Matematika múghalim IT-tehnologiyanyng kómegimen esep shygharudy ýiretetin Qalan.kz platformasyn oilap tapty. Qazir býkil әlemde matematikagha qyzyghushylyq óte joghary. Ghylymdar patshasy – matematikany qoldanbaytyn sala joq.  Sondyqtan da oqushylargha osy bilimdi jetik mengeruge kómektesetin oqu ortalyqtary erekshe súranysqa iye. Onyng ishinde onlayn-platformalar da bar. Sýiikti mamandyghy – matematikany IT tehnologiya kómegimen ýiretuding jolyn tapqan múghalim Asqar Bolattyng jetistik tarihyna zer salayyq.  

- Matematika – kýrdeli pәnderding biri. Ony oqytudyng týrli әdis- tәsilderi bar.  Sonyng ishinde matematika men jana tehnologiyalardyng basyn qosqan Qalan.kz jobasy tanymaldyqqa ie bolyp jatyr. Jalpy búl jobany bastauynyzgha ne týrtki boldy?  

- Negizgi mamandyghym – matematika pәni múghalimi. Esimim әigili matematik Asqar Júmadildaevtyng qúrmetine qoyylghan. Mektep bitirgen song uniyversiytetting «Matematikalyq jәne  kompiuterlik modelideu» mamandyghyna oqugha týstim. Studenttik jyldarymda repetitorlyqpen ainalysyp, aqsha tauyp jýrdim. Sol kezde balalardyng matematika pәnin mengerudegi qiyndyqtarymen betpe-bet keldik. ÚBT-gha bir jyl qalghanda dayyndyqty bastaytyn oqushylargha esep shygharudy ýiretu onay bolmady. Besinshi synyptan bastap qaytalap, baghdarlamany qamtyp ýlgeruge tyrysatynbyz. Tez arada negizgi esepterdi shygharudy ýiretip, balalar óz bilimine say testileuden jaqsy ball alyp jatatyn.

Biz uniyversiytet bitirgen jyldary múghalimdik mamandyq mәrtebeli bolmasa da, mektepke ornalastym.  Bilim oshaqtaryndaghy akademiyalyq adaldyq mәselesi de óte mýshkil halde ekenin kórdim. Oqushylardyng kópshiligi kóshiruge beyim. Búl әdetting týbirine terenirek ýnilsek,  ol balalardyng kýndelikti sabaqty der kezinde týsinbey qaluynan  eken. Al múghalimder bala týsinse de, týsinbese de kýntizbelik josparyna say  sabaghyn ótkizip kete beredi.  Búghan tek alghyr, ozat balalar ghana ilese alady.  3-4 bala jaqsy týsinedi de, qalghany kóshirip alady. Múnday jaghdayda múghalimdi de, oqushyny da kinәlau artyq. Búl jýielik problema.

Sosyn әr balanyng oqu, taqyrypty qabyldau jәne esep shygharu jyldamdyghy әrtýrli. Bәrin bir synypta oqytu da nәtiyje bermeydi. Men mektepke múghalim bop kelgende eng aldymen bilim salasyndaghy qordalanghan problemalardy sheshuge tyrystym. Eng aldymen bayqaghanym, mysaly 7 synyp   oqushysy aldynghy 2 jyldyng baghdarlamasyn mengermegen bolyp shyghady. Óitkeni, bizding mektepterde balalar 5 synypqa deyin matematikany jaqsy oqidy da, sodan keyin qúldyray bastaydy. Bastauyshta bir múghalimge ýirengen kóptegen bala 5 synypta nazary shashyray bastaydy, al keybir ata-ana balasy ósken sayyn  qadaghalaudy azaytady. Jasóspirim balanyng fiziologiyalyq erekshelikteri bayqalatyn kez bolghandyqtan, ata-ana da, múghalim de oqushygha kóbirek kónil bólip, birlesip júmys isteuge úmtyluy kerek.

Osynday olqylyqtardyng kóp ekenin bayqaghan son, olardy sheshu jolyn izdey  bastadym. Sabaq bere jýrip, balalargha matematikany 100 payyzgha  mengertudi armandadym. Ártýrli әdis-tәsilderdi qarastyryp, pedagogikalyq kitaptargha ýnildim, aqyl-kenester alyp, sheshimin tabugha tyrystym. Qaytkende de bala taqyrypty tez týsinip alatyn jýie jasaymyn degen maqsat qoydym. Ókinishke qaray, búl oiymdy mektep qabyrghasynda jýzege asyrudyng mýmkindigi bolmady. Áytse de alghan betimnen qaytpay, neshe týrli synaqtar jasay jýrip, IT, pedagogika men matematikany biriktiru arqyly onlayn platforma jasau iydeyasy keldi. Jana tehnologiyalardy qoldanu arqyly matematikany mengeru әdisin avtomattandyrghan jýiege ainaldyru iydeyasy osylay tudy.

- IYdeya bar jәne ony jýzege asyru prosesi bar. Sol jóninde tolyghyraq aityp berseniz.    

- Alghashynda  búny әleumettik joba týrinde iske asyrghym keldi. IT kompaniyalardyng basshylarymen, EdTech-mamandarmen, әleuetti  investorlarmen sóilestik. Negizi startap iydeyasyn jýzege asyru qiyn prosess qoy. Osylaysha izdenispen jýrgende JOO-da  eki kurs joghary oqyghan Quanysh Nәbiyev degen azamatqa jobany tanystyryp,  iydeyamnyng jay-japsaryn týsindirdim. Ol kisi programmalaugha kelisti. Sóitip 2018 jyldyng kýzinde jobany bastap kettik. Bastapqy 3 jylda ózim sabaq beretin balalargha  kórsetip, synaqtan ótkizdik. Portalda esep qúrastyryp, testilep otyrdyq.  Bir sózben aitqanda, matematikany oqytudyng әdistemesin dayyndap, ony jan-jaqty shyndadyq. Tek platformany әzirleuding ózine ýsh jylday uaqyt ketti. Esepterding bәrin derlik ózimiz qúrastyrdyq.

- Osynshama uaqyt pen enbek júmsalghan iydeyanyng iske aspay qalu yqtimaldyghy  boldy ma? Búl birneshe salany biriktirgen kýrdeli dýnie ghoy.      

- IYә, júmys istemey qaluy da mýmkin edi. Biz portaldyng ózin jasaugha ýsh jylymyzdy júmsadyq. Karantin kezinde kópshilik qauymgha ashyq túrdy. Oqushylar da, múghalimder de paydalana bastady. Keyin bir mamannyn     kenesine jýgindik. Ol bizge naryqta súranysqa ie bola ma, joq pa, sony  tekserip kóruge kenes berdi. Ony tekseru ýshin bizding ónimimizdi satyp ala ma,  el oghan aqsha tóleuge dayyn ba degen nәrseni anyqtau kerek boldy. Karantin kezinde bizding oqushylarymyzdyn  sany 20 myn, al múghalimderding sany 2 myngha  jetip qalghan edi. Sol kezde biz portalgha habarlandyru shygharyp, «kýnine 40 minut tegin, eger aiyna 2 myng tenge tólese, shekteu bolmaydy»  dep jazyp qoydyq. Bastapqyda tek 2 oqushy satyp aldy. Keri baylanysqa shyqqandar da boldy, bir bala tipti «Asqar aghaygha raqmet, portal aqyly bolghaly beri múghalimder bizdi qinamaytyn boldy» dep maghan sәlemdeme aityp jiberipti. Sol kezde oqushylargha únamsyz dýnie jasadyq pa degen kýmәn tudy.

Tyghyryqtan shyghudyng týrli jolyn izdestirdim, múghalimderding  problemasyn sheship edik qoy dep, olargha satu jaghyn da oilastyrdym.   Múghalimder aiyna 5 myng tenge tólese, shekteusiz paydalanady dep jazdyq.  Onyng ózinde bizge qoldau bildirip jýrgen 3 múghalim ghana satyp  aldy. Bәrin qosqanda alghashqy tabysymyz 19 myng tenge edi. Salymyz sugha ketip, naryqqa say   kelmeytin dýnie jasaghanymyz ba degen oidan ensemiz týse bastady. Búl  bizding jobamyz synalatyn sәt edi. Biraq naryqty zerttey kele,  kemshiligimizdi týsindik. Seriktesime personaldy oqytu algoritmin qoldanudy úsyndym. Múghalim retinde algoritmderin berdim. Áytse de ata-analar riza bolghanymen, balalar asa qyzygha qoymaydy dep oiladyq. Taghy da izdenip, balany yntalandyru maqsatymen keshbek jýiesin qúrdyq.

- Keshbek jýiesin tarqatyp aitsanyz. Balanyng kónili oqugha emes, aqshagha auyp ketpey me?     

- Jýiede 30 kýnge esep beriledi. Ony oryndamay qoygha bolmaydy, qatelesse de, qosymsha esep sheshse de, sonyna deyin jetkizu kerek. Kýndelikti tapsyrmany sonyna deyin jetkizgen balagha aqshalay syilyq beriledi. Jýie әdiletti boluy ýshin syilyq qoryn qúrdyq. Mysaly, 100 balanyng elui esepti sonyna deyin shygharsa, ózine de, oryndamaghandargha da taghayyndalghan aqsha ýzdikterge ýlestiriledi. Búl balagha eki jaqty motivasiya boldy. Kýndelikti esebin shygharugha jәne aqsha tabugha yntalandyrdy. Mine, sodan bastap bizding ónimimiz satyla bastady. Sol aida alghash ret «satu elegin» jasap, 500 myng tenge tabys taptyq.

- Portal nelikten Qalan.kz dep ataldy? 

- Qazir naryqta study, education, school degen atauy bar matematika ortalyghy kóp. Biz qazaqy atau izdedik. Abay Qúnanbayúlynyng «Sen de bir kirpish dýniyege, ketigin tap ta, bar, qalan» degen ólenindegi «qalan» sózi únady. Jalpy matematikada irgetastyng berik qalanuy manyzdy. Bizding oqu ortalyghymyzdyng maqsaty – oqushygha matematika salasynda berik irgetas qalap beru.

- Qazir platformada balalardyng tapsyrmany kýndelikti oryndau dengeyi ortasha alghanda 85 payyz eken. Búnday kórsetkishke qalay qol jetkizdinizder?

- Biz әdistemeni jәne tehnologiyany ýnemi jetildirip otyramyz. Alghashynda balalardyn  әrqaysyna jeke habarlasyp,  tapsyrmany nege oryndamaghanyn súradyq. Kóbisi úmytyp ketippin deydi. «Endeshe keshke habarlasyp, esine salayyn» dedim. Ol da әser etpese, anasyna jazatyn boldym. Osylaysha  keri  baylanys berip otyratyn chat-bottyng algoritmi әzirlendi. Qazir ol qoldanysta. Búl eleuli nәtiyje berdi. Onyng ýstine kóptegen bilim platformalary tek bala men múghalimning júmysyna den qoyady, al ata-analar shette qalyp qoyady. Biz balanyng bilimi nәtiyjeli bolu ýshin ata-ana, múghalim, bala degen ýshtaghannyng júmysyn kýsheyttik.  Býgingi tanda qoldanushylardyng jalpy sany 300 mynnan asty. Olar platformagha tirkelip, tegin núsqasyn qoldanyp jýr. Al 10 mynnan astam bala aqyly personaldy oqu jýiesine tirkelip, bilim alyp jatyr.

Múnda balalar ózining bilim dengeyin  anyqtaytyn diagnostikadan ótedi. Jýie әr oqushynyng qabileti men jyldamdyghyna say oqytady. Keshbek jýiesi osynyng ishinde, ol kursty satyp alghandardyng aqshasynyng belgili bir somasyn esepti sonyna deyin shygharghan oqushygha qaytaryp  beriledi. Mysaly, biyl qantar-qyrkýiek ailarynda 109 million tenge  keshbek  tólendi. Oghan taghy qadaghalau jәne keri baylanys kiredi. Qadaghalau degenimiz ýsh jaqty júmys: múghalim, ata-ana jәne oqushy. Osy ýsh jaqty júmystyng arqasynda oqushynyng kýndelikti ýy júmysyn oryndau kórsetkishi 85 payyzdyng tónireginde. Bastapqyda 80%  bolatyn. Bizding  maqsatymyz – 100 payyzgha barynsha jaqyndatu. Biz qazir osy baghytta júmys istep jatyrmyz – sapaly qyzmet kórsetu, oqushylardyng bilimin kóterudi qadaghalau.

- Songhy jyldary halyqtyng onlayn-bilimge qoyar talaby óskeni bayqalady. Bilim naryghyndaghy bәsekelestik jaghdayynda kliyent tartu jәne ony ústap qalu ýshin ne qajet?   

- Bizge de kýmәnmen qaraghandar, kýlgender tabyldy. Biraq biz óz ónimimizdi әbden jetildirip, kemeline keltirip jatyrmyz. Jobagha asqan úqyptylyqpen qaraymyz. Naryqqa shyghu ýshin eng aldymen ónim myqty boluy kerek. Ónimning auqymyn keneytu ýshin sapany kóteru kerek. Qazirgi EdTech kompaniyalardyng ýlken qateligi – birden naryqqa shyghugha asyghady. Bizding 3 jyl asyqpay  zerttep, aqsha turaly mýlde oilamastan, taza entuziazmmen júmys istegenimiz qazir jemisin berip jatyr. Biz sol kezdegi zertteulerding nәtiyjesin әli kýnge deyin kórip otyrmyz. Sol kezde jazghan strategiyalarymyzdy jýzege asyryp kelemiz.

Biz ónimnen keyingi oryngha servisti qoydyq. Mәselen, bizde keri  baylanys beretin ishki chat bar. Bala esep shygharghanda qinalsa, onlaynda  otyrghan múghalim birden jauap beredi. Chatta múghalimder tanghy 9-dan týngi 12-ge deyin balalarmen keri baylanysqa shyghyp otyrady. Biz múnda jasandy intellekt, audiobaylanys, onlayn taqta sekildi qúraldardy qoldanamyz.

Sapaly qyzmetti jolgha qoyghannan keyin ghana marketing pen satylymdy qolgha aldyq. Qazir menen kenes súraghan adamdargha osyny aitamyn. Halyqqa óz ónimindi tanystyru ýshin marketingpen ainalysu qajet qoy, sondyqtan kliyentting songhy sheshim qabyldauyna kómektesu, konsulitasiya beru  ýshin satu bólimin qolgha aldyq. Mine, bәsekelestik jaghdayynda kliyent tartudyng osynday әdis-tәsilderi, zandylyqtary bar.

- Qalan.kz portaly Ortalyq Aziyadaghy iri halyqaralyq tehnopark sanalatyn «Astana Hub»- tyng reziydenti ekenin bilemiz. Búl sizderge ne beredi?

- «Astana Hub»-qa 2022 jyly tirkeldik. Múnda tehnologiyalyq kompaniyalardyng damuyna jaqsy jaghday jasalady. Bizge jalpy ainalymnyng 1 payyzy kóleminde salyq tóleytin arnayy rejim berildi. Kompaniyamyz qosymsha qún salyghynan jәne korporativti tabys salyghynan bosatyldy. Sonymen qatar, qyzmetkerlerimiz de jeke tabys salyghyn tóleuge mindetti emes. Startap retinde búl bizge ýlken kómek. Búny biz elimizde IT-tehnologiyalargha jasalyp jatqan ýlken mýmkindik dep qabyldaymyz.

- Biyl Resey jәne Ózbekstan naryghyna shyghypsyzdar. Jalpy Resey onlayn bilim jaghynan birneshe jyl boyy alda boldy. Búryn әlemdik trendter aldymen Reseyge, sosyn bizge keletin edi. Qazir bayqasaq, Qazaqstan naryq retinde ózi-aq Ortalyq Aziya jәne TMD boyynsha trend jasay alatyn elge ainaldy. Al Ózbekstan naryghynyng qanday erekshelikteri bar? Osy eki naryqqa shyghu tәjiriybenizdi bólisseniz.   

- Biz eng aldymen kz-ting orys tildi núsqasyn jasadyq. 2022 jyly platformadaghy esepterdi orysshagha audaryp, seriktes tauyp, oryssha ónimdi TMD shenberinde satugha mýmkindik berdik. Qazir  qoldanushylarymyzdyng ýshten biri  orystildi oqushylar. Seriktesim Asqar Álimhanov Qazaqstandaghy orystildi auditoriyany jaqsy qamty aldy jәne ónim osy auditoriya arasynda súranysqa ie boldy. Keyin biz Bashqúrtstan men Tatarstan astanalaryna baryp, qay qalada bólim ashugha bolatynyn zerttedik. Tandauymyz Qazan qalasyndaghy «Innopoliys» degen bilim qalasyna týsti. Ol óz jenildikteri men mýmkindikteri bar erekshe ekonomikalyq aimaq. Bizge startap retinde bólimimizdi ashyp, salyq jenildigin  berdi. Búl biz ýshin ýlken mýmkindik. Salystyrmaly týrde alghanda Resey halqy onlayn bilim alugha ýirengen. Biz ózimizding ónimge senimdi bolghandyqtan, júmysty bastap kettik. Reseylik  naryq óte ýlken, sәikesinshe ýlken ainalym jasaugha bolady dep senemiz.

Al Ózbekstan kerisinshe biraz kenjelep túrghan siyaqty. Múnda repetitorlyq ortalyqtar qarqyndy damyp jatyr. Biz Ózbekstanda EdTech salasynda jýrgen adamdarmen birlesip,  qauymdastyq qúrdyq. Bilim ministrligi ókilderimen súhbattastyq. Olardyng aituynsha, halyqtyng bilimge degen qyzyghushylyghy әli kónil kónshitpeydi. Eng ýlken problemanyng biri  – qyz balalardy oqytugha jetkilikti dengeyde kónil bólmeu. Bizding kerisinshe, úlgha qaraghanda, eng aldymen qyzdy oqytady. Qyz bolashaq  úrpaqty tәrbiyeleydi,  oqyghan әiel kózi ashyq bala ósiredi. Al oqymaghan әiel bilimning qúndylyghyn týsinbeui mýmkin. Ózbekstandaghy iri qalalarda әleumettik ahual bizge úqsas, Tashkent, Samarqand,  sekildi shaharlarda bilimge qyzyghushylyq joghary. Sol sebepti biz jarnamany ýlken qalalargha baghyttap jatyrmyz. Qazaqstandyqtargha kelsek, balany oqytugha, balagha investisiya salugha  kóbirek kýsh salady. Búl bizdegi tabysty keysterding kóptigine de baylanysty bolar. Biraq bizding zertteuimizge qaraghanda, Ózbekstandaghy halyqtyng bilimge kónil bólui aldynghy jyldargha qaraghanda jyldam ósip kele jatyr. Keybir halyqaralyq tәuelsiz zertteuler búl kórsetkishting bir jylda 10-12 payyzgha deyin óskenin kórsetken. Búl Ózbekstannyng ózine jәne bizding aimaq ýshin óte jaqsy janalyq.

- Joba qalay masshtabqa shyghyp jatyr?

- Bizding alghashqy eng alghashqy ýlken tabysymyzdy 2021 jyldyng ortasyna qaray taptyq - aiyna  500 myng tenge ainalymgha qol jetkizdik. Sodan  aqyryndap satylym óse bastadyq. 2022 jyldyng qantarynda ailyq ainalymdy 10 mln tengege jetkizdik. Bizding búlay tez ósuimizge biznes modelimizding kóp paydasy tiydi. Biz ónimdi әbden jetildirip baryp, marketingti qolgha aldyq. Biz investisiyasyz ózin-ózi aqtaytyn jobagha ainaldyra aldyq. Tabysty kompaniyany damytugha, kәsiby mamandardy tartugha, jana naryqtardy zertteuge, onda bólimder ashugha, jana ónim, yaghny aghylshyn tili kursyn damytyp jatyrmyz. Sonday-aq, kompaniya túraqty damu ýshin qor dayyndap qoydyq.

- Qalan.kz platformasynyng bolashaqqa jospary qanday? Qanday janalyqtarynyz bar? 

- Qalan.kz – Qazaqstannyng bolashaghy ýshin jasalyp jatqan joba.

Bolashaq ýshin bilimge salynghan eng tiyimdi investisiya. Sondyqtan bizding josparymyz kóp, maqsattarymyz auqymdy. Aldaghy uaqytta jasandy intellekti kómegimen jobany damytu ýstindemiz.

Sonymen qatar, biyl jyl sonyna deyin mobilidi qosymshany iske qosudy josparlap otyrmyz. Ony әzirleuge ýlken jauapkershilikpen, perfeksionizmmen qaraymyz. Jýiemizding býkil qoldanushysyna ynghayly bolatynday, sapaly dýnie shygharudy kózdeymiz. Balalar men jasóspirimderge arnalghan ghylym-bilim turaly «Ál Jәbirding atasy» jәne «Qalan, balam» atty eki jurnal shygharyp jatyrmyz. Alghashqy nómiri qazan aiynda jaryq kóredi. Kelesi jyly geografiyamyzdy keneytip, Resey men Ózbekstannan keyin Qyrghyzstan,  Týrkiya jәne Ázerbayjan naryqtaryna shyghudy kózdep otyrmyz. Al úzaq merzimdi bolashaqta elimizdegi ghylym men bilimning qayta janghyruyna ýles qosqymyz keledi.

Tariyhqa zer salsaq, ghylym men bilimning bastauy, úly oishyldar men ústazdardyng kópshiligi ózimizding Ortalyq Aziya aimaghynan shyqqanyn úmytpauymyz kerek. Mysaly, әl-Farabiydi, әl Horezmi, Úlyqbek, әl-Biruny sekildi ghalymdar ghylym-bilimning negizin qalady. Alash qayratkerleri de qazaqtyng oqyghan, bilimdi halyq bolghanyn kóksedi emes pe? Ghylym men bilim bizding qanymyzda bar qasiyet. Búghan qazir tolyq mýmkindik tuyp túr. Bolashaqta adamy kapital birinshi oryngha shyghady. Azamattardyng bilimin kóterip, ghylymgha kónil bólsek, Qazaqstanymyz qaryshtap órkendeydi dep senemin. Bizding mindetimiz  ghylym-bilimning tәjin ózimizge qaytaru.

-  Siz qatardaghy múghalimnen tabysty kәsipkerge ainaldynyz.  Osy  dengeyge jetkizgen qanday qasiyetter?      

- Eng aldymen Qúdaydyng bergen nesibesi bolar jәne matematikagha degen sýiispenshilik, tabandylyq, enbekqorlyq. Esepti aldymen týsinip alyp,   birneshe núsqada sheshuge tyrystym. Problema sheshkendi  jaqsy kóremin.  Problemagha esep siyaqty qaraymyn. Mysaly, mektepte balalardyng matematikany 100 payyz mengere almauyn problema retinde qarastyryp, sonyng sheshimi retinde Qalan jobasyn jasap shyghardyq. Búl baghyttaghy júmystar jalghasa beredi. Al, kәsipker degenge kelsek, biznes daghdylaryn mengerdim, óz isimdi jaqsy jýrgizip jatyrmyn, biraq ózimdi matematika múghalimi dep sanaymyn.

- Ángimenizge raqmet!

Abai.kz