Tarihshy, alashtanushy Súltanhan Aqqúly XX ghasyrdaghy qazaq dalasynda qoldan jasalghan asharshylyqty genosid dep qana emes, etnosid dep qabyldauymyz kerek ekenin aitty.

Etnosiyd grek tilinen audarghanda ethnos – halyq + caedere – óltiru, qyru degendi bildiredi. Búl – bir úlysty, halyqty nysanaly týrde qyryp-joiy nemese olardyng úlystyq-mәdeny erekshelikterin: tildi, salt-dәstýrdi, әdet-ghúrypty, tarihy zerdeni, t.b. zorlyq-zombylyqpen joy ýderisi.

«Bizding ghalymdarymyz osy kýnge deyin ashtyqta qansha qazaq qyrylghany turaly jarytyp dәiek keltire almay keledi. Endeshe sizge naqty faktige sýienip, bir mysal keltireyin.

Resey imperiyasynda túnghysh ret jalpy halyq sanaghy 1897 jyly ótti. Sol boyynsha qazaqtyng sany 4 mln 84 myng 139 adam bolsa, ózbekter sany 726 myng 534 adam, qyrghyzdar sany 201 myng 682, týrkimender sany 281 mynday, sarttar sany 968 mynday adam bolghan.

Eskeretin jaghday: 4 millionnan astam qazaq – tek esepke alynghany ghana.

Ol kezde qazaqtar «mal kóp esepke ilinse, salyq kóbeyedi, úl balalaryn eseptese әskerge alyp ketedi» dep óre týregelip, qyr asyp ketetin bolghan. Sol kezde qazaqtar sany Ortalyq Aziya halqynyng bәrin qosqanda, 2 jarym esege artyq boldy.

Endi qaranyz, 2018 jyly ózbekter sany 24 mln 855 myng adam, búl 1897 jylghy sanaqpen salystyrghanda 34,2 esege óskenin kórsetedi. Al qyrghyzdar sodan beri 22,7 esege, týrkimender 14,2 esege, qaraqalpaqtar 17,6 esege ósipti.

Tarihshy qazaqtar XX ghasyrdyng basynda әlemdegi tabighy ósimi eng joghary halyq bolghanyn aitady. «Qazaqtar nәubetke úshyramay, sany ózbekter siyaqty óskende, qazirgi kýni 139 mlngha jeter edi. Al qyrghyzdyng ósimimen eseptesek 92 mln bolar edik, týrkimenning ósimine sәikes 57 mln bolyr edik, qaraqalpaqtyng ósimimen eseptesek 71 mln bolar edik», - dedi ol.

Súltanhan Aqqúly qazaq halqy asharshylyq kezinde 70 payyzynan aiyrylghanyn aitady.

«Osman imperiyasy ydyrap, ornyny Týrik Respublikasy qalyptasqan kezde, týrikting sany 4 mlngha jetpegen. Qazir olar 80 mln adam. Mine, osynday esepten keyin, asharshylyq kezinde qazaqtyng qansha payyzy qyryldy degenge jauap bere alamyz. Kem degende 70 payyz qazaqtan aiyryldyq.

Adamzat tarihynda bir halyqtyng bir sәtte 70 payyzynan aiyrylghany turaly basqa derek joq. Sol sebepti biz múny jay ghana genosid dep emes, etnosid dep aituymyzgha tolyq negiz bar. Búdan basqa qanday ghylymy dәlel keltiruge bolady?!», - dedi tarihshy.

Abai.kz