1963 jyldyng kýzinde KazPIY-den kele jatyp, Sovetskaya 32-degi jatahanagha soqtym. Asqar Sýleymenov jatahananyng ekinshi qabatyndaghy quystay bir bólmesinde túratyn. Bólme ishi astan-kesten, kókala týtin, tolghan kitap, jurnal, qobyraghan gazetter, әldebir qoljazbalar. Maler, Bethoven, Mosarttyng simfoniyalaryn tyndap, búrqyratyp shylym shegip, oigha shomyp, iyneliktey qatqan Asqar otyrar edi.

Ekeumiz de ol kezde aspiranturada oqimyz. Tausylmaytyn әngimemiz әdebiyet, muzyka, sayasat. Asqar sol kezding ózinde әri dekadent, әri dissiydent. Bilmeytini joq. Sózi kesek, oiy bólek, tili qyrshanqy. Oryssha-qazaqsha aralas sóileydi. Kafka, Kamu, Mallarme, Heminguey, Borhert, Tomas Mann, Genrih Belli, Djoys deydi. Ara-arasynda tamsanyp qoyyp, «ruhany katarsiys» dep qoyady. Men búryn estimegen sózderdi aitady. «Transsendentalinaya appersepsiya» dep meni әbden shatastyrady. Kenes sayasatyn әshkereleydi, partiya kósemderin kelemejdeydi, mysqyldap, keketip, múqatyp kýlip qoyady. Eki sózding biri Nisshe. Orys jazushylaryn aita bastasa, «gluposti», «tupizm», «marazm», «primitiyv» deydi. Gorkiyding ózin kәduilgi Ivan dep mensinbeydi. Qazaq jazushylary sóz bolsa, tisining arasynan «qyr-tym-bay-stvo» dep syzyltady. Álbette, Áuezovty pir tútady, qatarlasy Ábishti moyyndaydy. Paqyr kedey bolyp jýrip, býkil stiypendiyasyn plastinkalargha júmsaydy. «Bethovenning simfoniyalaryn tyndaghanda, qolyna tas alyp, kóshege shyqqyng keledi» deydi qabaghyn týiip, týtinge qaqalyp. «IYә, solay!» - dep qostap qoyamyn. «Biraq siz Bethovendi birjaqty ghana bilesiz. Oily, múnly sonatalaryn bilmeysiz. Sonatalarynda Betekeng – filosof». Men óz biletinimdi moyyndaymyn.

Birde Malerding simfoniyasyn tyndaymyn dep Asekene kelsem, maghan beytanys ýsh qazaqtyng jigiti otyr. Aldarynda bir shólmek arzan sharap, tisbasary joq. Úrttap qoyyp, bәri jarysa sóileydi. Ángimelerining týri ózgeshe, oily, órli, kóterinki. Birinen biri asqan aqylmandar. Shashy búira, toyghan qozyday bireui biyazy kýlimsirep, jibektey júmsaq sóileydi. «Sayyn. Novellist», - deydi Asqar bizderdi tanystyryp. «Qaydaghy novellist? Novellist dep Sveygti ait. Biz jay ghana tyshqanshylap jýrmiz ghoy « - deydi búira shashty. Beytanystyng ekinshisi taramys, qara súr, boyshan, aryq, kelbetti, súlu jigit. «Zeynolla. Synshy. Serikqaliyev», - dep tanystyrdy Asqar.

Ýshinshisi - qyryldaghan dauysy bar, ketik tis, tapaldau, shashy júqalau, Asqarmen talasa sóileytin, aitysqanda esesin jibermeytin, jan-jaghyna alaqtay qaraytyn, quaqylau, kelemejge ontayly jyltyr qara. «Qalihan. Prozaiyk», - dep qoyady Asqar. Ýsheui de maghan salghannan únady. Ýsheui de «Gera! Gera!» dep meni jatyrqamay, eski tanysynday jaqyn tartty, ýiirlerine qosty. Kóp úzamay meni Ábdijәmil Núrpeyisov «Júldyz» jurnalyna «litsotrudniyk» qyzmetine aldy. Sonda osy jigittermen aqiy-taqy tanysyp, dostasyp kettim.

Endi, mine, Asqar da, Zeynolla da, Sayyn da joq... Basymyz qosylghan jerde qazaq әdebiyetining keleshegi sóz bolatyn. Sondaghy oiymyz: Múqang (Áuezov) joq, al Sәbeng (Múqanov), Ghabeng (Mýsirepov), Ghabang (Mústafiyn), Ábekeng (Tәjibaev), t.s.s shaldar ketkennen keyin kósh basynda kimder qalar eken? «Ortalyq shabuylshy Tahang (Ahtanov) bolady», - deytin ýzildi-kesildi Asqar, - Ong jaq shabuylshy - Ábekeng (Núrpeyisov). Levyy napadayshiy – Zekeng (Qabdolov)». «Al qorghaushylaryng kim?» - deymin. Asqar mýdirmesten jauap qaytarady: «Safuan. Tәken. Berdibek.» «Qaqpagha kimdi qoysaq eken?» - dep kýlemiz. «Haha. Qarataevtyng ózin qoyamyz. Ol sosrealizmning saqshysy. Birde-bir dopty ótkizbeydi. Zapasnoy qaqpashy Shashkin bolady. Ol jantalasyp jýrip, kýibendep dopty óz qaqpasyna ózi týsiredi. He-he-he!» Mәz bolamyz.

E-e... әdebiyetimiz ólmeydi eken. Janaghy Asqar ataghan «futbolshylar» ol kezde qyryqqa taqaghandar edi, al, bizder – jiyrma alty, jiyrma toghyzdyng aralyghyndamyz.

Oyboy... endi, mine, Qalihan, Qadir, men jetpisten asyp baramyz. Anau «futbolshylardan» jalghyz Ábekeng (Núrpeyisov) qaldy toqsangha qaray adymdap. Ádebiyet, Qúdaygha shýkir, qúryghan joq. Bizder de Qaltay (Múhamedjanov) aitpaqshy, retin tauyp bir kýni ketermiz.

Edilbek Dýisenov

Abai.kz