Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Kórshining kólenkesi 2325 3 pikir 12 Qyrkýiek, 2022 saghat 13:11

Sy sapary: Bizge bireuding mýsirkeui qajet emes!

Geosayasy jaghdaydaghy ózgerister jәne QHR tóraghasynyng Qazaqstangha sapary

Songhy jyldary Halyqaralyq geosayasy jaghday kýrdeli ózgeristerge týsken edi, oghan pandemiyanyng saldary men Reseyding Ukrainagha basyp kirui qosylyp, qalyptasqan әlemdik qúrylym jýieni tipten ózgertip jiberdi.

QHR «Bir beldeu-bir jol» jobasy arqyly adamzat taghdyry qauymdastyghyn qalyptastyryp, AQSh-tyng әlemdik jetekshilik ornyna syn-qater tóndirse, Resey de ózining әlemdik yqpalyn arttyryp, eng bolmasa I Petr kezinde baghyndyrghan kenistikke óz ýstemdigin ornatudy kózdep, onyng naqty qadamdaryn jasay bastady.

Sonymen QHR-da, RF-da AQSh, Euroodaq jәne damyghan memleketterding sanksiyasyna úshyrady. Sanksiyanyng talmau túsy – energetikada. Qajetti energetikanyng 60 payyzdan astamyn import arqyly sheship otyrghan Qytaygha múnay-gaz joldarynyng bógelui, energetika resurstaryn eksporttap, jan baghyp otyrghan Reseyding Halyqaralyq sauda jolynyng búghattaluy – búl eki alyp elge auyr tiygeni anyq.

Alayda búl jaghday Qytay men Reseyding «sheksiz» yntymaqtasuyna týrtki boldy. Resey ózining múnay, gaz jәne kómirin Qytay men Ýndistangha eksporttap, qarjydan qazirshe qatty qysyla qoyghan joq. Al Qytay Reseyge mýddeli bolghandyqtan onyng aitqanyna kónip otyr. Qiyr Shyghystaghy Vladivostok qalasynda ótip jatqan «Shyghys ekonomikasy sammiytinde» 7 qyrkýiekte sóz sóilegen Putiyn: «Resey men Qytay rubli men yuani arqyly esep aiyrady, 1 rubli 1 yuani-gha ten», - dep jariyalady.

ianinyng qazirgi kursy boyynsha 1 AQSh dollary 6,95 yuanigha, al 1 AQSh dollary 60.88 rubligha ten. Sonda Qytay alpys neshe yuanigha bir dollar almastyryp alady. Búdan Resey tarapy segiz ese payda tabatyn bolyp otyr. Qytaydyng soghan da kónip otyrghan jayy bar.

Qytaydyng energetikagha súranysyn tek Resey qanaghattandyra almaydy. Sondyqtan, Qytay Qazaqstan, Ortalyq Aziya jәne Iranmen múnay-gaz salasynda yntymaqtastyq qatynasyn damytugha qatty mýddeli. Qazirding ózinde Qazaqstan arqyly Ortalyq Aziyanyng (Qazaqstan men Reseyding de) múnay-gaz qúbyry Qytaygha ótip jatyr. Biraq búl Qytaydyng jalpy múnay-gaz importynyng 2 payyzyn ghana qúraydy. Sondyqtan búl baghytta ekijaqty jәne kópjaqty qatynastardy damytu - Qytay ýshin uaqyt kýttirmeytin ózekti mәsele.

Ásirese, Qytaydyng «Bir beldeu-bir jol» jobasyn iske asyruda Qazaqstannyng alatyn orny aiyrqsha. Onyng ýstine songhy kezde Qazaqstannyng Reseyding aitqanyna, yrqyna kóne bermeytinin tanytyp, AQSh pen Batys elderine jaqyndasatynyn anghartqandyqtan, Reseyding Qazaqstandaghy, Ortalyq Aziyadaghy yqpaly әlsiredi nemese әlsirey beredi dep sanaghan Qytay ózining aimaqtaghy yqpalyn osyndayda nyghaytyp alugha qúlshynyp otyrghany aitpasa da týsinikti.

QR Syrtqy ister minstrligining ókili 14 qyrkýiekte QHR tóraghasy Sy Szinipinning Qazaqstangha saparlay keletinin jariyalady. Biraq Qytay tarapy kýni býginge deyin  búl habardy resmy týrde mәlimdemedi. Reseyding Qytaydaghy Elshisi bir aptadan keyin Putin Sy Szinipinmen kezdesedi degen aqpar taratty.

Búl sapar Sy Szinipinning eki jyl segiz aidan keyin shetelge jasaghan birinshi sapary. Búnyng ózi onyng aldaghy partiyanyng HH sezinde óz biyligin saqtap qalatynynan derek berumen qatar, elden erekshe ýshinshi besjyldyq merziminde «Bir beldeu-bir jol» jobasyn jalghastyratynyn anghartady. Basty maqsaty - Qazaqstanmen energetika salasyndaghy yntymaqtasty nyghaytu. Áriyne, Sy Szinipin qaytarymsyz kómegin ala kelip, ónerkәsip, infraqúrylym, qatynas-transport, auylsharuashylyq siyaqty óndiris quaty salasynda yntymaqtastyq kelisimsharttar jasaytyny belgili. Núrsúltan Nazarbaev pen Kәrim Mәsimov kezinde Qazaqstan men Qytay arasynda qol qoyylyp, iske asyryp jatqan «55 jobanyn» naqty nәtiyjesi kórinbey jatyp, ýsti-ýstine ýlken qaryzgha kelisim jasay beruding qajettiligin múqiyat qarastyrghan jón. Ásirese, qaytarymsyz kómek aludan abay bolghan abzal. Búl әlemde qaytarymsyz eshnәrse joq. Qazir bizge bireulerding mýsirkeui qajet emes!

Sy Szinipin 15-16 qyrkýiekte Ózbekstannyng Samarqan qalasynda ótetin «Shanhay yntymaqtastyq úiymynyn» sammiytine qatysady. Sammit barysynda Resey basshysy Putinmen jәne Iran preziydenti Ibrahim Raysiymen de kezdesedi dep kýtilude. Olar Iran múnay-gazyn Kaspiy tenizi arqyly Ortalyq Aziyagha jetkizip, odan Qazaqstan arqyly Qytaygha shygharu mәselesi talqylanuy mýmkin degen joramal bar. Eger Qytay, Resey men Iran odaqtastyq qatynas ornatatyn bolsa, onda halyqaralyq jaghday tipti de shiyelenise týsetini aidan anyq.

Áriyne, QHR tóraghasynyng Qazaqstangha sapary eki el yntymaqtastyq qatynastaryn damyta týsetini sózsiz. Deytúrghanmen kýrdeli de auytqymaly Halyqaralyq jaghdayda Qazaqstan ózining kópvektorly syrtqy sayasatynda tabandy bolyp, derjavalar mýddesining tepe-tendigin saqtap, memlekettik týbirli mýddemizdi qorghau qabyletimizdi ósire týsuimiz kerek dep oilaymyn.

Nәbijan Múqamethanúly,

tarih ghylymdarynyng doktory, Ál-Faraby atyndaghy QazÚU janyndaghy «Qazirgi zamanghy Qytaydy zertteu ortalyghynyn» diyrektory, professor

Abai.kz   

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3525