nemese Ibn Batuta sayahaty jayly shyndyq

Arab sayahatshysy Ibn Batutanyng Altyn orda aimaghy jayly jazghandary әli kýnge deyin arab tilindegi týpnúsqasynan qazaqshagha dúrys audarylghan joq. Onyng qazaqsha audarmasy ózge tildegi audarmalar «jetegimen» jasalghany bayqalady. Atalghan qújattyng Altyn orda men Orta Aziyagha qatysty bólikteri orysshagha HIH ghasyrda ýsh ret audarylypty. Sodan keyin búl jazba eshqashan tolyq orysshagha audarylmaghan. Tek keyingi jyldary ózbekstandyq ghalymdar jazbanyng Orta Aziyagha qatysty bóligin óz tilderine tәrjimalaghan eken.

Biz Ibn Batuta sayahaty jayyndaghy shyndyqty qolda bar qazaqsha, oryssha audarmalardy ózara salystyra otyryp anyqtaugha tyrystyq. Eng alghashqy audarmany «Vestnik Evropy» jurnalynyng redaktory M.T.Kachenovskiy 1818 jyly jasapty. Ol sol zamanda tabylghan qysqa ýzindilerinen audarghan eken (óte qysqa enbek, sondyqtan ony kóp saralamaymyz). Ekinshi tolyq orysshasy 1841 jyly «Russkiy vestniyk» jurnalynda jaryq kórgen, ol Londonda 1829 jyly shyqqan Samuel Liyding audarmasy negizinde jasalghan eken. Al ýshinshi tәrjimany V. G.Tiyzengauzen 1884 jyly dayyndapty, ol keyingi parijdik audarmalardy orysshalaghan. Parijdik audarmalar negizinde songhy jyldary ózbek ghalymdary óz enbekterin jazghany jәne osy zamanghy qazaqshasy da sol parijdik audarmadan әzirlengeni kórinip túr. Sondyqtan biz olardy shartty týrde «parijdik núsqa» dep kórsetemiz.

Eng alghashqy europalyq audarma – Londonda jaryq kórgen Samuel Liyding enbegi. Biz sonyng oryssha audarmasyn óz zertteuimizge basty qúral ettik, ony shartty týrde «londondyq núsqa» dep alamyz. Oryssha audarmalardyng «londondyq núsqasy» men «parijdik núsqasy» arasynda 43 jyl bar. Ekeuining key derekteri ózara kelispeytini bayqalady. Sebebi, songhysy, yaghny «parijdik núsqasy» Resey imperiyasy nemese fransiyalyq iyezuydtik orden tarapynan búrmalaugha úshyraghan tәrizdi. Olar Ibn Batuta derekterin әdeyi ózara qayshylyqqa keletindey etip audartqyzghan, sol arqyly ony senimsiz jazba dengeyinde qaldyrugha tyrysqan. Ibn Batuta jazbasyn әlem ghalymdary bir auyzdan moyyndaghan, moyyndamaytyn – Qytay men Resey oqymystylary ghana.

Ibn Batuta jazbasy HIV ghasyrda Qytaydy biylegen Shynghyshan úrpaqtary «músylmandar» ekenin bayqatady. Sondyqtan Qytay imperiyasy arab sayahatshysynyng Qytayda bolghanyn moyyndaghysy kelmeydi. Ibn Batuta jazbasynan HIV ghasyrda Altyn orda qúramyndaghy ishki Reseyde orys nemese slavyan últtary bolghany kórinbeydi, ol aimaqty Búlghar eli mekendegeni jazylady. Al «Rusi eli» dep qazirgi Soltýstik Kavkaz tauyn qonystanghandardy kórsetken. Resey bolsa, Altyn orda zamanynda ishki Reseyde orystardyng óz knyazdikteri bolghan deydi. Osy sebepten orys sayasaty Ibn Batuta jazbasynyng qúndylyghyn joqqa shygharugha tyrysty jәne ony orysshalaugha da, zertteuge de qúlyqsyz bolyp keldi.

Reseylikter Ibn Batuta derekterin óz ynghaylaryna búryp, Kersh pen Kiram dep qazirgi Qyrym jarty aralyn, Beshdag dep qazirgi Pyatigorsk aumaghyn, Búlghar qalasy dep qazirgi Volgograd jaghasyn, Qaranghy el dep Tatariyadan ary jatqan aimaqty, Rusi jeri dep qazirgi Oral tauly aimaghyn, Altyn orda astanasy Saray qalasy dep qazirgi Resey aumaghyndaghy jerlerdi, Sarayshyq dep qazirgi Atyrau qalasy manyn, Horezm dep qazirgi Ýrgenish territoriyasyn kórsetedi. Múnysy Ibn Batuta kórsetken derektermen esh ýilespeydi. Sebebi tómendegidey:

1. Ibn Batuta jyldyng key mezgilinde týni asa qysqa Búlghar eli men Bestau arasy on kýndik jer dep kórsetken. Búlghar eli shamamen qazirgi Mәskeu qalasy ornalasqan geografiyalyq beldeude bolghany týsinikti, al qazirgi Pyatigorsk aimaghynan ol jerge on kýnde jetu esh mýmkin emes. Osy sebepten reseylik komentator: «Ibn Batuta Búlghar qalasyna Astrahan qalasynan barghan» dep óreskel búrmalaydy. Onysy jalghan. Óitkeni, parijdik jәne londondyq núsqalardyng ekeuinde de Ibn Batutanyng Beshtagtan on kýnde Búlghargha barghany anyq kórsetilgen.
2. Ibn Batuta Astrahannan Qyrymgha barar jolynda kezdesken qaladan bir kýndik jerde Rusi eli baryn jazghan. Al reseylik komentator «Ruster otyrghan tauly aimaq» dep týsindiretin Oral taulary men Astrahannan Qyrymgha baratyn jol arasy bir kýndik jer emes. Oral taulary Astrahannan alys, soltýstikte ornalasqan. Yaghni, Oral taulary Qyrymgha bet alghan Ibn Batutanyng jarty jolynda kezdesui aqylgha simaydy. Oral taulary onyng artynda qalghan degen oryndy. Osy kemshilikti jasyru niyetimen orys audarmashysy: «Búlghar qalasyna kórshi jatqan Rustar» dep búrmalaydy. Osylaysha «Ibn Batuta Búlghar qalasyna barar jolynda Rus elin kórsetken» degen jalghan týsinik ornyqtyrugha tyrysady. Al onday derek jazbada mýlde joq ekeni aidan anyq.
3. «Londondyq núsqada» anyq kórsetilgen «Hashak eli» degen sóz «parijdik núsqada» mýlde jazylmaghan. Al «qazaqsha núsqadaghy» «Músylman Alachy halqy» degen atau «parijdik oryssha núsqada» «Músylman As halqy» dep keltirilgen. Mine, barlyghy shym-shytyryq, tipti Ibn Batuta ol manda esh bolmaghanday kórinedi. Kenes zamanynda «parijdik núsqa» ghana zerttelgendikten, «Ibn Batuta Altyn ordada bolmaghan tәrizdi, ol ózge derekterden kóshirip alynghan boluy mýmkin» degen pikirler basym bolghan. Al «londondyq núsqagha» zer sala qarasaq, barlyghy óz ornyn taba qoyady.

Endi óz zerteulerimizge jýginsek, «…Otsuda otpravilsya ya v Sanub, obshirnyy gorod, prinadlejashiy praviytelu Kastamunii, Suleymanu Badshanu, y probyl tam nekotoroe vremya. Ostavya sie mesto, pereplyl ya morem v gorod eli-Kiram, mnogo poterpevshy opasnostey v puti. Nakones pribyly my v gavani eli-Kirash, prinadlejashui k pustynnoy strane Kipchaskoy» – «Londondyq núsqa».

«My dobralisi do gavani, nazyvaemoy Kerishiu, y hotely voyty v nee, no ludi, nahodivshiyesya na gore, daly nam znak, chtoby my ne vhodili. My poboyalisi za sebya, podumali, chto tut suda nepriyateliskiye, y vernulisi, ne smotrya na sushi. Kogda my podoshly k ney, ya skazal hozyainu sudna: «ya hochu soyty zdesi». On spustil menya na bereg» – «Parijdik núsqa».

Ibn Batuta qazirgi Týrkiyadaghy Sinop (Sanub) qalasy Sýleymen patshagha (Suleyman badsha) tiyesili ekenin, sol qaladan kemege otyryp Kerish gavanyna kelgenin bayandaydy. Osy jerde aita ketetin manyzdy jayt, ol zamanda Azov tenizi men Qara tenizdi qosyp jatqan qazirgi Kerish búghazy bolmaghan, zertteushiler eki teniz Kuban ózeni salasymen qosylghanyn aitady. Ál Masudy jazbasynyng derekteri H ghasyrda solay ekenin jәne Ibn Batuta qújattary HIV ghasyrda solay bolghanyn bayqatady. Kuban ózeni jayly reseylik derekkózderi de sony aighaqtaydy: «Ne dohodya do morya okolo 20 km Kubani otdelyaet vlevo rukav Staraya Kubani, kotoryy vpadaet v Kiziltashskiy liman, priylegaiyshiy k Chyornomu moru. IYmenno etot rukav byl samym polnovodnym v XIX veke, to esti mojno govoriti, chto ranee Kubani vpadala v Chyornoe more».

Songhy jyldary Kerish búghazy arqyly Qyrymgha kópir salyp jatqan reseylik qúrylysshylardyng su astynan eski eldi mekender orny men kóne qabirlerdi tauyp jatqanyn barsha júrt estip-kórip otyr. Osy faktiler qazirgi Kerish búghazy ol zamanda bolmaghanyn, eki teniz ertede Kuban ózeni salasymen qosylghanyn dәleldeydi jәne onyng Qara tenizge qúyar túsy qazirgi Novorossiysk qalasy ornalasqan portta bolghany arab ghalymdary Ál Masudi, Ibn әl Asir jәne Ibn Batuta jazbalarynan bayqalady. Yaghni, Ibn Batuta zamanynda Kerish búghazy bolmaghan, ol keme toqtaugha ynghayly sýiir jaghalau-port bolghan. Orys oqymystylary Ibn Batuta alghash kelip týsken jer dep Kerish qalasy aumaghyn kórsetedi. Al tarihshy ol qalanyng túrghyndary tau basyna shyghyp, «bizge jaqyndamandar» degen belgi bergenin (shynynda, Kerish qalasy janynda tau bar), sondyqtan keme Kerish jaghalauynyng basqa shetine toqtaghanyn jazady. Ibn Batuta kememen «Kirash gavany jaghasyna» kelip týskenin kórsetken, búl Kerish qalasyna nemese Kerish búghazyna degen sóz emes. Keme qazirgi Tamani qalasy manyndaghy jaghalaugha toqtaghan degenimiz jón, óitkeni ol qala Kerish búghazy jaghasynda – qazirgi Kerish qalasyna qarsy ornalasqan jaghalau.

Qorytyndy: Ibn Batuta mingen kemening Kirash jaghalauy portyna kelip toqtaghan jeri – qazirgi Tamani qalasy manyndaghy jaghalau. Ol Qypshaq eline kelgenin eske salady, arab tilindegi týpnúsqada ol atau «qashaq» boluy da bek mýmkin.

«Na zautrie dnya nashego pribytiya v etu gavani odin iz kupsov, nashih tovariyshey, otpravilsya k tem v etoy stepi, kotorye prinadlejat k narodu, izvestnomu pod iymenem Kipchakov — ony hristianskoy very — y nanyal u nih telegu, kotorui tashil koni. Telegu nazyvait ony araba. Stepi eta zelenaya, svetushaya, net na ney ny dereva, ny gory, ny holma, ny podema. Net na ney y drov, a jgut ony toliko pomet, kotoryy nazyvayt tezek».

«Na arbu stavitsya nechto v rode svoda iz prutiev dereva, privyazannyh odin k drugomu tonkimy kojanymy remnyami. Eto legkaya nosha; ee obtyagivait voylokom ily poponoy; v ney byvayt okna reshetchatye y tot, kto v ney, vidit ludey, ony je ego ne vidyat; on povorachivaetsya v ney, kak ugodno, spit y est, chitaet y piyshet vo vremya ezdy» – «Parijdik núsqa».

«Ya vzyal sebe arabu, dlya pereezda iz gavany Kirashskoy do Eli-Kafy, goroda prinadlejashego Mugammedu-Uzbeku. Bolishaya chasti jiyteley hristiane, jivushie pod ego pokroviytelistvom. Otsuda priyehal ya v gorod Eli-Kiram, odin iz ogromneyshih y prekrasneyshiyh, kakie prinadlejat Sultanu Mugammedu-Uzbeku Hanu» – «Londondyq núsqa».

Reseylik komentatorlar Kafy qalasy dep Qyrym aimaghyndaghy qalany aitady. Olar: «Ibn Batuta Qyrym aimaghynan shyghyp, qazirgi Azov tenizin batysynan ainalyp ótip, Azak qalasyna jetken» degen tújyrym jasaydy. Olar jazbadaghy «18 stansiya» atauyn «18 kýn» dep kórsetedi, osylaysha óz tújyrymdaryn dәleldeuge tyrysady. Bizder Kafy qalasy degen qazirgi Kavkaz degen portty qala deymiz [1], óitkeni arab jazbalary «Kavkaz» atauyn «Kaf» dep kórsetetin. Ibn Batuta Kafy qalasy teniz jaghasyndaghy portty qala ekenin jәne eli-Kiram qalasy oghan jaqyn ornalasqanyn jazghan. Qazirgi portty qala – Kavkaz ben Krymsk qalasy [2] kórshi ornalasqan. Demek, qazirgi portty qala Kavkaz – Ibn Batuta zamanyndaghy portty qala Kafy, al qazirgi Krymsk qalasy – Ibn Batuta zamanyndaghy  eli-Kiram qalasy.

Qorytyndy: Ibn Batuta Kerish jaghalauynan arbamen Kafy (Kavkaz) qalasyna jetken. Búl qaladan eli-Kiram (Krymsk) qalasyna baryp, odan әri Azak qalasyna jol tartqan. Tarihshy Kafy qalasy túrghyndaryn «qypshaq hristiandar» deydi, otyndary – «tezek», kólikteri «arba» dep atalatynyn aitady. Sol arbagha kiyiz ýi tigiletinin de tәptishtep týsindiredi. Osy derekter qazirgi kazaktar ol zamanda qazaq tildi, biraq hristian dindi bolghanyn dәleldeydi, orys-slavyan tildiler bolsa Ibn Batuta olardy «qypshaq» dep kórsetpes edi.

«Proehav ot goroda Kryma 18 stansiy, my pribyly k obshirnoy reke, cherez kotoruy perepravlyalisi selyy deni. Tak my ehaly do teh por, poka dobralisi do drugoy reki, cherez kotorui perepravlyalisi poldnya. Posle etogo my proehaly eshe try dnya y pribyly k gorodu Azaku — kotoryy na beregu morya y otlichaetsya krasivoy postroykoy» – «Parijdik núsqa».

«Posle mnogih dney puti, dostig ya Azaka, gorodka na morskom beregu. Tut jiyvet emir Sultana Mugammeda; on prinyal nas vesima laskovo. Otsuda otpravilsya ya v eli-Madjar» – «Londondyq núsqa».

Múndaghy bir kýnde әreng ótkenderi Kuban ózenining salalary ekeni týsinikti, jogharyda Qara teniz ben Azov tenizi ol zamanda Kuban ózeni arqyly jalghasqanyn eskerttik. Al jarty kýnde ótkenderi qazirgi Don ózeni ekeni bayqalady jәne odan keyin ýsh kýn jýrip Azak qalasyna jetken. Qazirgi Azov qalasy sol zamandaghy Azak qalasy boluy mýmkin emes. Ibn Batutanyng Azov tenizining batys jaghalauymen emes, kerisinshe biz kórsetken shyghys jaghalauymen Azak qalasyna jetkeni anyq. Arab ghalymynyng portty Kafy (qazirgi Kavkaz) qalasy men Kiram (qazirgi Krymsk) qalasy arqyly ótkeni sonyng aiqyn dәleli.

Azak qalasy qazirgi Tagonrog qalasy ornynda bolghan tәrizdi [3], óitkeni Azak qalasynan eli-Majar qalasyna barar jolda ózen kezdesetini derekterde qamtylmaghan. Ol aimaqty Resey imperiyasy HIH ghasyrgha deyin «Kazaktar aimaghy» nemese «Dikoe pole» dep atap keldi. Qazirgi orys tildi kazaktar reseylik shirkeu tili arqyly keyin slavyandalghan, yaghny Tagonrog atauy keyin qalyptasqan (Azak qalasy atauyn «Taganrog» dep ózgertken). Qazirgi Azov qalasy keyinge deyin Tana dep atalghan,  alayda reseylikter esh dәlelsiz «Ol qala ertede Azak-Tana dep atalghan» dep búrmalap, «Azak qalasy sol» dep tújyrymdaydy.

Qorytyndy, Ibn Batuta Kiram (Krymsk) qalasynan Azak (Taganrog) qalasyna jetken. Búl qaladan ol Majar qalasyna attanghan, biraq araqashyqtyghy kórsetilmegen.

«Poehal ya v gorod Madjar – gorod bolishoy, iz luchshih turkskih gorodov, na bolishoy reke, s sadamy y obilinymy plodami. Iz goroda Madjara my sobralisi ehati v stavku sultana, v chetyreh dnyah ot Madjara, v mestnosti, nazyvaemoy Bishdag. Na etom Pyatigorie kluch goryachey vody, v kotorom Turky kupaytsya. Ony polagayt, chto kto vykupaetsya v nem, togo ne postignet kruchina bolezniy... Podoshla stavka, kotoruiy ony nazyvayt Urdu y my uviydely bolishoy gorod, dvijushiysya s svoimy jiytelyami; v nem mechety y bazary da dym ot kuhoni, vzvivaishiysya po vozduhu: ony varyat vo vremya samoy ezdy svoey y loshady vezut arby s nimi. Kogda dostigait mesta privala, to palatky snimait s arb y stavyat na zemlu, tak kak ony legko perenosyatsya. Takim je obrazom ony ustraivait mechety y lavkiy» – «Parijdik núsqa».

«Otsuda otpravilsya ya v eli-Madjar, bolishoy y bogatyy gorod. Potom poehal ya v tabor Sultana, kotoryy byl togda na meste, nazyvaemom Biysh-Tag y vskore dostig ordy ego, ily lagerya pervogo chisla ramadana... Tam uviydely my selyy dvijushiysya gorod, s ulisami, domov, mechetyamy y kuhnyami; po povelenii Sultana Mugammeda, mgnovenno vse ostanavlivaetsya na tom meste, gde on veliyt» – «Londondyq núsqa».

Múndaghy Bishtagtyn ornyn anyqtaugha bolady, óitkeni Ibn Batuta ol manda miyneralidy shipaly búlaq baryn jәne jergilikti halyq onyng suyna shomylyp emdeletinin jazghan. Pyatigorskide onday shipaly su bar, alayda ol aimaqtyng jazy asa ystyq bolatyndyqtan, «han jaylauy» bola almasy týsinikti [4] jәne odan «týni asa qysqa Búlghargha» deyingi qashyqtyq ta jazbadaghy derekterge sәikes kelmeydi (onday geografiyalyq aimaq – Mәskeu qalasy jatqan beldeu, alayda qazirgi Pyatigorskiden ol beldeuge deyin on kýnde jetu mýmkin emes).

Voronej oblysy men Rostov oblystarynyn shekarasynda Boguchar audany bar. Búl aimaq sayyn dalanyng soltýstiktegi ormanmen shektesetin sheti jәne jazy qonyr salqyn, jaylaugha óte qolayly, shóbi shýigin dala [5]. Sol audanda janynda birneshe aq tau (sany beseu bolar) ornalasqan «Belaya gorka» degen miyneraldy shipaly búlaq bar. Osy búlaqtan aqqan su jylgha bolyp Don ózenine qúyady (emdelu ýshin sugha týsip shomylugha ynghayly) [6]. Onyng suynyng emdik qasiyeti óte zor jәne onda shomylyp emdelu dәstýri erteden qalyptasqan. Sol jerding ontýstik-shyghysynda salt atpen tórt kýndik jerde Kazanskaya stanisasy bar – erteden kazaktar mekeni jәne Don ózenining jaghasynda ornalasqan [7].

Kazak degen – shirkeu tilimen slavyandalghan qazaqtar. Olardyng әuelde qazaq bolghanyna reseylik derekter jii kórsetetin «kazachiy yurt» atauy dәlel («qazaq júrt»), orystyng kiyiz ýidi «irta» deui «kazachiy yurt» – «qazaq júrty» atauynan qalyptasqan. Ibn Batuta Majar qalasy ýlken ózen jaghasynda jәne odan Beshtagqa deyin tórt kýn dep kórsetken. Demek, Majar qalasy – Don ózeni boyyndaghy qazirgi Kazanskaya stanisasy, al Beshtag degeni – odan tórt kýndik jerdegi qazirgi Belaya gorka sayajayy. Resey 1830 jyly qazirgi Stavropoli aimaghyndaghy qalagha Pyatigorsk atauyn bergen, osylaysha Ibn Batuta jazghan Bestaudyng shynayy ornyn jasyrghan.

Qorytyndy: Ibn Batuta Azak (Taganrog) qalasynan Majar (Kazanskaya) qalasyna barghan, sosyn odan tórt kýndik jerdegi Beshtagqa (Belaya gorkagha) jetken. Búl jer hannyn jaylauy, yaghny «letnaya stavkasy» bolghan.

Ibn Batuta qaldyrghan derekterden qazaqtardyng músylmandyghy myqty ekenin, olardyng meshitteri arbagha tiyep alatyn kiyiz ýy bolghanyn kóremiz. «Qazaq – músylmandyghy shala halyq, tas-kirpishten salghan meshitteri bolmauy sonyng dәleli» deytinderge búl naqty jauap. Kóshpeli halyqqa tas-kirpishten meshit túrghyzu qajet bolmaghan, óitkeni ony kóshkende alyp kete almaydy. Al kiyiz ýi-meshit kóshuge ynghayly әri naghyz kýmbezdi meshit bolyp tabylady. Ol domalaq bolghandyqtan, imam qúbylagha qaraghan kez kelgen jaghyna qarap jamaghatpen namaz oqy alady (tas-kirpish meshittegidey imamgha arnayy oryn mihrap dayyndau qajet emes).

Qosymshalar:

[1] Port «Kavkaz» – nebolishoy port, raspolojennyy na kose Chushka v Kerishenskom proliyve.

[2] Krymsk – gorod kraevogo podchiyneniya na yuge Rossiiy.

[3] Taganrog – mnogie schitait, chto istoriya mest, gde seychas raspolojilsya Taganrog, nachinaetsya s petrovskih vremen. Odnako raboty arheologov y istorikov poslednih let eto oprovergait. Nemeskie uchenye sdelaly vyvod, chto na etom meste ludy jily nepreryvno, vploti do osnovaniya Taganroga Petrom I.

[4] Pyatigorsk – 18 fevralya 1830 goda Komiytet ministrov utverdil plan budushego okrujnogo goroda y ego nazvaniye – Pyatigorsk. Pyatigorsk raspolojen na Stavropoliskoy vozvyshennosti, v Predkavkazie. Klimat v Pyatigorske harakterizuetsya myagkoy zimoy y jarkim letom.

[5] Boguchar – po iymeiyshimsya svedeniyam Boguchar byl osnovan kazakamy ukrainskogo proishojdeniya (cherkasamiy), kotorye v 1717 godu osnovaly slobodu Boguchar y obrazovaly Bogucharskuy sotnu Ostrogojskogo polka. V pamyati o kazachiem proishojdeniy goroda na flage izobrajyon bunchuk.

[6] Sanatoriy "Belaya gorka" – raspolojen u selebnogo istochnika v Bogucharskom rayone v sele Belaya gorka. Nahoditsya u jivopisnogo berega r. Don v okrujenie belyh melovyh gor.

Voda, kotoraya podnimaetsya na poverhnosti iz zemnyh glubin v etom rayone, obladaet lechebnymy svoystvami. V serediyne XIX veka uchiytelem N.IY.Tarachkovym v dannoy mestnosty byl otkryt «miyneralinyy istochniyk, koego voda kiypela melkimy puzyrikami, a na vkus otdavala solenoy gorchinkoy». Mestnoe naselenie izdavna ispolizovalo selebnye svoystva miyneralinoy vody povyshennoy solenosty dlya lecheniya kojnyh zabolevaniy. Belaya gorka – unikalinyy artezianskiy istochnik miyneralinoy vody. Po himicheskomu sostavu voda istochnika Belaya gorka predstavlyaet bolishui redkosti. Belogorskaya voda ocheni jestkaya. Ona samoizlivaetsya s vysoty 3,5-4,0 m nad urezom talivega donnogo ovraga y stekaet v ruslo Dona. Voda tipa «Belaya Gorka» mojet byti blizkim analogom miyneralinoy vody istochnika «Treh liliy» kurorta Visbaden v Germaniiy. Issledovaniya professora Voronejskoy medisinskoy akademiy V. S. Nesterova v 1948 godu pokazaly prekrasnye selebnye svoystva vody Beloy gorki. Sennye balineologicheskie svoystva istochnika proyavlyaitsya pry lecheniy zabolevaniy jeludochno-kiyshechnogo trakta, obmena veshestv, pochek, kojnyh zabolevaniy. Chudodeystvennyy effekt vody istochnika Belaya gorka po rasskazam mestnyh veterinarov blagopriyatno skazyvaetsya na vyrashivaniy molodnyaka krupnogo rogatogo skota y oves.

[7] Kazanskaya – stanisa v Rostovskoy oblasti. Raspolojena na levom beregu Dona, vyshe Vyoshenskoy, na graniyse s Voronejskoy oblastiu. Samyy verhniy po Donu punkt rasseleniya kazakov. Stanisa Kazanskaya, osnovannaya v 1647 godu, ranee sushestvovala pod nazvaniyem Kazanskiy gorodok. V techenie stoletiy zdesi jily donskie kazaki, formirovalsya ih uklad jizni, razvivalasi samobytnaya kulitura. S nachala XVIII veka byvshie kazachiy gorodky uje ofisialino staly iymenovatisya stanisami. V 1790 godu zalojena kamennaya serkovi, glavnyy priydel kotoroy osvyashen vo imya sv. Arhistratiga Mihaila 12 iinya 1796 goda (nynche ne sushestvuet). V dorevolusionnoy Rossiy stanisa Kazanskaya vhodila v sostav oblasty Voyska Donskogo.  V 1690 godu po rekomendasiy Petra I ka­zaky reshily perenesty svoe poselenie vyshe po techenii Dona. No na nyneshnee postoyannoe mesto stanisa Kazan­skaya pereshla lishi v 1740 godu. Ona yavlyaetsya odnoy iz sta­reyshih na Donu. Svoe nazvanie poluchila ot kolodsa – Kazansa, kotoryy nahodilsya na levom beregu reky Don, vyshe stanisy.

Bekjan Ádenúly

Abai.kz