1963 جىلدىڭ كۇزىندە كازپي-دەن كەلە جاتىپ، سوۆەتسكايا 32-دەگى جاتاحاناعا سوقتىم. اسقار سۇلەيمەنوۆ جاتاحانانىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى قۋىستاي ءبىر بولمەسىندە تۇراتىن. بولمە ءىشى استاڭ-كەستەڭ، كوكالا ءتۇتىن، تولعان كىتاپ، جۋرنال، قوبىراعان گازەتتەر، الدەبىر قولجازبالار. مالەر، بەتحوۆەن، موتسارتتىڭ سيمفونيالارىن تىڭداپ، بۇرقىراتىپ شىلىم شەگىپ، ويعا شومىپ، ينەلىكتەي قاتقان اسقار وتىرار ەدى.

ەكەۋمىز دە ول كەزدە اسپيرانتۋرادا وقيمىز. تاۋسىلمايتىن اڭگىمەمىز ادەبيەت، مۋزىكا، ساياسات. اسقار سول كەزدىڭ وزىندە ءارى دەكادەنت، ءارى ديسسيدەنت. بىلمەيتىنى جوق. ءسوزى كەسەك، ويى بولەك، ءتىلى قىرشاڭقى. ورىسشا-قازاقشا ارالاس سويلەيدى. كافكا، كاميۋ، ماللارمە، حەمينگۋەي، بورحەرت، توماس مانن، گەنريح بەلل، دجويس دەيدى. ارا-اراسىندا تامسانىپ قويىپ، «رۋحاني كاتارسيس» دەپ قويادى. مەن بۇرىن ەستىمەگەن سوزدەردى ايتادى. «ترانستسەندەنتالنايا اپپەرتسەپتسيا» دەپ مەنى ابدەن شاتاستىرادى. كەڭەس ساياساتىن اشكەرەلەيدى، پارتيا كوسەمدەرىن كەلەمەجدەيدى، مىسقىلداپ، كەكەتىپ، مۇقاتىپ كۇلىپ قويادى. ەكى ءسوزدىڭ ءبىرى نيتسشە. ورىس جازۋشىلارىن ايتا باستاسا، «گلۋپوست»، «تۋپيزم»، «مارازم»، «پريميتيۆ» دەيدى. گوركيدىڭ ءوزىن كادۋىلگى يۆان دەپ مەنسىنبەيدى. قازاق جازۋشىلارى ءسوز بولسا، ءتىسىنىڭ اراسىنان «قىر-تىم-باي-ستۆو» دەپ سىزىلتادى. البەتتە، اۋەزوۆتى ءپىر تۇتادى، قاتارلاسى ءابىشتى مويىندايدى. پاقىر كەدەي بولىپ ءجۇرىپ، بۇكىل ستيپەندياسىن پلاستينكالارعا جۇمسايدى. «بەتحوۆەننىڭ سيمفونيالارىن تىڭداعاندا، قولىڭا تاس الىپ، كوشەگە شىققىڭ كەلەدى» دەيدى قاباعىن ءتۇيىپ، تۇتىنگە قاقالىپ. «ءيا، سولاي!» - دەپ قوستاپ قويامىن. «بىراق ءسىز بەتحوۆەندى بىرجاقتى عانا بىلەسىز. ويلى، مۇڭلى سوناتالارىن بىلمەيسىز. سوناتالارىندا بەتەكەڭ – فيلوسوف». مەن ءوز بىلەتىنىمدى مويىندايمىن.

بىردە مالەردىڭ سيمفونياسىن تىڭدايمىن دەپ اسەكەڭە كەلسەم، ماعان بەيتانىس ءۇش قازاقتىڭ جىگىتى وتىر. الدارىندا ءبىر شولمەك ارزان شاراپ، ءتىسباسارى جوق. ۇرتتاپ قويىپ، ءبارى جارىسا سويلەيدى. اڭگىمەلەرىنىڭ ءتۇرى وزگەشە، ويلى، ءورلى، كوتەرىڭكى. بىرىنەن ءبىرى اسقان اقىلماندار. شاشى بۇيرا، تويعان قوزىداي بىرەۋى بيازى كۇلىمسىرەپ، جىبەكتەي جۇمساق سويلەيدى. «سايىن. نوۆەلليست»، - دەيدى اسقار بىزدەردى تانىستىرىپ. «قايداعى نوۆەلليست؟ نوۆەلليست دەپ تسۆەيگتى ايت. ءبىز جاي عانا تىشقانشىلاپ ءجۇرمىز عوي « - دەيدى بۇيرا شاشتى. بەيتانىستىڭ ەكىنشىسى تارامىس، قارا سۇر، بويشاڭ، ارىق، كەلبەتتى، سۇلۋ جىگىت. «زەينوللا. سىنشى. سەرىكقاليەۆ»، - دەپ تانىستىردى اسقار.

ءۇشىنشىسى - قىرىلداعان داۋىسى بار، كەتىك ءتىس، تاپالداۋ، شاشى جۇقالاۋ، اسقارمەن تالاسا سويلەيتىن، ايتىسقاندا ەسەسىن جىبەرمەيتىن، جان-جاعىنا الاقتاي قارايتىن، قۋاقىلاۋ، كەلەمەجگە وڭتايلى جىلتىر قارا. «قاليحان. پروزايك»، - دەپ قويادى اسقار. ۇشەۋى دە ماعان سالعاننان ۇنادى. ۇشەۋى دە «گەرا! گەرا!» دەپ مەنى جاتىرقاماي، ەسكى تانىسىنداي جاقىن تارتتى، ۇيىرلەرىنە قوستى. كوپ ۇزاماي مەنى ءابدىجاميل نۇرپەيىسوۆ «جۇلدىز» جۋرنالىنا «ليتسوترۋدنيك» قىزمەتىنە الدى. سوندا وسى جىگىتتەرمەن اقي-تاقي تانىسىپ، دوستاسىپ كەتتىم.

ەندى، مىنە، اسقار دا، زەينوللا دا، سايىن دا جوق... باسىمىز قوسىلعان جەردە قازاق ادەبيەتىنىڭ كەلەشەگى ءسوز بولاتىن. سونداعى ويىمىز: مۇقاڭ (اۋەزوۆ) جوق، ال سابەڭ (مۇقانوۆ), عابەڭ (مۇسىرەپوۆ), عاباڭ (مۇستافين), ابەكەڭ (تاجىباەۆ), ت.س.س شالدار كەتكەننەن كەيىن كوش باسىندا كىمدەر قالار ەكەن؟ «ورتالىق شابۋىلشى تاحاڭ (احتانوۆ) بولادى»، - دەيتىن ءۇزىلدى-كەسىلدى اسقار، - وڭ جاق شابۋىلشى - ابەكەڭ (نۇرپەيىسوۆ). لەۆىي ناپادايۋششي – زەكەڭ (قابدولوۆ)». «ال قورعاۋشىلارىڭ كىم؟» - دەيمىن. اسقار مۇدىرمەستەن جاۋاپ قايتارادى: «سافۋان. تاكەن. بەردىبەك.» «قاقپاعا كىمدى قويساق ەكەن؟» - دەپ كۇلەمىز. «حاحا. قاراتاەۆتىڭ ءوزىن قويامىز. ول سوتسرەاليزمنىڭ ساقشىسى. بىردە-ءبىر دوپتى وتكىزبەيدى. زاپاسنوي قاقپاشى شاشكين بولادى. ول جانتالاسىپ ءجۇرىپ، كۇيبەڭدەپ دوپتى ءوز قاقپاسىنا ءوزى تۇسىرەدى. حە-حە-حە!» ءماز بولامىز.

ە-ە... ادەبيەتىمىز ولمەيدى ەكەن. جاڭاعى اسقار اتاعان «فۋتبولشىلار» ول كەزدە قىرىققا تاقاعاندار ەدى، ال، بىزدەر – جيىرما التى، جيىرما توعىزدىڭ ارالىعىندامىز.

ويبوي... ەندى، مىنە، قاليحان، قادىر، مەن جەتپىستەن اسىپ بارامىز. اناۋ «فۋتبولشىلاردان» جالعىز ابەكەڭ (نۇرپەيىسوۆ) قالدى توقسانعا قاراي ادىمداپ. ادەبيەت، قۇدايعا شۇكىر، قۇرىعان جوق. بىزدەر دە قالتاي (مۇحامەدجانوۆ) ايتپاقشى، رەتىن تاۋىپ ءبىر كۇنى كەتەرمىز.

ەدىلبەك دۇيسەنوۆ

Abai.kz