Júma, 29 Nauryz 2024
Kórshining kólenkesi 3209 16 pikir 10 Qyrkýiek, 2022 saghat 13:02

Shy tóraghagha OA men Qazaqstan auaday qajet

QHR tóraghasy Shy Jipiynning 14 qyrkýiekte elimizge kele jatqany rastalyp otyr. Búl onyng 2020 jyldan beri qarayghy shetelderge túnghysh sapary. Sonymen birge, sapargha onyng partiya tóraghalyghyna ýshinshi mәrte qalu-qalmauy sheshiletin QKP 20 sezdining ashyluyna tura bir ay qalghanda (16 qazan) jol alynyp otyr. Osylardyng ózi-aq, Shy tóraghanyng osy sapargha aita qalsyn manyz berip otyrghanynan derek beredi.

Qytaydyng jaghdayy mәz emes derlik. Tramp soqqysynan yrghaghynan janyla bastaghan ekonomikasy koviyd-19 kesirinen ósimin azaytyp, túraqsyzdana týsude. Shetel kapitaly irgedegi Vetnam, Indiya syndy júmys kýshi arzan, investisiyalyq shekteuleri azyraq memleketterge syrghuda. Ishki investisiyanyng basym salasy esebinde ekonomikalyq ósimning sýireushisine ainalghan qúrylys salasy memlekettik retteuding tegeuirinine tóze almay, shatqayaqtay bastaghan. Osy saladaghy eng iri jetekshi 20 kompaniyanyng 12-si memleketting qol ýshin beruine jýginude. /2021 jyly Bir Hynda kompaniyasynyng qaryzy 2 trln yuangha jetse, sol jylghy elding JIÓ 100 trln bolatyn/. Qytaylyq ishinara BAQ júmyssyzdyqtyng 20-%-gha jetkendigine derek keltiredi. Qytay ýkimetining juyqta biyl oqu tauysqan 27 mln studentti qayda jibererin bilmey otyrghanyn moyyndaghany bar. Neshe on jyldan beri investisiya qoynauyna ainalghan infraqúrylym toghayyp, qúrylys salasy qaqyray bastaghan son, Qytaylyq bankter nesie bererge ie tappay sharq úratyn kýige týsken. Batystyn, onyng ishinde AQSh-tyng joghary tehnologiyaly bólshekterdi Qytaygha eksporttauyn shekteui Qytaydyng óndeu-óndiru quatyn әlsiretip, búl elding aitylyp jýrgendegidey «әlem fabrikasy» emes, shyntuaytynda tómen dengeyli tauarlardyng fabrikasy ekendigin pash ete bastaghanday.

Tramp zamanyndaghy Qytaydyng geosayasy pozisiyasyn әlsiretu ústanymy, kýtilgendegidey, Baydenning keluimen bәsendey qoyghan joq. Bayden ýkimeti Tynyq múhit alabyndaghy elderdi júmyldyryp, Qytaydyng atalmysh ónirdegi ambisiyasyna soqqy jasaumen bir uaqytta, әlemdik sayasatta Qytaydyng «jandy jeri» sanalatyn Tayvanmen myqtap ainalysa bastady. Reseyding Ukrainagha jasaghan tútqyiyl shabuyly ótken jyldardaghy indet kesirinen setiney bastaghan ghalamdyq jetkizilim jýiesining onan ary qaqyrauyna alyp kelgeni bar. Qazir tútas jer shary elderi energetika men astyq jetkizilimi ýshin shabyndy. Búl shiykizat pen energiya, astyq pen jem importyna zәru Qytay ýshin jyghylghangha júdyryq bolyp tiide.

Ýsh jylgha juyq bosaghadan attap shyqpaghan Shy Jipiynning osy kelisining esebine toqtalsaq. Ghalamdyq sasattaghy yqpalynyng qaqpaylanyp, júghymy kete bastaghan elding ózine jaqtastar men sýieushilerge kýni týse beretini zandylyq. Sol siyaqty Beyjing ýshin ShYÚ-nyng bәsi artyp otyr. 15-16 qyrkýiekte ótetin úiym sammiyti kezinde ózi bas bolyp qúrghan úiymnyng jәne sol arqyly ózining әlemdik sayasattaghy aibaryn kórsetu, sonymen bir uaqytta osy úiymdaghy elderding ózimen qatynasyn bajaylau jәne ony shynday týsu, almaghayyp zamanda Reseyge qoldaushylyghyn bildiru - Shy tóraghanyng osy jolghy saparynyng missiyasy-dýr.

Onyng sammitten bir kýn búryn Aqordagha «bas súghyp shyghuynyn» mәni men manyzy bacqasharaq. Asa ambisiyalyq «Bir beldeu, bir jol» bastamasynyng «tenizdegi jibek joly» qanatynyng AQSh bastap, Avstraliya qostaghan kedergilerge úshyrauy, onyng Euraziya qúrylyghyndaghy «jibek joly ekonomikalyq beldeui» qanatynyng manyzyn arttyra týsti. Al onyng birinshi deni - Qazaqstan. Sondyqtan Europagha qúrlyq arqyly qatynaudyng shygha berisinde ornyqqan Qazaqstannyng kónilin aulap otyru Qytay ýshin kerek әm manyzdy da.

Mynau oipyl-toypyl zamanda Qazaqstannyng múnayy men gazy da, astyghy men sharuashylyq ónimderi de, onyng Qytay importyndaghy ýlesi mardymdy bolmaghanymen, qashanda kerek nәrse. Osynday ekonomikalyq esepterden bólek, Qazaqstannyng songhy merzimderde kórinis berip jýrgen Reseyge «tik qaraytyn» synaydaghy diplomatiyalyq ústanymy, Qytaydy sayasy jaqta oraydy mezetinde iygerip, «Orta Aziyadaghy basty seriktesti» ózine tarta týsuge iytermelep otyr. Búrynghy biylik túsyndaghy kórineu jәne kómeski ymyralardy «Jana Qazaqstan» jaghdayynda saqtap qaludyng qamy taghy bar. Demek, Toqaevtyng qabaghyn bajaylap, anysyn andap qaytu da oida boluy kәdik.

Múqamethan Qonarbay

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1571
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2265
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3565