تاريحشى، الاشتانۋشى سۇلتانحان اققۇلى XX عاسىرداعى قازاق دالاسىندا قولدان جاسالعان اشارشىلىقتى گەنوتسيد دەپ قانا ەمەس، ەتنوتسيد دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك ەكەنىن ايتتى.

ەتنوتسيد گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا ethnos – حالىق + caedere – ءولتىرۋ، قىرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل – ءبىر ۇلىستى، حالىقتى نىسانالى تۇردە قىرىپ-جويۋ نەمەسە ولاردىڭ ۇلىستىق-مادەني ەرەكشەلىكتەرىن: ءتىلدى، سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى، تاريحي زەردەنى، ت.ب. زورلىق-زومبىلىقپەن جويۋ ۇدەرىسى.

«ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز وسى كۇنگە دەيىن اشتىقتا قانشا قازاق قىرىلعانى تۋرالى جارىتىپ دايەك كەلتىرە الماي كەلەدى. ەندەشە سىزگە ناقتى فاكتىگە سۇيەنىپ، ءبىر مىسال كەلتىرەيىن.

رەسەي يمپەرياسىندا تۇڭعىش رەت جالپى حالىق ساناعى 1897 جىلى ءوتتى. سول بويىنشا قازاقتىڭ سانى 4 ملن 84 مىڭ 139 ادام بولسا، وزبەكتەر سانى 726 مىڭ 534 ادام، قىرعىزدار سانى 201 مىڭ 682, تۇركىمەندەر سانى 281 مىڭداي، سارتتار سانى 968 مىڭداي ادام بولعان.

ەسكەرەتىن جاعداي: 4 ميلليوننان استام قازاق – تەك ەسەپكە الىنعانى عانا.

ول كەزدە قازاقتار «مال كوپ ەسەپكە ىلىنسە، سالىق كوبەيەدى، ۇل بالالارىن ەسەپتەسە اسكەرگە الىپ كەتەدى» دەپ ورە تۇرەگەلىپ، قىر اسىپ كەتەتىن بولعان. سول كەزدە قازاقتار سانى ورتالىق ازيا حالقىنىڭ ءبارىن قوسقاندا، 2 جارىم ەسەگە ارتىق بولدى.

ەندى قاراڭىز، 2018 جىلى وزبەكتەر سانى 24 ملن 855 مىڭ ادام، بۇل 1897 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا 34,2 ەسەگە وسكەنىن كورسەتەدى. ال قىرعىزدار سودان بەرى 22,7 ەسەگە، تۇركىمەندەر 14,2 ەسەگە، قاراقالپاقتار 17,6 ەسەگە ءوسىپتى.

تاريحشى قازاقتار XX عاسىردىڭ باسىندا الەمدەگى تابيعي ءوسىمى ەڭ جوعارى حالىق بولعانىن ايتادى. «قازاقتار ناۋبەتكە ۇشىراماي، سانى وزبەكتەر سياقتى وسكەندە، قازىرگى كۇنى 139 ملنعا جەتەر ەدى. ال قىرعىزدىڭ وسىمىمەن ەسەپتەسەك 92 ملن بولار ەدىك، تۇركىمەننىڭ وسىمىنە سايكەس 57 ملن بولىر ەدىك، قاراقالپاقتىڭ وسىمىمەن ەسەپتەسەك 71 ملن بولار ەدىك»، - دەدى ول.

سۇلتانحان اققۇلى قازاق حالقى اشارشىلىق كەزىندە 70 پايىزىنان ايىرىلعانىن ايتادى.

«وسمان يمپەرياسى ىدىراپ، ورنىنى تۇرىك رەسپۋبليكاسى قالىپتاسقان كەزدە، تۇرىكتىڭ سانى 4 ملنعا جەتپەگەن. قازىر ولار 80 ملن ادام. مىنە، وسىنداي ەسەپتەن كەيىن، اشارشىلىق كەزىندە قازاقتىڭ قانشا پايىزى قىرىلدى دەگەنگە جاۋاپ بەرە الامىز. كەم دەگەندە 70 پايىز قازاقتان ايىرىلدىق.

ادامزات تاريحىندا ءبىر حالىقتىڭ ءبىر ساتتە 70 پايىزىنان ايىرىلعانى تۋرالى باسقا دەرەك جوق. سول سەبەپتى ءبىز مۇنى جاي عانا گەنوتسيد دەپ ەمەس، ەتنوتسيد دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار. بۇدان باسقا قانداي عىلىمي دالەل كەلتىرۋگە بولادى؟!»، - دەدى تاريحشى.

Abai.kz