(qaz-qalpynda)

Nesine jortaqtatatyny bar, mәselege birden kóshsek nemene, bireu bizding shapanymyzdy sheship ala ma?! Oi-hoy, osy bir týkke túrmaytyn shekten shyqqan  «sypayygershiligimiz-ay»! Qaytalap aitayyn, taban astynan mýlәiimsy qalatyn tym «úyalshaq» minezden talay mәrte tayaq jesek te, әli kýnge deyin osy soraqylyqqa nýkte qoya almay-aq kelemiz. «Bas kespek bolsa da til kespek joq!..» Deymiz-ay kelip, deymiz. Sóitemiz de jeme-jemge kelgende, әlgi «batyrlyghymyzdy» úmytyp, jana týsken kelindey syzylamyz da qalamyz; bet monshaghymyz ýzilerdey aspangha emes, ayaghymyzdyng basyna qarap mingirleymiz. Mingir-mingir, kýngir-kýngir... Taygha tanba basqanday kókiregimizde sayrap túrghan oidy da býkpesiz, ashyq әri qarapayym tilmen jerine jetkize aita almaymyz. Osynyng kimge keregi bar jәne kimge payda?! Mine, oilamaghan jerden sol «kesel» aldymnan taghy da andaghaylap shygha keldi.

(qaz-qalpynda)

Nesine jortaqtatatyny bar, mәselege birden kóshsek nemene, bireu bizding shapanymyzdy sheship ala ma?! Oi-hoy, osy bir týkke túrmaytyn shekten shyqqan  «sypayygershiligimiz-ay»! Qaytalap aitayyn, taban astynan mýlәiimsy qalatyn tym «úyalshaq» minezden talay mәrte tayaq jesek te, әli kýnge deyin osy soraqylyqqa nýkte qoya almay-aq kelemiz. «Bas kespek bolsa da til kespek joq!..» Deymiz-ay kelip, deymiz. Sóitemiz de jeme-jemge kelgende, әlgi «batyrlyghymyzdy» úmytyp, jana týsken kelindey syzylamyz da qalamyz; bet monshaghymyz ýzilerdey aspangha emes, ayaghymyzdyng basyna qarap mingirleymiz. Mingir-mingir, kýngir-kýngir... Taygha tanba basqanday kókiregimizde sayrap túrghan oidy da býkpesiz, ashyq әri qarapayym tilmen jerine jetkize aita almaymyz. Osynyng kimge keregi bar jәne kimge payda?! Mine, oilamaghan jerden sol «kesel» aldymnan taghy da andaghaylap shygha keldi.

Toq-tan-yz, men qara sózding mayyn ishken aqyn-jazushy, ne jurnalist emespin. Biraq bala kýnimnen teledidarda diktor bolsam dep armandaghanym ras-ty. Qolymnan kelgeninshe soghan talpynys jasap baqtym. Belgili bir uaqytta kógildir ekrannan jaryq etip shygha keletin qazaqtyng qarakóz qyzdary netken baqytty deytinmin. Búl mening ishki qyzghanyshym, kóre almaushylyq degennen ada, taza peyilden tughan qyzghanysh. Bir jaghynan adamdy jigerlendire týsetin qozghaushy kýsh desem de qatelese qoymaspyn. Sebebi, jýrekting arghy týkpirinen búrq-sarq qaynap shyghatyn sezim tolqyny bir tylsym qúpiyalyghymen: «nemene, ekrannan kórinip jýrgender senen artyq pa?! Sening de týr-týsing kelisip túr, qaratorynyng әdemisisin» dep ýzdiksiz sybyrlaghan sekildi bolady. Keyde «kónilding kók dónenin» erttep minip, qyzdy-qyzdymen erten-aq sol múntazday jinaqylyqpen kiyingen, betterine azdap opa-dalap jaqqan, jasandylau bolsa da olaryn bildirmeuge tyrysyp, miyghynan kýlip sóileytin beytanys qúrbylarymnyng ornyn men almastyratynday sezinetinmin. (Mәngilik ne bar, dóngelengen dýniye. Birde bolmasa birde bireuining dekrettik demalysqa ketui de mýmkin ghoy). Jә, kógildir ekran jayyn sәl keyinirek qauzarmyn. Aytayyn degenim, jútynyp túrghan sóz marjandaryn qaghaz betine tógip tastaytynday sheberligim bolmasa da, jazugha eptegen ebim barlyghyn sezdiru edi. Sondyqtan myna shatpaghymnyng ón boyyna әldekimning «qoly tiygen shyghar» degen dýdәmal oidan aulaq bolynyz. «Óz sózim-ózimdiki...»

Jastar gazetinde qyzmet isteytin aghayym (ol kisimen birneshe aidan beri tanys-bilis bop qalgham) jasyratyny joq, redaksiya tabaldyryghynan attaghanda kónilsizdeu qabyldady. Jәne býie shaghyp alghanday, «...otyz  bet, otyz betti qay jerge sighyzbaqpyn. Roman jazyp әkelgennen saumysyn, onday bolsa әdeby jurnaldargha barghanyng jón ghoy» dep menen op-onay qútylghysy keldi. (Adamnyng peyil-niyetin birden angharatyn jasqa keldik qoy). Ishimnen bir eresen qaysarlyq tayfun tәrizdi barghan sayyn qarsylyq kórsetip kele jatty: «Otyz bette túrghan ne bar. Oqyrman hattarymen júmys isteu ýshin ailyq alyp otyrghan joqsyz ba?! Aldymen oqyp kóriniz, jaramaydy deseniz qaytyp әketermin. Sizge «basasyz, mindetti týrde basasyz!» dep mindetsip túrghan kim bar. Búl mening basymnan ótken shyndyq, iynening jasuynday qospasy joq,  kózimmen kórgendi, qolmen ústap túshynghandy, jýrek sýzgisinen ótkizgen jaghdayattardy ghana bayandadym».

«Árkimning bastan keshken «hikayasyn» jariyalaugha mýmkindigimiz bola berse... Jastar sayasatyn nasihattau deytin basty nysanamyz bar. Eger sol ynghaydan, yaghny jastargha tәrbie bererliktey mәn-maghyna túrghysynan tabylyp jatsa... Ishinde ilip alarlyq «túzdyghy» tabylsa degenim ghoy. Onyng ózinde de otyz bet alaqanday bizding gazet ýshin tym auyr. Oqyp kóreyin, bәlkim biraz jerin qysqarugha tura keler. Bir jetiden keyin sogharsyz, ne telefonmen habarlas...

Bir jetiniz bitip bolsayshy. Uәdeli kýni tanys esikting syrtynan tyqyldattym. Aghamnyng jýzi bayaghyday emes, synyq: «Oqydym, júrt ýilerine qaytqanda kensede jalghyz  qalyp, asyqpay oqydym. Qyz-yq, tipti aitary joq tamasha! Basshylarmen de aqyldasarmyn, shamamnyng kelgeninshe týgeldey jariyalatugha tyrysarmyn. Búl sekildi batyldyqpen әri shynshyl jazylghan hattar qolgha týse bermeydi kóp». Agham qoljazbanyng keybir tústarynan shaghyn-shaghyn ýzindiler oqyp, ózi de raqat kýiding qúshaghynda otyrdy: «Seks. Mahabbat mashaqaty. Biz bilmeytin osy kýngi jastar arasyndaghy almaghayyp tirshilik. Tipti adamnyng aitugha jýzi shydamaytyn jaghdaylargha deyin... Qalay-qalay siltegensiz, qaraghym-au?! Nesine qaytalaytyny bar, biz ýshin taptyrmaytyn taqyryp. Biraq, etika-estetika, adamdyq qúndylyq, óz-ózindi qadirleu degen bar ghoy, onyng ýstine besikten beli shyqpaghan qyz balasyz. Osy túrghydan kelgende aty-jóninizdi sәl ózgertip  jariyalasaq... dúrys bolar edi dep oilaymyn. Múnday tәjiriybeni bizge deyingiler de qoldanghan.  Onyng ýstine búl qalada sizding de tanys-bilisteriniz bar shyghar, solardyng kózinshe adamgha aitylmaytyn qúpiyalardy jayyp salghanynyz qalay, qalay bolmaq? Búl sizdin, jeke basynyzdyn... IYә, arghy maqsatynyzdy da týsinemin. Mening basynan ótken jaylardan ózgeler sabaq alsa, myna jazghandarym azdy-kópti tәrbie qúralyna ainalsa deysiz ghoy. Jón,  jón-aq. Aty-jóninizdi ózgertemiz degen uәjimizben kelissiz ghoy».

«Joq, kelispeymin!  Olay istesem, múnym әlgi ontýstik ónirlerden qaptap shyghyp, birining jazghanynan biri ainymaytyn, oqyghan boyda-aq úmytylyp, artynsha at kópir bop ayaq astynda shashylyp qalatyn sarghysh gazetterdegi qan-sólsiz maqalalargha úqsap ketpey me? Úzaq jyl baspasóz salasynda qyzmet istep kelesiz, óziniz oilanyzshy, tap qazir meni de ynghaysyz, tipti ynghaysyz jaghdaygha iytermeleysiz. Saudagha salghynyz keledi. Aty-jónimdi ózgertsem qalay oilaysyz, men kәdimgi maska kiygen әrtis sekildi bolmaymyn ba, shyndyqty shyryldap aittym-au degen erik-jigerim sonda qay búryshta túnshyghyp qalmaq? Búl týptep kelgende kózboyashylyq, arydan siltegende satqyndyq! Bar oqighanyng basty kuәgeri-men, biraq  sonyna qoyar familiyam bólek. Meyli, maghan janashyrlyq tanytyp, jazghandarymdy aty-jónimdi ózgertip jariyalaydy ekensiz, sonda ony ózgeler týgili  aldymen ózim qalay qabyldaymyn. Keyin mynau meniki edi dep qalay menshikteymin, menshikteuge qúqym bar ma? Týgine týsinsem búiyrmasyn. Sizding osyghan bola nesine qinalatyndyghynyzgha qayranmyn... Osynday jalghandyqtan qashan qútylamyz, әbden streotivke ýirenip, etteriniz ólip ketken. Dәude bolsa «aty-jónimdi ózgertip jariyalanyzdarshy» degendi qashan aitar eken dep, ol ótinishti mening tarapymnan kýttiniz-au. Oqighanyng basty kuәgeri retinde  basymdy bәigege tigip kelgende... Mәselening búlay shiyelenisetindigin  bilgende, janymdy qinap múny jazbaghan da bolar ma em... Bilesiz be,   tiytimdey jalghandyghy joq, bәri shyndyq jәne bәrin óz basymnan ótkizgem. Mine, sóite túra jýregimnen shyqqan shyndyqty kózimdi baqyraytyp qoyyp týlki búlangha salasyz...»

«Erteng bireuler hat jazyp, adresin tauyp beriniz dep, bizdi de  mazalap jýrse?»

«Oghan nesine qinalasyz, qayta bәrekeldi-ay dep, qos qolynyzdy kókke kóterip, quanbaysyz ba?! Gazetke shyqqan dýnie rezenans tudyryp jatsa, enbekting aqtalghany sol emes pe?»

Aqyry úzaq-sonar «aytys-tartystan» keyin ghana bir-birimizdi týsingen boldyq-au.  Qoljazbamnyng sonyna Balqonyr Ábdirәsilova dep qol qoydym.  Jas jaghynan ýlken bolsa qayteyin, «Eger ghayyptan tayyp, aty-jónimdi ózgertetin bolsanyz sotqa shaghymdanudan da tayynbaymyn» degendi shegelep tapsyrdym.

«Ózing bir qadalghan jerden qan alatyn shaqar ekensin» dep әzil-qaljyng aralastyryp  suyqtau jymidy. Redaksiyanyng hat bólimine tirketip, kóshirmesin jastyghymnyng astyna tyghyp, arakidik ózim oqyp jýrgen qoljazbanyng úzyn-yrghasy mynau...

R.S. «Ginnesting rekordtar kitabyna» enetindey erlik kýtip otyrsyz ba,  әlde shytyrman oqighaly shygharmadan dәmelisiz be? Ekeui de joq. Kórip otyrsyz ghoy,  jarylmaghan «bomba» sekildi aldyn ala qonyraulatyp, jarnamalatyp ta jiberdim.

E...e, kirispede myna mәseleni týiindey ketudi de esten shygharyp alyppyn. U. «Men ishpegen u bar ma?» Búl mening sózim emes. Avtory bar. Nege ekendigin qaydam, úly danyshpannyng esimin búl aragha qystyrghym kelmedi. Otyzgha jeter-jetpestegi tragediyalyq ahualdy udan basqa nege tenestirersin?! U. Denedegi uly jylan shaghyp alghan jarany emdeuge bolady. Búghan kelgende bizding medisina qauqarly. Alghashqy jәrdem kórsetu turaly «bissimilәni» mektepte jýrgende oqyghanbyz. Jylan uynan qútyludyng joldary jetkilikti. Al bilgish bolsanyz aitynyzshy, shemen bop qatqan jýrektegi udan qalay qútylugha bolady? Qandauyrmen jýrekting bir púshpaghyn kesip tastay almaysyz. Aqyl qosatyndar da tabylyp qalar. Olardyng meni qalay mýsirkep, qalay júbatatyndyqtaryn jaqsy bilemin. «Býitip tomagha-túiyq jýre berme, kónil jaqyn adamdarmen syrlas. Ishindegini armansyz aqtar. Sender qay-da,  jassyndar ghoy, týngi klubqa baryp boy sergit, sharap ish, qydyr. Ózindi-ózing tәrbiyeleuge tyrys, kýlmeytin jerde ózindi qinap kýl, eshkimnen qysylma, erkin jýr...»

Múnday «jarapazandy» estiy-esty qúlaq әbden jauyr bolghan. Jattandy, ishinde ilip alary joq, syldyr sóz. Mine, seniniz, senbeniz men ol udan qútyludyng tóte jolyn  tapqan sekildimin...

(jalghasy bar)

Abai.kz