«Dinning týbine maqsym jetedi, Elding týbine taqsyr jetedi» degen qazaqy bolmystyq sóz bar. Bizge keregi búnyng ekinshi komponenti. Bilgenge maghynasy dalighan daladay ken. Múndaghy «taqsyr» sózining mәninde belgili bir biylikting tetigin ústaghan «úlyq» túrsa, ekinshi jaghynda sol biylikke moyynúsynyp qúraq úshar «tobyr» túr; kókirek kózinde sәule týser sanylauy joq. jalbarynumen kýnin ótkizer tobyr, bayaghy Abay atam mysqyldaytyn top. Al qay isinde últtyq renki-boyauy joq sol úlyqtyng qolynda ýkimet qazynasynan tiygen aqshasy bolady eken, býgingi kýni (ashy da bolsa moyyndaugha tiyispiz), sonday bir zandylyq bar. Áytse de búl qarajat últtyq múrattar kәdisine júmsalmaydy-aq. Osylaysha qay sala bolmasyn bәsimiz de, úpayymyz da kem týsip jatqany. Netken sorlylyq kýi. Bozdy bosaghada qaldyryp, toryny tórge shygharghan myna zamangha jәdigóy kózben torygha qaraysyng da, keptelip kelgen múnnan kóniling shól qatqanday tipten kebersip ketedi. Syrtyng - býtin, ishing - qayghy. Taghy da bayaghy Abay jyrlaytyn kep. Últsyzdar qoghamynda әdilettikke oryn joq eken. Nege biz bylaysha týnile múng shaqtyq?

«Dinning týbine maqsym jetedi, Elding týbine taqsyr jetedi» degen qazaqy bolmystyq sóz bar. Bizge keregi búnyng ekinshi komponenti. Bilgenge maghynasy dalighan daladay ken. Múndaghy «taqsyr» sózining mәninde belgili bir biylikting tetigin ústaghan «úlyq» túrsa, ekinshi jaghynda sol biylikke moyynúsynyp qúraq úshar «tobyr» túr; kókirek kózinde sәule týser sanylauy joq. jalbarynumen kýnin ótkizer tobyr, bayaghy Abay atam mysqyldaytyn top. Al qay isinde últtyq renki-boyauy joq sol úlyqtyng qolynda ýkimet qazynasynan tiygen aqshasy bolady eken, býgingi kýni (ashy da bolsa moyyndaugha tiyispiz), sonday bir zandylyq bar. Áytse de búl qarajat últtyq múrattar kәdisine júmsalmaydy-aq. Osylaysha qay sala bolmasyn bәsimiz de, úpayymyz da kem týsip jatqany. Netken sorlylyq kýi. Bozdy bosaghada qaldyryp, toryny tórge shygharghan myna zamangha jәdigóy kózben torygha qaraysyng da, keptelip kelgen múnnan kóniling shól qatqanday tipten kebersip ketedi. Syrtyng - býtin, ishing - qayghy. Taghy da bayaghy Abay jyrlaytyn kep. Últsyzdar qoghamynda әdilettikke oryn joq eken. Nege biz bylaysha týnile múng shaqtyq?

Jaqynda «Abay dramasy» atalatyn derekti telehikaya týsirilipti. Dostarymyzdan aldyq, elektrondyq tasymaldaghyshta. Etek-jeni jinaqy, ainalasy júp-júmyr dýnie bop shyqqan eken. Ayqay-sýrginsiz, esh jarnamasyz jasalynghan shynayy shygharmany tamashaladyq. Sonsong ol turaly kóbirek mәlimet almaq niyetpen, mәdeniyet, kino manynda jýrgen habary bar-au degen adamdarmen habarlasyp, pikir almastyq. Bilgenimiz - kino týsiruge tender jengen bir úlyq mol qarajat alady da, kinogha ssenariy jazatyn bilimdarlardy izdegen eken. Baghyna jany - jaysan, tilegi - aq, peyili - ken, niyeti - týzu, biligi -teniz, bilimi - balqash, últtyq mәdeniyet kenistiginde shaghaladay sharq úrghan Erlan Tóleutay tap bolypty. 7 seriyalyqqa kelisip, keyinnen 5 seriyalyq bolyp týsirilipti. Aypaghymyz, búl týsirilim júrttyng bәri shulap jatqan «Kelinnen» de, «Shaldan» da kósh ilgeri. Últtyq ruhany qúndylyqty pash eter dýnie osynday bolugha tiyisti negizinen. Múhtar Áuezovting úly shygharmasynyng jelisi boyynsha týsirilgen búl týsirilimning bir ereksheligi, kino janryna say, oqigha jelilerine qazaqtyng betke ústar ziyalylary óz týsindirmesin (komentariyin) berip otyrady. Olar - akademik Serik Qirabaev, Gharifolla Esim, Túrsyn Júrtpay, Talasbek Ásemqúlov, Diqan Hamzabekúly, Omar Jәlel, t.b. Búl dramanyng útymdylyghy da osynda jatyr. Aqiqat pen shynayylyq - kez kelgen óner tuyndysynyng ólshem-belgisi (kriyteriyi) desek, búl tuyndynyn, әsirese, keyingi úrpaq ýshin  ýlken tәrbiyelik mәni zor. Ony bir sózben aitu jetkiliksiz. Eger osy bir dýniyeni Bilim jәne ghylym ministrligi janynda jýrgen azamattar orta mektepke arnalghan didaktikalyq material retinde úsynsa, kóp nәrseden útpaqpyz dep jýz payyz kepildik bere alar edik. Jalpy, bilimdar bolu ýshin - bilim alu múrat pa, әlde úghynyp oqu múrat pa degen oy kókeydi teseri sózsiz? Dúrysy, bizshe - songhysy. Óitkeni, bilim ýnemi, kýnbe-kýn janaryp otyrady, býgingi janan-sonyng erten-aq eskiredi, jadynnan úmytylyp qalady. Al eger úghynyp oqysan, sol mәngi esinde qalmaq. Osy jerde eki dialema tuyndaydy. Bizge osy qay damu tәn? Evolusiyalyq pa, әlde órkeniyettik pe? Evolusiya - myndaghan jyldargha tәn, ileude bir bolatyn qúbylys. Mәselen, jabayylyqtan homo sapiyenske ótu delik. Al órkeniyetting damuy jyldam, qarqyndy keledi. Bir ghasyr ishinde qanshama janalyqtar ashylmaq. Bir ghasyrda aeroplannan zymyrangha bir-aq sekirdik emes pe? Bizge órkeniyettik damu tәn deytinimiz sondyqtan. Myna dýnie de sol. Ózeginen órtenip shyqqan óleng Abaydy súnqarly shyngha kóteredi, ol - bolashaq dýniyeni boljaushy, kóripkel túlgha. Búl filimde aqyn da bolsa, qarapayym túlghagha tәn ansau men tabysu, qúmartu men qauyshu, dәmelenu men dәriptelu, ýmit pen kýdik, eles pen eges, shamyrqanu men shiryghu - bәri bar, bәri de tarihy shyndyqpen susyndalghan.

«Bitken iske synshy kóp» deytindey, filim әttegen-aylardan da ada emes. Qúnanbay qajynyng balasy Abaygha taghar mini bar. Osyny jas Abaygha aitqyzady. Búl - ýlken filosofiyalyq epizod. Týsirushiler múny at ýstinde kele jatqan әke men balanyng sózi qaghysy retinde keltiredi. Mýmkin múny - ómir joly degendi úqtyrghysy kelgen shyghar avtorlar. Áytse de úly Abaydyng ómirlik ústanghan sara jolyn búlay jaydaq týsiru - filimning ýlken kemshiligi dep bilemin.

«It aramdy tanymaydy, tentek qúdaydy tanymaydy» deydi qazaq. El jyrtyghyn jamaghan úly Abaygha arnalghan búl filim sol kezdegi qazaqy elding túrmysyn sharaynagha týsirgendey shynayy qalpyn saqtay otyra, tarihy el bolmysyn alaqangha salghanday bәdizdeuge úmtylghan eken. Abay tónireginde súr qanshyqtay ishin tartqan aramzalar qanshama edi, sonyng bәri de ekranda kólbendep ótedi. Allanyng alghysynan jaralghanday Abayday dara tumagha qamshy úratyndy kórip, jasampaz dýniyeden týnilip-aq ketesin...

«Bireuding joghyn bireu ysqyryp jýrip izdeydi», «Ár adam qaltasyna syighanyn alady» deytindey, әzirshe bizding «qaltamyzgha» syighany, kópting kónilinen shyqqany osy bir filim sekildi. «Bir ayaq astyng eki ayaq jeligi bar» deytindey, qyzu talqygha týsse de, júldyzy joghary, úpayy ýstem shyghar osynday týsirilimder kóbeyse eken degen tilek aitpaqshymyz.

Qaraghandy qalasy

«Abai.kz»