Keshe orystyng talantty aqyny A.S.Pushkinning tughan kýni әri «Halyqaralyq orys tili kýni» atalyp ótti. Minekey orystardyng óz aqyndaryna degen qúrmeti osynday. Búlar ýshin Pushkin de úly, tili de úly (oryssha aitqanda "velikiy y moguchiy"). Ókinishke qaray, biz de osy uaqytqa deyin «soqyr kórgeninen jazbaydy» degendey múny eshbir talghamsyz, jaghymyz talmay qaytalap keldik. Al shyndyghynda, Pushkin biz ýshin eshqanday da úly emes. Bizding ózimizding úly Abayymyz túrghanda onymen tendestire almaymyz.

Endi osy arada «Orystar ony nege úly tútady?» degen súraqqa keleyik. Olar nege ana Lermontovty nemese Tolstoydy úly tútpaydy? Óitkeni búl Sergeyding balasy orystyng úly derjavalyq shovinizmine әbden ulanyp, ony ýnemi nasihattap otyrghan. Mәselen, orys әskeri Qap tauyndaghy halyqtardy qyrugha bet alghanda, búl eki bútyn shapalaqtap «Pokorisi Kavkaz, Ermolov iydet!» dep bórkin aspangha atyp quanghan. Sirә, jauyzdyghymen aty shyqqan patsha generaly Ermolovtyng «búl erligine» erekshe sýisinse kerek.

Al múny da az deseniz, sol kezde Resey imperiyasynyng qol astynda bolghan Polisha elinde polyak jastary azattyq talap etip, kóshege shyqqanda, ony orys әskeri qangha bóktirgen. Múnday aiuandyqty toqtatudy talap etken Fransiya memleketining әreketi Pushkinning qatty yzasyn tudyrghan. Ol birden shabyt shaqyryp, sol sәtte-aq «Klevetnikam Rossiey!» degen shimay-shatpaghyn shyghara salghan. Búl ólensymaqtyng mazmúny «Polisha bizding jerimiz, senderding múnda sharualaryng bolmasyn, ne isteymiz desek, ózimiz bilemiz!» degen shovinizm sandyraghyna sayady. Búl endi ana Ukrainany da bizding jerimiz dep sanaytyn býgingi basqynshy Reseydi anyq kórsetip túr emes pe? Mýmkin, Pushkinning «úlylyghy» da osynda shyghar.

Al endi patshalyq Resey Lermontov pen Tolstoydy nege Pushkinnen tómen sanaytyndyghyna kelelik. Óitkeni búlar Pushkin sekildi shovinizm auruymen auyrmaghan, orystyng ary taza jazushylarynan qatarynan edi. Lermontov, mәselen, «Proshay, neumytaya Rossiya, strana rabov, strana gospodi», dep oiyndaghysyn ashyq aitsa, Tolstoydyng ataqty «Hadjymúraty» nege túrady? Múndaydy qay patsha únatsyn?!

Aytpaqshy, Pushkin әielin qyzghanamyn dep, duelge týsip, qaza tapqanda patsha qatty uayymdapty desedi. Sol arada ol Pushkinning qúmar oiyndargha útqyzghan qaryz aqshalarynyng barlyghyn qazyna esebinen óteuge jarlyq beredi. Al Lermontov dәl osylay qaza tapqanda beynebir qyby qanghanday «Itke – it ólim» (Sobakam –sobachiya smert!) dep teris ainaldy desedi.
Minekey Sergeyding úlynyng tughan kýnindegi oilarym osynday. Al mynau bizding Qostanaydyng qaq ortasyndaghy, qalalyq әkimdikting qarsy aldyndaghy sәuletti eskertkishi. Ony Resey jazushylar bizge syigha tartqan kórinedi.
Aytpaqshy, bizde ózimizding hakim Abaygha degen eskertkish mýldem joq. Ony eske alyp otyrghan eshkim de bayqalmaydy. Sirә, qostanaylyqtargha Abaydan góri Pushkin jaqyn sekildi.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz