Qazaq poeziyasynyng kókjiyegin keneytken әigili aqyn Sәken Imanasov aghamyzdyng ómirden ótkenine de aidan astam uaqyt ótipti.

Kózi tirisinde-aq ómirsheng ólenderi oqyrman jýreginen myqtap oryn alghan aqynnyng ekinshi ómiri - poeziyasy halyqpen birge jasay bereri sózsiz.

Tómende aqyn, filologiya ghylymdarynyng doktory Bauyrjan Ómirjanúly Jaqyptyng Sәken Qúsayynúlynyng 70 jasqa tolu mereytoyynda aqyn shygharmashylyghy haqyndy jasaghan bayandamasynyng tolyq núsqasyn nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

Abai.kz

 

Aqyn, ghalym, әlde malshy bolarmyn,

Kim bolsam da taqpas eshkim oghan min.

Kim bolsam da jany taza, sanaly

Úly bolam qoghamnyn!

 

- búl sonau 1956 jyly baspa betin   kórgen 18 jasar jasóspirimning «Kim bolam» atty túnghysh  ólenining joldary. Sondaghy «Aqyn» degen alghashqy sózdi onyng auzyna Alla salghan- au! Sol bozbala býginde jetpis asudy baghyndyrghan, qazaqtyng kórnekti aqyndarynyng biri - Sәken Imanasov edi. Aqyn bolghanda da, nebir almaghayyp zamandardy bastan keshse de, qoghamdardyng almasuyn, ghasyrlardyng toghysyn, janarghan el kelbetin kórse de shyndyqty qaqyrata qaq tilip aitatyn, turashyl, órshil, azamattyq dingegin ózgertpegen aqyn. Búl onyng tuyp- ósken ortasynan, alghan tәliminen, qazaq degen halyqtyng qaysar namysyn boyyna sinirgendiginen de bolar.

Qazaq poeziyasynyng kókjiyegin keneytken әigili aqyn Sәken Imanasov aghamyzdyng ómirden ótkenine de aidan astam uaqyt ótipti.

Kózi tirisinde-aq ómirsheng ólenderi oqyrman jýreginen myqtap oryn alghan aqynnyng ekinshi ómiri - poeziyasy halyqpen birge jasay bereri sózsiz.

Tómende aqyn, filologiya ghylymdarynyng doktory Bauyrjan Ómirjanúly Jaqyptyng Sәken Qúsayynúlynyng 70 jasqa tolu mereytoyynda aqyn shygharmashylyghy haqyndy jasaghan bayandamasynyng tolyq núsqasyn nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

Abai.kz

 

Aqyn, ghalym, әlde malshy bolarmyn,

Kim bolsam da taqpas eshkim oghan min.

Kim bolsam da jany taza, sanaly

Úly bolam qoghamnyn!

 

- búl sonau 1956 jyly baspa betin   kórgen 18 jasar jasóspirimning «Kim bolam» atty túnghysh  ólenining joldary. Sondaghy «Aqyn» degen alghashqy sózdi onyng auzyna Alla salghan- au! Sol bozbala býginde jetpis asudy baghyndyrghan, qazaqtyng kórnekti aqyndarynyng biri - Sәken Imanasov edi. Aqyn bolghanda da, nebir almaghayyp zamandardy bastan keshse de, qoghamdardyng almasuyn, ghasyrlardyng toghysyn, janarghan el kelbetin kórse de shyndyqty qaqyrata qaq tilip aitatyn, turashyl, órshil, azamattyq dingegin ózgertpegen aqyn. Búl onyng tuyp- ósken ortasynan, alghan tәliminen, qazaq degen halyqtyng qaysar namysyn boyyna sinirgendiginen de bolar.

1937 jyly elding qaymaghy, Iliyas, Sәken, Beyimbetter siyaqty alashtyng talay ardaqtylary súrqiya sayasattyng qúrbany bolyp, atylyp, asylyp ketti. 1938 jyly Taldyqorghannyng Ýigentas audanyna qarasty Taldybúlaq auylynda halyq jauy atanghan Qúsayyn әke men Júpar ananyng shanyraghynda dýniyege kelgen nәrestege el- júrt Sәken dep at qoydy. Jazyqsyz japa shekken Sәken Seyfullin ruhyn qúrmet tútqandyqtyng belgisi bolar.

Keyinnen, bala kezinde Nýsip aghasynyng artynan erip, ol tastaghan jýgeri dәnin jerden terip jep, jayaulatyp ata qonysyna oralghan kezin aqyn bylaysha eske alady:

«...Taldybúlaqtan biz 1943 jyldyng jazghasalymynda, men es bilip qalghan kezde Alakólge qaray shúbyrghan әldebir bosqyndargha ilesip, ata júrtymyzgha qayta oralghan bolatynbyz. Otan soghysynyng es jidyrmay túrghan kez, qar qalyng ekeni de esimde qalypty. Qynqyldap jylay bergen meni Nýsip agham aldap- sulap jetelep alghan. Sheshemning qolynda bir jarym jasar qaryndasym bar. Qargha adam jer múng bolyp, qoyshy әiteuir, atty kisige jarty kýndik,qazirgidey avtokólikterge bir saghatqa jeter- jetpes jerge jolshybayghy әr auylgha bir qona jýrip, jayaulap- jalpylap on shaqty kýn degende baryp «Talapkerge» de ayaq iliktirip edik. Jol boyy kórgen qorlyq, taryghu, toryghu, ashtyqtyn, jalanashtyqtyng azaby degenderdi auyzgha da alyp jatqan joqpyn. Ol óz aldyna bir hikaya»...

4 - 5 jasar bala Sәken mektep esigin ashpay jatyp- aq talaptanyp óz betinshe hat tanydy. Ózinen on jas ýlken aghasy Nýsip gazet- jurnaldardy kóp oqidy eken. Ári audandyq gazetke habar- oshar jazyp túratyn kórinedi. Sәken de aghasyna eliktep, audandyq «Kolhoz tuy» gazetin oqityn dәrejege jetedi.

Mektepke barady. Ol kezde elding bәri peshke qamys jaghady eken. Nýsip aghasy bir kýni eki shana qamys shauyp әkelip, inisine bir balany qosyp, audan ortalyghyna aparyp satyp, sodan týsken 50 somgha dýkennen «Myng bir týn» kitabyn satyp alugha júmsaydy.

«Myng bir týnnin» eki tomy elu som. Solardy satyp ala sala, karynymyzdyng ashyp shúryldaghanyna qaramay, qasarysqan qalpymyzda aidap otyryp auylgha qayttyq.

Ýige kelgende: «Bir kitap ta jeter edi ghoy, ekinshisining ornyna bir shay almadyndar ma ? - dep sheshemiz kýnkildep, renish bildirip jýrdi»... dep eske alady Sәken agha.

Sodan auyl qariyalaryna kýnde keshkisin shamnyng kýngirtteu jaryghymen bala Sәken «Myng bir týndi» oqidy. Onyng «Myng bir týnnen» bastaghan sol kitapqúmarlyghy arqasynda keyin S.Kóbeevting «Oryndalghan arman», «Baron Munhauzenning bastan keshkenderi», «Tom Soyerding bastan keshkenderi», M. Sholohovtyng «Kóterilgen tyn», «Syrly aral», «Qazyna araly», «Kazahskie narodnye skazkiy», M.Áuezovting «Abay joly» kitaptaryn oqudyng mýmkindigi tuady. Mine әdebiyet auylyna Sәken aqyn osylay keledi.

Aqynnyng әdebiyetke keluine týiitkil bolghan taghy bir- eki jaytty aitpay ketuge bolmas. Onyng anasy Júpar marqúm sóz arasyna údayy naqyl qosyp, maqal- mәtelmen әrlep, mәnerlep sóileudi únatatyn jan eken. Sonday- aq Aqmolda degen ziyaly bir adamnyng búrynghylar aitypty deytin anyz, qissalaryn qúlaq qúryshy qanghansha tyndap ósedi.

«Ákemizding eski tonyn oranyp, ýlkenderding syrt jaghyn alyp men de sóz tyndaudan jalyqpaytyn edim. «Áy Sәken úiqyng keldi ghoy, baryp jatpaysyng ba?» - dep qoyatyn әkemiz oqtyn- oqtyn. Men ýndemeymin, biraq lyp etip túryp kete qoymaymyn. Sony sezgen Aqmolda jaryqtyq: «Osy balanyng zeyini únaydy maghan, tiyispeniz, tyndasyn! - dep basymnan jyly sipap qoyatyn-dy», - dep eske alady Sәken agha.

Altynshy klasta oqyp jýrgende ózimen birge oqityn cheshen balasy Súlanbek Shamilhanov «Qazaqstan pioneri» gazetinen ózine kelgen qyzyl ala konvertke salynghan hatty kórsetedi.   Oghan qatty qyzyqqan bala Sәken de «Qazaqstan pionerine» óleng jiberedi. Ataqty jazushy Sansyzbay Sarghasqaevtan jauap hat ta alady. Búl da bir baspaldaq edi.

Árbir әdebiyetke kelgen jan tekten - tekke kelmeydi. Al tabighy tuma talant bolsa, onyng sóz ónerine әuestigi de erte tanylady, erte bilinedi. Sәken aghanyng balalyq, jastyq shaghynda kórgen- bilgenderining qay- qaysysyn estiseng de, onyng jýrip ótken joly әiteuir bir tústa aqyndyq auylyna kelip at basyn tireydi.

Myna bir estelik asa qyzyqty: «Bizding auylda ýlken- kishi,kәri- jas demey, júrttyng bәrine syily, jalpygha júghymdy  Omardyng Raqymy deytin aq saqaldy adam boldy. Án men kýige әues, óleng aityp, dombyra tartatyn, qysqasy óner ataulygha ýiirsek bala kórse, ýiine shaqyryp, qoshemettep, qolpashtap, әrdayym qamqorlyq jasap jýretin әdeti bolushy edi. Audan dәrejesindegi lauazymynyng әjeptәuir ekendigine qaramay (men joghary klastarda oqyp jýrgende ol kisi auatkom tóraghasy bolatyn), endi- endi óleng jaza bastaghan, birli- ekili shumaghy audandyq gazette jariyalanyp jýrgen meni ol bir kýni óz qasyna shaqyrtyp aldy. Álgi әljuaz shygharmalarymdy әdeyi bólek saqtap qoyghan eken, kótere sóilep, abyroyly boluyma tilek bildire otyryp, birqatar kókeyge qonymdy pikirin de aitty. Qaghazdaryn aqtaryp otyrghanda susyp jerge týsken bir suretti edennen kóterip aldym. Suagharynda barmaqtay múrty bar, sústylau kelgen kelbetti adamnyng sureti eken. Syrtyndaghy eki jol arnau  ólendi oqyp ýlgerdim,

Sondaghy:

Ayauly bauyrym Raqym,

Janyma jan eng tym jaqyn...-

- degen sózderi men «Iliyas Jansýgirov», dep qoyylghan qol әli kýnge deyin kóz aldymda. Raqang aqsaqal qalt qimyldap, qolymdaghy suretti bir qaghazdar arasyna tygha salyp: Búnyng saghan keregi joq, bilmeysing !»- dep juyp- shayghan boldy.

Sóitsek ol kezde Iliyas agha esimin ataugha bolmaghan eken ghoy. Ol «halyq jauy» atalyp, sonau súrapyl da súrqiya jyldardyng qúrbany bolyp ketken eken de, shygharmalary oqulyqtan alynyp, kitaphanalardan quylghan eken.

«Men, bәlky Iliyas jyrlaryn onsyz da sýiip oquym mýmkin- au, biraq Raqym aqsaqaldyng qolynan kórgen eng alghashqy sol suretting de airyqsha әseri bolghany aqiqat edi.

... Osy kýni oilaymyn, Raqang aqsaqal maghan әlde sol suretti bayqamaghan-syp otyryp, әdeyi kórsetti me eken dep te . Mening  óleng jaza bastaghanymnan habary bar, kezinde Múhtar Áuezov, Iliyas Jansýgirovtermen dәmdes bolghan, qastaryna , ergen aqylgóy qart kózi qanygha, qúlaghy esty bersin, týbi keregi bolar dep oilaghan shyghar.»

Jalpy әrbir aqynnyng ózi pir tútatyn aqyndary bolady. Sәken Imanasov ýshin sonday ústazdyng biri, kózi kórmese de, shygharmasyn izdep jýrip oqyghan Iliyas Jansýgirov ekeni dausyz.

Túratyn aspany da býrkip ólen,

Osy, dos, Jansýgirov júrty degen,

Anau ghoy asau ózen Aqsu atty,

Alqynyp, alys baryp kýrkiregen.

 

Shetinen - aruy ma, nar úly ma, -

Shaldyqqan Iliyas - jyr shalyghyna,

Estilip túrghanday- au Matay jaqtan

Molyqbay qobyzynyng saryny da.

 

Kópten- aq kórsem deushi em kezigip bir,

Aqsuym, endigisin  ózing úqtyr!

Áyteuir, Iliyastay әulie lep

Aynala әrbir ýnnen sezilip túr -

- dep tebirengen aqynnyng asqaq dausynda qazaqtyng qara ólenining Qúlagerining әseri joq dep aita almaysyz.

Biraq Sәken aqyn óleng әlemindegi óz jolyn izdedi, óz sýrleuin qalyptastyrdy, óz qoltanbasyn taygha tanba basqanday aiqyndap beruge bar kýsh- jigerin, bilim- parasatyn, aqyl- qayratyn júmsady. Onyng basty keyipkeri - Halyq. Ol elding atynan sóz aldy. Mine, jarty ghasyrdan astam uaqyt qazaqtyng namysyn jyrtyp, últtyng múnyn múndap, jyryn jyrlap keledi. Sonyng qay- qaysysynda da asa bir asqaq aduyndy, keng tynysty, órshil ýnmen qazaq balasynyng sózin sóiledi. Batyl aitty, batyra aitty. Tausyla, týgesile jyrlady. Keyde orystyng úly aqyny Sergey Esenin siyaqty óz jyrlarynda әntek minez, tentek tegeurin de kórsetti. Keyin birte-birte úly Abay babagha jýginip, әr qazaqtyng ishindegi sher bop qatqan shemen qayghysy men múnyn, ary men adaldyghyn arshyp kórsete bildi.

Alpysynshy jyldary qazaq poeziyasyna kelgen júldyzdy shoghyrdyng ishinen óz ornyn taba bildi. Aqynnyng ózine jýginsek, ol bylay deydi:

«Aumaly- tókpeli dýniyede әr kezen, әrbir dәuirding óz kelbetine ghana layyq kórkem sózi, sol túsqa qút bop daryghan qúnarly poeziyasy bolady. Búl rette ótken ghasyrdyng ekinshi jartysy qazaq óleni ýshin meylinshe qút- berekeli, naghyz ghana aq- týiening qarny aqtarylyp bergen jyldar bolyp edi desek, týk te qatelespeymiz. Sol jyldary birining ókshesin biri basa, qatarlasa, qaptaldasa kelip, «bes jas - bel qúrdas» derlik bir top saydyng tasynday talantty aqyndar Almatyda toghysyp jatty. Birimen biri jarysqanday, auyzdyghyn shaynaghan asaudyng basymen alysqanday bolyp әdeby ortagha jan  bitire kelgen búl toptyng el kónilin eleng etkizbeui tipti de mýmkin emes edi. Toqash Berdiyarov, Tóleujan Ismaylov, Ghafu Qayyrbekov, Iztay Mәmbetov, Qabdikәrim Ydyrysov, Erkesh Ibrahiym, Ánuarbek Dýisenbiyev, Shәmil Múhametjanov, Múqaghaly Maqataev, Saghy Jiyenbaev, Ospanhan Áubәkirov, Júmeken Nәjimedenov , Qúdash Múqashev, Ádilbek Abaydildanov, olargha ilese Beken Ábdirazaqov, Qosjan Mýsirepov, Jýsip Qydyrov, Tólegen Aybergenov, Mendekesh Satybaldiyev, Sabyrhan Asanov, kózi tirilerden Qadyr Myrzaliyev, Túmanbay Moldaghaliyev, osy bir tústa  biz de bar bolsaq kerek, Erkin Ibitanov, Qastek Bayanbaev, Ótejan Núrghaliyev, Fariza Ongharsynova, Marfugha Aythojina bolyp, qazaq poeziyasynyng zengir kógine bir shoghyr júldyzday japyrlasa baryp ornalasqan bolatyn, sol oryndarynda mәngi túraqtap qala da berdi.

Búlar jay kelgen joq, óleng ólkesining irgesin biyiktete, keregesin keneyte, auqym- órisin úlghayta ósirip, búryn- sondy bolyp kórmegen  tyng serpin, tegeurindi ekpinmen ainalany sәnge bólep, sәulege orap, jarqyryta kelgen edi.»

Osy toptyng ishinde әriyne, Sәken Imanasov ta boldy. Ol gazet- jurnal betterinen oiyp oryn alyp, alpysynshy jyldardyng basynda «Jas qanat» atty újymdyq jinaq arqyly әdebiyet esigin ashty. Keyin «Tughan auylym», «Aq aidyn», «Aqdarigha», «Jaydarman», «Ghashyq dýniye», «Jyr dәuren», «Ghashyqpyn saghan», «Altyn aimaq», «Bel- beles», «Adyrna», «Jebe», «Alakólim- aidynym», «Ar aldynda», t.b. birneshe óleng kitaptaryn, tandamaly shygharmalarynyng bir tomdyq, eki tomdyq, bes tomdydyqtaryn birinen song birin jaryqqa shyghardy. Ol ózining azamattyq kózqarasynyng túraqtylyghymen, ekpini qatty buyrqanghan búla jyrlarymen әdebiyettanushy, jyr sýier qauymnyng nazaryn audartty.

Sonau 90- shy jyldardaghy bir maqalasynda akademik Múhametjan Qarataev Sәken poeziyasyna bylay bagha beripti:

«... Aqyn qay taqyrypqa barmasyn, bәrinde ol (avtor) - ózi keyipker; ózi jyrlaydy, syr shertedi- shyndyqty aitady, aqiqat shuaghyna bóleydi. Tughan ýy deysing be, auyl deysing be, balalyq shaqtaghy sauyq- sayran, at shabys, bәige deysing be, qúrby-qúrdas, sýigen qyz, mahabbat deysing be, jangha saya asqar tau men ayasy keng Alakól deysing be, ómir jolyndaghy taghdyr belesterining synaqtary deysing be - osynyng bәri  aqynnyng jýreginde úyalap, shabytpen shamyrqanyp shyghady da oqyrman jýregine shuaq shashady, adaldyghymen tәnti etedi.

Sәken ólenderi jiger men qayratqa, nәziktik pen móldirlikke toly. Ol barynsha aqtarylyp, kóniline syr býkpey shynayy shyndyqty jazady».

Shyn mәninde aqyn jany aqiqatty aqtaryp jayyp salady, ózin-ózi aldaspanday  qayraydy, ómirdegi jaghymsyz jayttardy batyl syngha alady.

Ákemnen de airyldym - ólmedim,

Sheshemnen de airyldym - ólmedim

Qanatymnan qayrylyp qanshama,

Jýzim ketip, mayryldym - ólmedim...

... Ólmes edim - tas tóbemnen jay úrsa,

Kókter edim kóktemdegi qayynsha.

Birjolata óletin- aq shygharmyn,

Meni bireu  ólenimnen aiyrsa!...

Nemese

Býrise qalyp búralqy it kórgen kepterdey,

Til qatqan emes kemite kýlip, kektenbey

IYneliktey bop ilmiyip, ishin bermeytin

Atasynyng kórin Imanas qazyp ketkendey.

Úrghashygha da, qúrbashygha da úqsamay,

Kýrketauyqtyng mekiyeni qúsap týk samay.

Ýninnen ýrkip, ýdireye qarap túratyn

Toqsan jasynda Tegeran barghan chukchaday.

*  *  *

Ensem týgili, etegimdi jelge bastyrmay,

Ózim bar jerde ózgening jaghyn ashtyrmay,

Pendeni betime qaratyp kórgen joq em men,

Bes tóbet kelip bettey almaytyn qasqyrday.

*  *  *

Ádeting be úlyq emes elge úrsu,

Sen de menen kýtpey-aq qoy kólgirsu,

Taza bolsa - taza shyghar kónilin,

Al bizdiki - aghyndy su, móldir su.

Imanasov ólenderinen - onyng shyndyqty betke aitatyn, aitqanda da jerine jetkize  aytatyn turashyl minezi kózge úryp túrady. Onyng aqyndyq erekshelikterining biri de - sol. Ómirde de, ólende de eshkimge jaltaqtamay, aqiqatyn aityp qarap otyratyn batyldyq qasiyet daralap túr ony.

Sәken aqynnyng taghy bir ózgesheligi - ózine ghana tәn sózben salghan  suretter. Búl turaly ataqty aqyn Dihan Ábilev tújyrymy bylay aishyqtalady: «Sәken sergek sezimdi, qanatty da alghyr, ójet aqyn. Sol sergek sezimdilikti, qanattylyqty, ójettikti aspanda jasap, jyr qanatyn sonda qaghyp, jer әlemine gharyshtan qarap jazyp jýrgen joq. Óz ortamyzdaghy, halyqtyng qalyng ortasyndaghy aqyn. Ómir syryn, ashysy men túshysyn jýrek syryna úlastyryp, órnektey biletin suretker aqyn ».

 

Tanghy duman qyzyp berdi dәstýrli,

Týni boyy jaurap shyqqan tas kýldi.

... Ókpeletip ketti me әlde týn súlu,

Qaraghaydyng kirpiginde jas túrdy.

*  *  *

Jabysyp kýzding songhy bir gýline,

Shegirtke shyryldaydy myng býline.

Mindetin bitirgen kýn qúlay ketti,

Shetki bir nar mayany ýngidi de.

 

Mayalar shynymen-aq nargha úqsay ma,

Qimylsyz qozghalady arghy sayda.

Birining quysynan kórindi әne,

Úiqysyn qandyryp ap sarghysh Ay da.

*  *  *

Bastala da qoymaghan borany әli,

Domaladyq tómenge - dolanaly,

Jalt qarady taular da, iyghynan

Susyp týsip aq jibek oramaly.

 

Búl dýniyege aqyn kózimen qaraghanda ghana kórinetin suretter. Ol suretterdi bәrimiz de kórip jýrgen siyaqtymyz. Biraq sol kórinister Sәken aqynnyng jýrek kózinen ótkende ghana sonshalyqty әserli, sonshalyqty әsem kórinip túr bizge.

Sәken Imanasov ólenderining taghy bir ózgege úqsamas shygharmashylyq daralyghyn aiqyndaytyn basty qasiyetting biri - ol oqyrmandy ólenderi arqyly ómirdegi pendeshilikten aryltuy, jan tazartatynday adaldyqqa ýndeui.

Aqyn Ábirash Jәmishev búl turaly dәl kórsete bilgen: «Bizge keregi: adamdardyng bir- birine iltipaty ghoy, tazalyq pen turalyq qoy, әdildik pen izgilik emes pe?! Mine Sәkenning de barlyq óleninde, býkil jinaghynda aitpaghy osylar. Ansau men saghynysh sazdary da, azarlanu men yzalanu da, keyde tura aitylatyn syn da aqynnyng aitsam degen oiyna jegilgen. Avtormen birge әrbir oqushy da ar ainasy aldynda túrghanday. Ishten týleu, tazaru, arylu men arshylu niyeti boydy da biylep, oidy da baurap alarday. Shygharmalarynyng kýshi de, tútastyq tanytar sipaty da osynda dep tújyrymdaugha bolady».

Aytam endi...

Aytsam degen sózim en,

Dýniyege qarap shyndyq kózimen,

Ar aldynda men ózimdi әrdayym,

Dar aldynda túrghanday- aq sezinem...

*  *  *

Jýrsem be eken.

Asuday alyp qashqan,

Anyrata әn salyp jalyqpastan,

Orazbaylar soyylyn

Aqyndyqtyn,

Abaylyqtyng aryna darytpastan.

*  *  *

Kýibendegen ózgelerdey,

Kýnkili kóp sózge ermey,

Óteyik te qasqiyp,

Riza bop bar baghana,

Tanday taza argha ghana

Mynau appaq basty iyip.

*  *  *

Keudemnen asau aqsyn әn,

Ádilet, sening kýshindey.

Úrpaqqa seni tapsyram,

Tuyndy qoldan týsirmey.

 

Dostaryna anqyldaghan adaldyq pen aqtyq, aq almastay jarqyldaghan kisilik pen pәktik, qazaqy namys pen aqyn jýregi kókke kótergen әdilet tuy, eng bastysy azamattyng Ar aldynda aryluy - Sәken poeziyasynyng jyldar boyy jelisi ýzilmey kele jatqan altyn arqauy. Sonysymen de onyng dausy sonshalyqty asqaq, sonshalyqty biyikten estiledi. Mәrt kónilden tógilip týsetin arly aqynnyng tәkappar kónilining aduyndy jyry men órshil minezining ójet syry sonymen de bólektenip, oqshaulanyp túrady.

Osy rette: «Qalay bolghanda da óz basym Sәken Imanasovty keng tynysty, kemel oily aqyn dep tanimyn. Onyng boyynda kóp jandarda bola bermeytin talant bar. Ol - adaldyq talanty. «Adal bolu kerek» dep aiqaylamasa da, Sәken jyrlaryna senip, oqyrmannyng birge tebirenui de osy qasiyetinen bolsa kerek», - degen aqyn Fariza Ongharsynova tújyrymy oigha oralady.

Aqyn poeziyasynyng airyqsha taghy bir qyry - onyng ólenderindegi ishki úqsas quattylyghy men bir shumaqtyng ózinde sózderdi oinatu arqyly asa quatty ekpin men yrghaqqa qúrylghan lepti, shymyr da shynayy tarmaqtardy erkin tógiltu qabiletining kәsibiyligi. «Aytayyn degenimiz, Sәken Imanasovtyng ózindik qoltanbasyna ainalyp ketken ishki úiqastyng jatyqtyghy sonsha, qazir osy amal da onyng keybir qalamdastaryn qyzyqtyra bastady», - dep jazghan eken aqyn Jýrsin Erman.

Mysaly:

Ne kerek,

Sen bir myqty,

Men bir myqty,

Keldi dep eki myqty el dýrlikti.

Basty alyp aldymyzgha bayaghyday,

Tastadyq jyly jauyp kólgirlikti.

*  *  *

Tirlikting barsha múz, qaryna da,

Yzgharyna da úrynsam,-

Túrdym dep qansha qúzda qúlama

Aytyp edim ghoy búryn san ...

*  *  *

...Kim qalary belgisiz kim shyghary,

Kónil shirkin әzirge tynshymady.

Ozbady ma, ozdy ma elden keudem,

Kólbendeumen keledi bir shyng әli.

*  *  *

Aldymyzda asusyz bir shyng bary,

Bir shyng bary belgili, bilsin bәri,-

Jetem deumen, asyp ta ketem deumen

Qansha boldy, qúday- au, qúlshynghaly.

 

Múnday ishki úiqasqa qúrylghan quatty jyrlar - Sәken aqynnyng kitaptarynda kóp-kóp kezdesedi. Onyng shygharmashylyq daralyghyn aiqyndaytyn basty komponentterding biri de sonda jatyr.

Aqynnyng mahabbat lirikasy da ózgeshe sezim tolqyndary men oily tebirenisterge toly. Ómirding qym - quyt kýibeni men kýrdeli iyirimderinen sharshaghanda, Sәken aqyn súlulyq pernelerin basyp, kónil kýiining búrauyn keltirip otyratyn sekildi kórinedi maghan..

Birjan men Sara beynesin somdaghan «Aytys» poemasy men «Anyraqay», «Ómir men ólim», «Myna zaman - qay zaman», «Alaman. Arghymaq. Kýishi bala» siyaqty tolghaulary - aqynnyng epikalyq keng tynysyn, bauyryn jaza kósile shapqan arghymaq shabytyn aiqyndaytyn shygharmalar.

Saryny sarqylmaytyn aghysty әnim,

Túratyn kóz aldymda tanys tanym

Jyryma jii oralyp jýrgen býgin

Alakól - Itakam da, Daghystanym!-

-         dep jyrlaytyn Sәken aqyn ózining atamekenin Gomerdin, Ghamzatovtyn

tughan jerlerimen tendestire sheber suretteydi. Onyng qalamynan tógilgen jer jәnnaty - Jetisu, tegeurindi Tentek ózeni men aryndy Aqsu, tolqyny jardy úrghan ayaly Alakól turaly jyrlarynan tughan jerge, ósken elge degen saghynysh pen mahabbattyng lebi esedi. Alakól turaly Sәken Imanasovtay tereng maghynaly, bay mazmúndy kóp -kóp jyrlar jazghan aqyn qazaqta joq ta shyghar. Alakól - aqyn ólenderining quat alar , shabyt shaqyrar mәngi bastauy ispettes.

Taldyqorghan ónirinen shyqqan Ádilbek Abaydildanov, Qúdash Múqashev siyaqty daryndar turaly aqyn ýnemi aityp jýredi.

Sonau bir sekseninshi jyldary ólenge kelgen bir top jas Jazushylar Odaghyna jii barudy daghdygha ainaldyrdyq. Birde Ghabit Mýsirepovti, endi birde Ghabiyden Mústafindi, Ábdilda Tәjibaevty, Áljappar Ábishevti, Ánuar Álimjanov pen Oljas Sýleymenovti, Tahauy Ahtanov pen Ábu Sәrsenbaevty kórip sәlem bergendi zor mәrtebe sanaytynbyz. Keyde Júmeken, Saghi, Qadyr, Túmanbay aghalardy keziktiretinbiz. Asqar Sýleymenovke jolyghyp әngimesin tyndap, sol kisige elikteytinbiz.

Birde Jazushylar Odaghynan shyghyp Kalinin kóshesin boylap kele jatyp, Sәken Imanasovty keziktirdik. Manghystaulyq Svetqaly Núrjanov degen aqyn dosymyz: «Au, búl - Sәken Imanasov qoy, Asa myqty aqyn ghoy!»- dep qaldy. Ertay Ashyqbaev, Qayrat Álimbek, Bauyrjan Ýsenov, Múratbek Ospanov, bәrimiz jamyray sәlem berdik. Sәken aghanyng asa qarapayym ekendigin kórdik. Sol jerdegi Almaty meyramhanasyndaghy bufetterding birine baryp, úzaq әngimesin tyndap, bir serpilip qalghan edik. Kóp súraq qoyyp jatyrmyz. Bәrine jauap aldyq. Búl mening Sәken aghamen túnghysh jolyghysuym edi. Keyin jyldar óte kele, erekshe jaqyn adamymyzday kórip kettik...

«Qazaq poeziyasynda «Mendeleev kestesi» bar bolsa, Sәken sonyng bir úyasyn bekem mekendegen aqyndardyng biri»...- degen Asqar Sýleymenovting sózi bizding kókeyimizde әbden ornyghyp qalghan bolatyn.

Taldyqorghan tónireginen shyqqan Júmatay Jaqypbaev, Áben Dәurenbekov, Ghúsman Jandybaev, Ordash Kendirbaev, Jamau Búqarbaev, Qayrat Álimbek, Ótepbergen Aqypbekov, Toqtasyn Sýgirbekov, Ahmet Kendirbekov, Jomart IYgiman, Quat Qayranbaev, Ámire Árin siyaqty aqyndardyng Sәken aghany erekshe qúrmetteytinin de kózimiz kórip jýrdik.

Sәken agha eshkimge úqsamaytyn sýrleuin salyp, qiyaly- qúzdy, beles- beles, asu- asu joldarmenen jýrip keledi. Qazaq memlekettik uniyversiytetin bitirgennen keyin, Alakól audandyq «Kolhoz tuy» gazetinen bastalghan enbek jolynda respublikalyq «Leninshil jas», oblystyq «Jetisu», «Oktyabri tuy» gazetterinde, Taldyqorghan oblystyq partiya komiytetinde, Qazaqstan Jazushylar Odaghynda, «Jazushy» baspasynda, Almaty oblystyq әkimdiginde әrtýrli jauapty qyzmetter atqarghan. Qazaqstannyng halyq deputaty bolyp ta saylandy. El aldyndaghy tókken manday terinin, jýreginen nóserlete tókken jyrynyng óteui shyghar - Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng iyegeri, Almaty oblysynyng jәne Ýsharal qalasynyng Qúrmetti Azamaty atandy. Aqynnyng orys tilinde «Sozvuchiye», «Tetiva» atty kitaptary jaryq kórdi.

S. Imanasovtyng kórkem audarma salasyndaghy enbegi de aitarlyqtay. Onyng tәrjimalauymen shyghys shayyry Jalaladdin Rumiydin, orys aqyndary V.Mayakovskiy, A.Kolisov, angola aqyny Agostinio Netto, saha M.Efremov, qyrghyz A.Rysqúlov, S.Jusuevterding jyrlary qazaq oqyrmany jýregine jol tartty.

Sәken aghanyng jurnalistik jazbalary, estelik esseleri, kósemsóz maqalalary da aqyn janynyng aqiqatyn býkpelemey aqtaryp salatyn aqjarma tuyndylar. Ol ne jazsa da ózining zor, dauylpaz dauysynyng biyiktigin bir de tómendetpey erkin qanat qaghady, batyl qalam terbeydi.

S.Imanasovqa jýrekjardy ólenderin arnaghan aqyndar da az emes. Solardyng ishinde maghan Sәken aghanyng qalamdas inisi, aqyn Baybota Serikbayúly Qoshym- Noghaydyng myna bir jyr joldary aqyn Sәkenning beynesin sonshalyqty dәl surettegendey kórinedi de túrady:

Mahambet der em, ghasyryng basqa,

Sauytsyz, jýrgen kóilekpen.

Qattyraq aityp jasy qúrdasqa,

túrasyng óktem sóilep sen.

 

Shyndyqty júrttyng bәri únatqan ba,

Tyndaydy bireu sýrtip ter.

Janaryng ótkir jalyn atqanda,

qúlaydy tómen kirpikter.

 

Jaramsaghy men jaghympazy kóp,

Ortada óning búzylyp,

Dәuirding dausyz dauylpazy bop,

Oqisyng jyrdy kijinip...

 

Bizding qoghamgha da, últymyzdyng úyasy men júrtymyzdyng qiyasyna da aldaspanday jarqyldaghan, aqsúnqarday sanqyldaghan Sәken aghanyng ór minez, ójet dausy qashan da kerek!

Merey toyynyz qútty bolsyn , Qadirli Sәken agha!

Bauyrjan Jaqyp,

filologiya ghylymdarynyn

doktory, aqyn

Abai.kz