Qazaqstan shekarasy. Resey ne deydi?
Tayauda ghana baspasóz betterinde Qazaqstan men Resey arasyndaghy shekara belgilerin demarkasiyalau, zandastyru júmystary turaly taghy da sóz boldy. Dauly mәseleler boyynsha memleketaralyq otyrystar kelesi jyldary taghy da jalghaspaq eken. Osyghan baylanysty komissiya mýshelerine bir paydasy tiyer degen niyetpen Mәskeudegi Resey Federasiyasy Memlekettik arhiyvinen (GARF) tabylghan múraghattyq derekterdi kópshilik nazaryna úsynyp otyrmyn.
Ótken ghasyrdyng jiyrmasynshy jyldary kenestik ýlgidegi qazaq avtonomiyalyq respulikasynyng territoriyalyq kólemin naqtylau jәne mejeleu sharalary qyzu tartys talasqa toly bolghandyghy belgili. Sol jyldary Kenes ókimeti belgilegen qazaq avtonomiyalyq respublikasynyng jer kólemi 3 million 467 myng 922 sharshy shaqyrym dep esepke alynyp bekitilgen eken. Búl sol jyldardaghy múraghattyq derektermen de sәikes keledi. Naqty dәlelderding biri retinde 1928 jylghy 20 marttaghy Almaty qalasynda uniyversiytet ashugha baylanysty (qazirgi Abay atandaghy ÚPU) tirkelgen mynaday mәlimetterdi kópshilik nazaryna úsynbaqpyz.
Ob otkrytiy v gor. Alma-Ata Kazakskoy ASSR gosudarstvennogo uniyversiyteta.
(múraghattyq qújattar hronologiyalyq rettilik boyynsha úsynylyp otyr)
20 marta 1928 g. № 0131/123
Pry otvete ssylatisya obyazatelino na danyy №
| (shtamp)
SOVET NARODN. KOMISS. R.S.F.S.R. POLUChENO 22 mart 1928 g. № ________________ |
V SOVNARKOM RSFSR
kopiya – GOSPLAN RSFSR
” – NKRKI RSFSR
Na V/№ ________________ N/vh. № ___________
KazASSR – odna iz stareyshih respublik RSFSR; obrazovana v 4/H-1920 goda. Nyneshnyaya territoriya KazASSR ustanovilasi posle razmejevaniya Sredney Aziy po nasionalinomu priznaku.
Razmer territoriy Respubliky raven 3.039.000 kv. kilometrov. Obshee kolichestvo naseleniya ravno – 6.570.000 chelovek, iz koih na dolu gorodskogo naseleniya prihoditsya 540.000 /8,2%/, na dolu seliskogo – 6.029.000 /91,8%/. Po nasionalinomu sostavu naselenie raspredelyaetsya tak: kazaky – 55%, russkie – 25%, ukrainsy, tatary y dr. – 20%.
F. A-259. Op. 12 b. D. 3955. L. 27.
Osy bir 1928 jylghy derekti de qúndy qújatqa salystyrmaly týrde qazirgi Qazaqstan aumaghy 2 724,902 sharshy shaqyrymgha teng bolyp birshama azayghandyghyna ne sebep bolghanyn qarastyryp kóreyik. Onyng astarly sebebine Mәskeu qalasyndaghy Resey Federasiyasy Memlekettik arhiyvinen (GARF) alynghan myna tómendegi múraghattyq qújattargha zer sala otyryp birshama kóz jetkizuge bolady.
U K A Z.
PREZIDIUMA VERHOVNOGO SOVETA SSSR.
№ 123/3.
Delo 182/5-1.
O peredache yujnoy chasty Urdinskogo rayona Zapadno-Kazakstanskoy oblasty Kazakskoy SSR v sostave Astrahanskoy oblasty RSFSR.
Utverditi predstavlenie Prezidiuma Verhovnogo Soveta Kazahskoy SSR y Prezidiuma Verhovnogo Soveta RSFSR o peredache yujnoy chasty Urdinskogo rayona ploshadiu 180-200 kvadratnyh kilometrov iz Zapadno-Kazakstanskoy SSR v sostav Vladimiyr(ov)skogo rayona Astrahanskoy oblasty RSFSR.
Predsedateli Prezidiuma
Verhovnogo Soveta SSSR- N. ShVERNIYK.
Sekretari Prezidiuma
Verhovnogo Soveta SSSR- (A. Gorikiyn)
Moskva, Kremli
4 noyabrya 1947 g.
d.№ 194/5-1
V delo
Verno: Valyaeva 4. XI 1947 g.
F. 7523. Op. 40. D. 190. L. 1.
------------------------------------------------------------------------------
T E L E G R A M M A PRAVIYTELSTVENNAYa
4 1/72 PRAVIYTELSTVENNAYa MOSKVA PREZIDIUM VERHOVNOGO SOVETA SSSR TOVARIShU GORKINU-
ASTRAHANY 06/6 141 4 1036-ISPRAV POSLEDUET (dva simvola ne otchetlivo)
V SOOTVETSTVIY UKAZOM PREZIDIUMA VERHOVNOGO SOVETA SSSR OT 4 NOYaBRYa 1947 GODA O PEREDAChE ZEMELNOGO UChASTKA 180 TIYRE 200 KVADRATNYH KILOMETROV IZ URDINSKOGO RAYONA ZAPADNO-KAZAHSTANKOY OBLASTY KAZAHSKOY SSR V SOSTAV ASTRAHANSKOY RSFSR NAMY DVA RAZA STAVILSYa VOPROS PERED RAYKOMOM KAZAKSTANSKIM OBLISPOLKOMOM Y ODIN RAZ PERED PREDSEDATELEM SOVETA MINISTROV KAZAHSKOY SSR O VYDELENIY SVOIH PREDSTAVIYTELEY V KOMISSII DLYa PROVEDENIYa RABOTY PO PRIYEMU Y PEREDAChE ZEMELNOGO UChASTKA TChK KAK OT ZAPADNO-KAZAKSTANSKOGO OBLISPOLKOMA TAK Y OT SOVETA MINISTROV KAZAHSKOY SSR MY OTVETA NE POLUChILY Y UKAZANYY UChASTOK NAMY DO SIH POR NE PRINYaT TChK V SVYaZY NEOBHODIMOSTIU RAZMEShENIYa SKOTA Y PODGOTOVKOY VESENNOMU SEVU PROSIM VAS DAT UKAZANIE SOVETU MINISTROV KAZAKSKOY SSR O NEMEDLENNOM VYDELENIY PREDSTAVIYTELEY DLYa PEREDAChY UKAZANNOGO UChASTKA V NATURE TChK O VAShEM REShENIY PROSBA SOOBShIT OBLISKOMU NR 81 PREDOBLISPOLKOMA PETROV;
F. 7523. Op. 40. D. 190. L. 2.
Alma-Ata
Predsedatelu Soveta Ministrov Undasynovu
Proshu Vas dati ukazaniya ob uskoreniy oformleniya peredachy zemelinogo uchastka Urdinskogo rayona Zapadno-Kazahstanskoy oblasty Kazahskoy SSR v sostav Astrahanskoy oblasty RSFSR soglasno ukaza prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR ot noyabrya 1947 goda.
18.III -1948 g. A. Gorkiyn
F. 7523. Op. 40. D. 190. L. 3.
--------------------------------------------------------------------------------------------
T E L E G R A M MA
PRAVIYTELSTVENNAYa
6 1/72 6/4 1725 Jarkovu (shtamp: 6 apreli 1948 g.)
PRAVIYTELSTVENNAYa MOSKVA
PREZIDIUM VERHOVNOGO SOVETA SOIZA TOVARIShU GORKINU-
26 25 ASTRAHANY 06/10 104 6/4 1657-
UKAZOM PREZIDIUMA VERHOVNOGO SOVETA SOIZA
OT 4 NOYaBRYa 1947 GODA
V SOSTAV ASTRAHANSKOY OBLASTY PEREDAN ZEMELNYY UChASTOK 180 TIYRE 200 KVADRATNYH KILOMETROV IZ URDINSKOGO RAYONA ZAPADNO KAZAKSTANSKOY OBLASTY TChK DO SIH POR PO PRIChIYNE NEJELANIYa PEREDAT UChASTOK SO STORONY ZAPADNO-KAZAHSTANSKOY OBLASTY ASTRAHANSKOY OBLASTIU ETOT UChASTOK ZEMLY NE PRINYaT ChTO ZADERJIVAET RAZMEShENIE SKOTA Y RAZVOROT VESENNOGO SEVA VLADIMIROVSKOGO RAYONA ASTRAHANSKOY OBLASTY TChK- OBLISPOLKOM VTORIChNO PROSIT VAS DAT UKAZANIE SOVETU MINISTROV KAZAHSKOY SSR O NEMEDLENNOM VYDELENIY PREDSTAVIYTELEY DLYa PEREDAChY UKAZANNOGO UChASTKA V NATURE ILY RAZREShENIY DO OFISIALNOY PEREDAChY ISPOLZOVANIYa UChASTKA KOLHOZAMY NAShEY OBLASTY NR 111-PREDOBLISPOLKOMA - PETROV;
1725 F. 7523. Op. 40. D. 190. L. 4.
Uglovaya rezolusiya: «Tov. Shverniku N. N.
Dolojeno.
7.VI-48 g.»
SPRAVKA
Tov. ELSOV A.G. (Upravlenie Delamy Soveta Ministrov SSSR) soobshiyl, chto 21 maya 1948 goda na imya Predsedatelya Soveta Ministrov Kazahskoy SSR tov. UNDASYNOVA N.D. poslano pisimo za № S-6077 (podpisano tov. ChADAEVYM Ya.E), v kotorom soobsheno chto Sovet Ministrov SSSR otklonil hodataystvo Soveta Ministrov Kazahskoy SSR ob ostavleniy territoriy yujnoy chasty Urdinskogo rayona Zapadno-Kazahstanskoy oblasty v sostave Kazahskoy SSR.
7.VI-1948 g. (podpisi) F. 7523. Op. 40. D. 190. L. 5.
--------------------------------------------------------------------------------------------------- Alma-Ata
Predsedatelu Soveta Ministrov Undasynovu
Proshu soobshiti o prinyatyh vamy merah po telegramme tov. Gorkina o peredache zemelinogo uchastka Urdinskogo r-na Zapadno-Kazahstanskoy oblasty Kazahskoy SSR v sostav Astrahanskoy oblasty RSFSR.
Informstatotdel Rebrov
9 aprelya 1948 g.
F. R. 7523. Op. 40. D. 190. L.
Telegramma Kans.preziduma Verh.Soveta
13 aprelya 1948 g. № 1861.
Praviytelistvennaya. Moskva.
Verhovnyy Sovet SSSR tov. Rebrovu
32 pr. Alma-Ata. 4711 28 13/4 1233 – Bersenovskaya naberej.
O peredache zemelinogo uchastka Urdinskogo r-na Astrahanskoy obl. tov-u Shverniku. poslana telegramma 24 marta
NR 3174. 1433 Zam. Predsoveta Ministrov A.A. Zagovoliev
F. R. 7523. Op. 40. D. 190. L. 7.
Spravka
Po soobshenii tov. ZAKS tel-ma na imya
tov. Shvernika postupila shifrovannaya.
Verno: (qoly).
4 noyabrya 1947 goda 14 aprelya 1948 goda.
14 aprelya 1848 goda
Vsego: 8 listov. F. 7523. Op. 40. D. 190. L.8.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
sekretno
O P Y S A N Y E
Granisy mejdu Kazahskoy SSR y RSFSR v sootvetstviy s postanovleniyamy Prezidiuma Verhovnogo Soveta Kazahskoy SSR ot 13 dekabrya 1955 goda y Prezidiuma Verhovnogo Soveta RSFSR ot 7 marta 1956 goda.
V svyazy s peredachey yujnoy chasty Djanybeksogo rayona iz Zapadno-Kazahstanskoy oblasty v sostav Vladimirskogo rayona Astrahanskoy oblasti, ustanavlivaetsya sleduishaya granisa mejdu Kazahskoy SSR y RSFSR.
Liniya novoy granisy prohodit po otkrytoy stepnoy mestnosti, nachinaya ot tochki, raspolojennoy v odnom kilometre yugo-vostochnee razezda № 400 jeleznoy dorogy Saratov-Astrahani, iydet v yugo-vostochnom napravleniy na protyajeniy 11,4 km y vyhodit na povrotonui tochku sushestvushey granisy, chto v 1,7 km severo-zapadnee ozera Turgay;
dalee sohranyaetsya sushestvuyshaya granisa do tochki, chto v 0,4 km yugo-vostochnee vostochnoy okonechnosty ozera Turgay, otkuda granisa na protyajeniy 14,5 km iydet v yugo-vostochnom napravleniy cherez yujnuyu chasti suhogo limana ozera Akbidaek (qazaq dalasynda «Bidayyq» degen jer ataulary kóp kezdesedi - D.E.), v odnom kilometre yujnee aula Sarbasta y v 0,5 km yujnee razvalin Tanka (qazaqta «Tanqy» degen de jer ataulary bar – D.E.), zatem, dohodya do tochki, chto v 2 km yugo-vostochnee razvalin Tanka, povarachivaet na yugo-zapad F. 7523. Op. 107. D. 200. L. 2.
Qorytyndylay aitqanda, mine osy derekterding ózinen-aq kórinip túrghanday sol kezdegi Qazaqstan memleket biyliginde otyrghan azamattargha (N. Ondasynov, J. Tashenov, D. Qonaev t.b.) onay bolmaghandyghyn, olargha ortalyq biylik tarapynan qanday qysymdar jasalynghandyghyn sezinuge bolady. Últ qayratkerleri arqasynda jinaqtalghan ata mekenimiz kenestik solaqay sayasat kesirinen týrli jeleulermen (ekonomikalyq, etnikalyq, sayasi) kórshiles respublikalargha (Reseyding Astrahan, Orynbor, Omby jәne Altay ólkesi; Qytyi, Qyrghyzstan, Ózbekstan t.t. Búl tartystardyng bәrine jekelep toqtalyp, tarata jazu ýshin arnayy zertteuler qajet) ýlestirilip berildi. Maqalamyzdyn ózegine ainalyp otyrghan jer, shekara mәselesi arada jýz jyl ótse de kýni býginge deyin aktualdy problemalardyng birine ainalyp otyr. Qazaqstannyng shyghys óniri men soltýstik aimaqtaryndaghy últtardyng ornalasuy әli de bolsa alandatarlyqtay jaghydayda, búl ónirlerde әli kýnge deyin slavyandyqtardyng ýlesi basym, al qazaqtardyng payyzdyq ýlesi nebary 35-40 payyzdan aspaydy. Búl oblystardyn Reseymen tikeley shekaralas ekenin óz aldyna ara-túra bolsa da soltýstiktegi kórshi júrttyng biylikke jaqyn jýrgen baz bir sayasatkerleri tarapynan (bәlkim tarihy aqiqatty bilmeydi nemese bilgisi de kelmeydi) «Qazaqstannyng soltýstiktegi bes oblysy Reseyge tiyesili, orys jeri» degen atoygha toly úrandary keyingi kezderi jii estilip jýr. Búl talasty mәselelerding qalaysha tuyndaghanyn jogharyda keltirilgen derekterden bayqaugha bolady.
Osy túrghyda aitar úsynysymyz Resey múraghattarynda (Mәskeu, Peterbor, Astrahan, Orynbor, Omby, Novosibir, Tómen, Barnaul t.b.) túnyp jatqan tarihy qúndy jәdigerlik derekterimizdi jinaqtap aluymyz óte qajet. Kezinde Alash avtonomiyasy tarihyn múraghat derekterin negizge alyp, zerdeli zertteulerimen ózining túghyrly biyiginen kórine bilgen tanymal tarihshy, akademik Kenes Núrpeyis óz enbeginde: «Bizding instituttyng (Ghylym Akademiyasy tarih jәne etnologiya instituty -D.E.) ústanyp otyrghan túghyrnamasy - qazaq memlekettiligining tarihyn 2000-jyldan da ary qaray terendetu. Saq, Ýisin, Qanly, Kerey, Qypshaq, Oghyz, Qarlúq, Qarahan memleketterining negizinde týrki tildes, VIII-XIX ghasyrlardan bastap músylman dindes taypalardyng memlekettik qúrylymdary bolghan. Geografiyalyq shekarasy qazirgi qazaq elining aumaghynda bolghan arghy-bergi memlekettik qúrylymdardyng bәri qazaq handyghynyng arghy tegi»,- dep kesimdi pikir bildirgen eken. Biz de osy pikirdemiz. Ghasyrlar boyy qazaq halqynda negizinen eki dau bolsa sonyng biri jer dauy. Qazirgi uaqyttaghy keybir memleketter arasynda (tayau shyghys elderi, Urkainadaghy jaghyday, Qyrymdy anneksiyalau, Qarabaq uaqighasy t.t) ushyghyp túrghan shiyelenister de jer daularynan tuyndap otyr. Sondyqtan da tarihy naqty derekterge negizdelgen shyn tarihymyzdy bile jýrgenimizding artyqtyghy bolmaydy. Elimiz aman, júrtymyz býtin, shekaramyz berik bolghay.
Dәurenbek Eskekbaev
Abai.kz
