman kernegen qazaq jasy jaqsylyqqa, janalyqqa qaray úmtylady. Al, Astana - jana ómirding simvoly. Biz de sol oimen ketkenbiz. Múnda da pәter jaldau, múnda da ólmesting kýnin kóru bar. Biraq bir keremet bolashaq bastalatyn sekildi bolady da túrady. Ýmitpen jýrgenge Astananyng aua-rayynyng suyghy da, resmy jýzderding salqyndyghy da asa әser ete qoymaydy. Búl - qazaqtyng Elordasy. Osy jerge qazaq úiysuy kerek. Ózime Astana qatty únaydy. Astanagha kóshkeli kóp dýniyege kózqarasym ózgerdi, Almatydaghy «erkelikti» de qoydyq, tazalyqqa qaray úmtylys bar. Sondyqtan qay orta bolmasyn, ony әdemi qylu bizding ghana qolymyzda.

Jadyra NARMAHANOVA

«Aq jelken» jurnaly