«Egemendi elmiz» deymiz,  alayda,  baylyghymyzdyng biraz bóligin basqalar basybayly alyp qoyghan. Qorqynyshtysy da sol - qytay qojayyn bolghan kәsiporyn kóp.  «Tәuelsiz elmiz», deymiz. Biraq qytay tauaryna tәueldi bop qalghaly qashan. «Bodandyqtan bosaghanbyz» deymiz, biraq «Chaynanyn»  shyrmauyna shatylyp baramyz. Ajdaha zәharyn shashpasyn deyik, әitpese uytyn qalay qaytaramyz?

Jeri men júmysy tapshy milliardtar elinen  kelgenderding qatary jiyrma jylda 300 myngha jetken. Tәuelsizdik alghaly beri, olardyng bes myny Qazaqstan azamaty atanyp ta ýlgerdi. Yaghni, búl  kórshining balasy - kýieu balagha, atasy - qúdamyzgha, nemeresi jiyenimizge ainalyp barady degen sóz.

Jәne olar ózderining úrpaq taratqysy, dәl osy elde ónip-óskisi keletin oilaryn jasyrmaydy da. Mәselen,  «Aziya gaz qúbyry» kompaniyasynyng qyzmetkeri Shau dong Haydyn, qazaqtan әiel alsa, balalarynyng has súlu bolatynyna kýmәni joq.

«Egemendi elmiz» deymiz,  alayda,  baylyghymyzdyng biraz bóligin basqalar basybayly alyp qoyghan. Qorqynyshtysy da sol - qytay qojayyn bolghan kәsiporyn kóp.  «Tәuelsiz elmiz», deymiz. Biraq qytay tauaryna tәueldi bop qalghaly qashan. «Bodandyqtan bosaghanbyz» deymiz, biraq «Chaynanyn»  shyrmauyna shatylyp baramyz. Ajdaha zәharyn shashpasyn deyik, әitpese uytyn qalay qaytaramyz?

Jeri men júmysy tapshy milliardtar elinen  kelgenderding qatary jiyrma jylda 300 myngha jetken. Tәuelsizdik alghaly beri, olardyng bes myny Qazaqstan azamaty atanyp ta ýlgerdi. Yaghni, búl  kórshining balasy - kýieu balagha, atasy - qúdamyzgha, nemeresi jiyenimizge ainalyp barady degen sóz.

Jәne olar ózderining úrpaq taratqysy, dәl osy elde ónip-óskisi keletin oilaryn jasyrmaydy da. Mәselen,  «Aziya gaz qúbyry» kompaniyasynyng qyzmetkeri Shau dong Haydyn, qazaqtan әiel alsa, balalarynyng has súlu bolatynyna kýmәni joq.

«Aziya gaz qúbyry» kompaniyasynyng qyzmetkeri;

- Mening armanym súlu bir qazaq qyzyna ýilenu. Tildi bilmey jatsa ýiretip alamyn.

«Qazaqtyng tilin ýirenemin» demeydi, Qazaqstanda túryp, «ýiretemin» - deydi, óz tilin. Óitkeni, múnda memlekettik tildi bilu - mindetti emes dep biledi.  Mәselen, kez kelgen qytaylyq kompaniyada, qytaysha bilseng boldy, tipti orys tilining de qajeti joq. Bizding elge kelgenine 3 jyl bolghan Hon chi, bir auyz qazaqsha bilmese de, bilikti maman múnda.

«Aziya gaz qúbyry» kompaniyasynyng qyzmetkeri:

-Men oryssha da, qazaqsha da sóilemeymin, keregi de joq, basshylyqtyng barlyghy ózimizding qytaylar. Olarmen qytaysha, qazaqtarmen aghylshynsha sóilesemin.

Honchy sekildi qytay kóp bizding elde, bir auyz búl elding tilin bilmese de, tórt qúbylasy teng jýretin. Tipti, әlginde ózi aitqan, qazaqtan әiel alghysy kelse de, til bilmeytin boyjetkenmen til tabysugha kedergi joq. Óitkeni, bizding jastardyng deni - óz tilin bilmese de, ózge tildi mengeruge qúmar. Kezinde studentter aghylshyn tilin mengerip, alty múhittyng ar jaghyna attanugha әues bolsa, býgingi jas qiynnan qiysqan iyeroglifterdi iygerip jýr.

ÁYGERIM, Shyghystanu fakulitetining 4 kurs studenti:

-Men aghylshyn tilin, fransuz tilin bilemin, endi osy qytay tilin ýirenu men ýshin óte manyzdy. Sol ýshin Qytaygha kelesi jyly baramyn.

Sonday-aq, bizding eldegi oqu aqysynyng arzandyghy da kórshi elden kelgen studentterding basynan sipap-aq túr. Oghan qosa, kýn sayyn sany artyp kele jatqan qytay kompaniyalary taghy bar. Yaghny osynda oqyghan jastaryn júmyssyz qaldyrmaydy degen sóz.

SUN SIE UEY, Qazaq últtyq uniyversiytetining 4 kurs studenti:

-Qazaqstanda qytay kompaniyalar jetkilikti, oqu bitire sala solardyng birine júmysqa ornalasamyn. Eger mýmkindik bolsa, 3 jylgha deyin tәjiriybe jinaugha bel buyp túrmyn.

Otanyna oralghysy kelmeytin qytaylyqtardy bizding elge baylaytyn taghy bir jaghday - tamasha tabighatymyzdyng taza auasy.  Býkil әlemdi túrmystyq zattarmen qamtamasyz etetin Qytay, ekologiyasyn bayaghyda búzyp qoyghan.

JIA HUA ING, Qazaq últtyq uniyversiytetining 4 kurs studenti:

-Mening tughan jerim naghyz industrialdyq mekende ornalasqan. Sondyqtan tynys alatyn auasy túnshyqtyryp jiberedi, al múnda tynysym keneyip, rahat dem alamyn.

Al, Qytayda tuyp ósip, balalarynyng barlyghy sol ónirde ómir sýrip jatqan Aytken agha aitqan aqiqat mine. Ol kisi halyq arasynda jii aitylatyn, «Qara qytay qaptasa, sary orys әkendey kórinedi» degen pikirdi rastap otyr.  Aspanasty elinin  jan dýniyesin bes sausaktay jatqa biletin oralman, olarda últtyq sana sezimning joqtyghyn aityp, tipti, payda tapqan jerinde ómir boyy taban tireuge әreket jasaydy, deydi.

AYTKEN BÁKETAYÚLY, ORALMAN:

-Olar últqa qaramaydy, tek qana payda tapsa bolghany, men qytaymyn qytaygha ketemin demeydi.

Búl - qytaydyng úly, ózge elde súltan bolugha namystanbaydy degen sóz. Al, otany ýshin, otqa týspeytin, tiyn tapqan jerinde taban tirep, túraqtap qalatyn, namyssyz balasy bar  halyqtan asqan qauip joq. Búl shyndyqty әldeqashan týsinip qoyghan basqa elder, qysyq kózdi halyqqa qaqpasyn ashpaytyn әdet tapqan.

Ózderinen ózgelerding ýrketinin Resmy Beyjing de moyyndap qoyghan.  Sondyqtan da halqynyng qamy ýshin, esik-terezesi ashyq elderdi andyp jýrgeni. Al, bizding el ajdahaday aibary bar aspan asty eline, o basta esigimizdi aiqara ashqanbyz.

JANIYa ÓSERQÚL, Tilshi:

-Biz shekarany bekitkenimizben, bizding aramyzgha olar әldeqashan kirip alghan. Kompaniyalarda, meyramhanalarda óz tilinde sóilep, tipti qarapayym júmysshylarynyng ózi Qytaydan kelgender.

Múnday, memlekettik tildi bilu - mindetim dep sanamaytyndardyng qatary qaptap túr -  bir ghana Almatynyng ózinde. Birge sanayyq:

ALMATYda:

100-ge juyq qytay kafesi,

270 birlesken kәsiporyn,

2 bank,

48 janarmay qúy beketi,

bir Mәdeniyet ortalyghy,

Konfusiy instituty,

Yalyani sauda ortalyghy.

Jurnalist Jәniya Óserqúl

31 kanal