«ءدىننىڭ تۇبىنە ماقسىم جەتەدى، ەلدىڭ تۇبىنە تاقسىر جەتەدى» دەگەن قازاقى بولمىستىق ءسوز بار. بىزگە كەرەگى بۇنىڭ ەكىنشى كومپونەنتى. بىلگەنگە ماعىناسى داليعان دالاداي كەڭ. مۇنداعى «تاقسىر» ءسوزىنىڭ مانىندە بەلگىلى ءبىر بيلىكتىڭ تەتىگىن ۇستاعان «ۇلىق» تۇرسا، ەكىنشى جاعىندا سول بيلىككە مويىنۇسىنىپ قۇراق ۇشار «توبىر» تۇر; كوكىرەك كوزىندە ساۋلە تۇسەر ساڭىلاۋى جوق. جالبارىنۋمەن كۇنىن وتكىزەر توبىر، باياعى اباي اتام مىسقىلدايتىن توپ. ال قاي ىسىندە ۇلتتىق رەڭكى-بوياۋى جوق سول ۇلىقتىڭ قولىندا ۇكىمەت قازىناسىنان تيگەن اقشاسى بولادى ەكەن، بۇگىنگى كۇنى (اششى دا بولسا مويىنداۋعا ءتيىسپىز), سونداي ءبىر زاڭدىلىق بار. ايتسە دە بۇل قاراجات ۇلتتىق مۇراتتار كادىسىنە جۇمسالمايدى-اق. وسىلايشا قاي سالا بولماسىن ءباسىمىز دە، ۇپايىمىز دا كەم ءتۇسىپ جاتقانى. نەتكەن سورلىلىق كۇي. بوزدى بوساعادا قالدىرىپ، تورىنى تورگە شىعارعان مىنا زامانعا جادىگوي كوزبەن تورىعا قارايسىڭ دا، كەپتەلىپ كەلگەن مۇڭنان كوڭىلىڭ ءشول قاتقانداي تىپتەن كەبەرسىپ كەتەدى. سىرتىڭ - ءبۇتىن، ءىشىڭ - قايعى. تاعى دا باياعى اباي جىرلايتىن كەپ. ۇلتسىزدار قوعامىندا ادىلەتتىككە ورىن جوق ەكەن. نەگە ءبىز بىلايشا تۇڭىلە مۇڭ شاقتىق؟

«ءدىننىڭ تۇبىنە ماقسىم جەتەدى، ەلدىڭ تۇبىنە تاقسىر جەتەدى» دەگەن قازاقى بولمىستىق ءسوز بار. بىزگە كەرەگى بۇنىڭ ەكىنشى كومپونەنتى. بىلگەنگە ماعىناسى داليعان دالاداي كەڭ. مۇنداعى «تاقسىر» ءسوزىنىڭ مانىندە بەلگىلى ءبىر بيلىكتىڭ تەتىگىن ۇستاعان «ۇلىق» تۇرسا، ەكىنشى جاعىندا سول بيلىككە مويىنۇسىنىپ قۇراق ۇشار «توبىر» تۇر; كوكىرەك كوزىندە ساۋلە تۇسەر ساڭىلاۋى جوق. جالبارىنۋمەن كۇنىن وتكىزەر توبىر، باياعى اباي اتام مىسقىلدايتىن توپ. ال قاي ىسىندە ۇلتتىق رەڭكى-بوياۋى جوق سول ۇلىقتىڭ قولىندا ۇكىمەت قازىناسىنان تيگەن اقشاسى بولادى ەكەن، بۇگىنگى كۇنى (اششى دا بولسا مويىنداۋعا ءتيىسپىز), سونداي ءبىر زاڭدىلىق بار. ايتسە دە بۇل قاراجات ۇلتتىق مۇراتتار كادىسىنە جۇمسالمايدى-اق. وسىلايشا قاي سالا بولماسىن ءباسىمىز دە، ۇپايىمىز دا كەم ءتۇسىپ جاتقانى. نەتكەن سورلىلىق كۇي. بوزدى بوساعادا قالدىرىپ، تورىنى تورگە شىعارعان مىنا زامانعا جادىگوي كوزبەن تورىعا قارايسىڭ دا، كەپتەلىپ كەلگەن مۇڭنان كوڭىلىڭ ءشول قاتقانداي تىپتەن كەبەرسىپ كەتەدى. سىرتىڭ - ءبۇتىن، ءىشىڭ - قايعى. تاعى دا باياعى اباي جىرلايتىن كەپ. ۇلتسىزدار قوعامىندا ادىلەتتىككە ورىن جوق ەكەن. نەگە ءبىز بىلايشا تۇڭىلە مۇڭ شاقتىق؟

جاقىندا «اباي دراماسى» اتالاتىن دەرەكتى تەلەحيكايا ءتۇسىرىلىپتى. دوستارىمىزدان الدىق، ەلەكتروندىق تاسىمالداعىشتا. ەتەك-جەڭى جيناقى، اينالاسى جۇپ-جۇمىر دۇنيە بوپ شىققان ەكەن. ايقاي-سۇرگىنسىز، ەش جارناماسىز جاسالىنعان شىنايى شىعارمانى تاماشالادىق. سونسوڭ ول تۋرالى كوبىرەك مالىمەت الماق نيەتپەن، مادەنيەت، كينو ماڭىندا جۇرگەن حابارى بار-اۋ دەگەن ادامدارمەن حابارلاسىپ، پىكىر الماستىق. بىلگەنىمىز - كينو تۇسىرۋگە تەندەر جەنگەن ءبىر ۇلىق مول قاراجات الادى دا، كينوعا ستسەناري جازاتىن ءبىلىمدارلاردى ىزدەگەن ەكەن. باعىنا جانى - جايساڭ، تىلەگى - اق، پەيىلى - كەڭ، نيەتى - ءتۇزۋ، بىلىگى -تەڭىز، ءبىلىمى - بالقاش، ۇلتتىق مادەنيەت كەڭىستىگىندە شاعالاداي شارق ۇرعان ەرلان تولەۋتاي تاپ بولىپتى. 7 سەريالىققا كەلىسىپ، كەيىننەن 5 سەريالىق بولىپ ءتۇسىرىلىپتى. ايپاعىمىز، بۇل ءتۇسىرىلىم جۇرتتىڭ ءبارى شۋلاپ جاتقان «كەلىننەن» دە، «شالدان» دا كوش ىلگەرى. ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتى پاش ەتەر دۇنيە وسىنداي بولۋعا ءتيىستى نەگىزىنەن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇلى شىعارماسىنىڭ جەلىسى بويىنشا تۇسىرىلگەن بۇل ءتۇسىرىلىمنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، كينو جانرىنا ساي، وقيعا جەلىلەرىنە قازاقتىڭ بەتكە ۇستار زيالىلارى ءوز تۇسىندىرمەسىن (كومەنتاريىن) بەرىپ وتىرادى. ولار - اكادەميك سەرىك قيراباەۆ، عاريفوللا ەسىم، تۇرسىن جۇرتپاي، تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، ديقان حامزابەكۇلى، ومار جالەل، ت.ب. بۇل درامانىڭ ۇتىمدىلىعى دا وسىندا جاتىر. اقيقات پەن شىنايىلىق - كەز كەلگەن ونەر تۋىندىسىنىڭ ولشەم-بەلگىسى (كريتەريى) دەسەك، بۇل تۋىندىنىڭ، اسىرەسە، كەيىنگى ۇرپاق ءۇشىن  ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى زور. ونى ءبىر سوزبەن ايتۋ جەتكىلىكسىز. ەگەر وسى ءبىر دۇنيەنى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىندا جۇرگەن ازاماتتار ورتا مەكتەپكە ارنالعان ديداكتيكالىق ماتەريال رەتىندە ۇسىنسا، كوپ نارسەدەن ۇتپاقپىز دەپ ءجۇز پايىز كەپىلدىك بەرە الار ەدىك. جالپى، ءبىلىمدار بولۋ ءۇشىن - ءبىلىم الۋ مۇرات پا، الدە ۇعىنىپ وقۋ مۇرات پا دەگەن وي كوكەيدى تەسەرى ءسوزسىز؟ دۇرىسى، بىزشە - سوڭعىسى. ويتكەنى، ءبىلىم ۇنەمى، كۇنبە-كۇن جاڭارىپ وتىرادى، بۇگىنگى جاڭاڭ-سونىڭ ەرتەڭ-اق ەسكىرەدى، جادىڭنان ۇمىتىلىپ قالادى. ال ەگەر ۇعىنىپ وقىساڭ، سول ماڭگى ەسىڭدە قالماق. وسى جەردە ەكى ديالەما تۋىندايدى. بىزگە وسى قاي دامۋ ءتان؟ ەۆوليۋتسيالىق پا، الدە وركەنيەتتىك پە؟ ەۆوليۋتسيا - مىڭداعان جىلدارعا ءتان، ىلەۋدە ءبىر بولاتىن قۇبىلىس. ماسەلەن، جابايىلىقتان حومو ساپيەنسكە ءوتۋ دەلىك. ال وركەنيەتتىڭ دامۋى جىلدام، قارقىندى كەلەدى. ءبىر عاسىر ىشىندە قانشاما جاڭالىقتار اشىلماق. ءبىر عاسىردا اەروپلاننان زىمىرانعا ءبىر-اق سەكىردىك ەمەس پە؟ بىزگە وركەنيەتتىك دامۋ ءتان دەيتىنىمىز سوندىقتان. مىنا دۇنيە دە سول. وزەگىنەن ورتەنىپ شىققان ولەڭ ابايدى سۇڭقارلى شىڭعا كوتەرەدى، ول - بولاشاق دۇنيەنى بولجاۋشى، كورىپكەل تۇلعا. بۇل فيلمدە اقىن دا بولسا، قاراپايىم تۇلعاعا ءتان اڭساۋ مەن تابىسۋ، قۇمارتۋ مەن قاۋىشۋ، دامەلەنۋ مەن دارىپتەلۋ، ءۇمىت پەن كۇدىك، ەلەس پەن ەگەس، شامىرقانۋ مەن شيرىعۋ - ءبارى بار، ءبارى دە تاريحي شىندىقپەن سۋسىندالعان.

«بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ» دەيتىندەي، فيلم اتتەگەن-ايلاردان دا ادا ەمەس. قۇنانباي قاجىنىڭ بالاسى ابايعا تاعار ءمىنى بار. وسىنى جاس ابايعا ايتقىزادى. بۇل - ۇلكەن فيلوسوفيالىق ەپيزود. تۇسىرۋشىلەر مۇنى ات ۇستىندە كەلە جاتقان اكە مەن بالانىڭ ءسوزى قاعىسى رەتىندە كەلتىرەدى. مۇمكىن مۇنى - ءومىر جولى دەگەندى ۇقتىرعىسى كەلگەن شىعار اۆتورلار. ايتسە دە ۇلى ابايدىڭ ومىرلىك ۇستانعان سارا جولىن بۇلاي جايداق ءتۇسىرۋ - ءفيلمنىڭ ۇلكەن كەمشىلىگى دەپ بىلەمىن.

«يت ارامدى تانىمايدى، تەنتەك قۇدايدى تانىمايدى» دەيدى قازاق. ەل جىرتىعىن جاماعان ۇلى ابايعا ارنالعان بۇل فيلم سول كەزدەگى قازاقى ەلدىڭ تۇرمىسىن شارايناعا تۇسىرگەندەي شىنايى قالپىن ساقتاي وتىرا، تاريحي ەل بولمىسىن الاقانعا سالعانداي بادىزدەۋگە ۇمتىلعان ەكەن. اباي توڭىرەگىندە سۇر قانشىقتاي ءىشىن تارتقان ارامزالار قانشاما ەدى، سونىڭ ءبارى دە ەكراندا كولبەڭدەپ وتەدى. اللانىڭ العىسىنان جارالعانداي ابايداي دارا تۋماعا قامشى ۇراتىندى كورىپ، جاسامپاز دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ-اق كەتەسىڭ...

«بىرەۋدىڭ جوعىن بىرەۋ ىسقىرىپ ءجۇرىپ ىزدەيدى»، «ءار ادام قالتاسىنا سىيعانىن الادى» دەيتىندەي، ازىرشە ءبىزدىڭ «قالتامىزعا» سىيعانى، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققانى وسى ءبىر فيلم سەكىلدى. «ءبىر اياق استىڭ ەكى اياق جەلىگى بار» دەيتىندەي، قىزۋ تالقىعا تۇسسە دە، جۇلدىزى جوعارى، ۇپايى ۇستەم شىعار وسىنداي تۇسىرىلىمدەر كوبەيسە ەكەن دەگەن تىلەك ايتپاقشىمىز.

قاراعاندى قالاسى

«Abai.kz»