2019 jyly shilde aiynda aqyn, jurnalist, sayasattanushy Talghat Eshenúlynyng múryndyq boluymen «Jebeu» RQB -ning qúryltayshylary Talghat Mamyrúly, Sabyrjan Múqametqanúly jәne men sol kezdegi QR Preziydenti apparatynyng birinshi orynbasary Darqan Kaletaev myrzanyng qabyldauynda boldyq.

Qashanda múrnyna su jetpey jýretin kәsipker Sabyrjan Múqametqanúly bauyrymyz sol kýni Almatygha qaytyp ketti de, qonagha qalghan T.Mamyrúly ekeumizdi ertesi keshte Talghat Eshenýly kurustas dosynyng kóligimen әuejaygha jetkizip qoydy. Orta boyly, denesi tyghyrshyqtay, kóp sóilemeytin, jýzi jyly, әrqashan sabyrly, manghaz qalpynan janylmaytyn Bolatbek Tólepbergenúlymen osylay tanysqan edim.

Key adammen kýnde kezdesip, sóilesip jýrseng de ishtesip kete almaysyn. Endi bir adamdar bolady, bir kórgennen kóne tanysynday aralasyp, syilasyp, syrlasyp jýre beresin. «Jaqsyda jattyq joq» degen osy bir ataly sóz Bolatbek siyaqty azamattargha qaratylyp aitylsa kerek.

Keyin Bolatbek júmys ornyn Almaty qalasyna auystyryp, «Shalqar» radiosynyng diyrektory bolyp kelgen son, tipti de jaqyn aralasyp kettik.

1966 jyly qúrylghan «Shalqar» radiosy tek ana tilinde әue tolqynynda últ ruhaniyatyn úlyqtaytyn jalghyz arna bolghandyqtan әlemning eluge tayau elinde taryday shashyrap jýrgen qandastar ýshin orny erekshe boldy. Sarghayghan saghynyshyn әsem әn tyndap bassa, qúlazyghan kónil-kýiin kýmbirlegen kýy tyndap damyldatty. Atamekende bolyp jatqan janalyqtardy der kezinde estip, shetelde kindigigennen órgen úrpaqtarynyng sanasyna últtyq kodty ekti. Bizde onneshe jyldan beri Qazaq kóshi baghytynda júmys jasap jýrgendikten, osy taqyrypta jәne ruhaniyat әlemi turaly tikeley efirge shyghyp, tolghandyryp jýrgen oilarymyzben bólisetin boldyq. Osy barysta sypayy minez, sarang sózimen kózdegen taqyrybyna qaray jeteley otyryp, barymyzdy qoparyp alatyn jurnalistik sheberligine riza bolsaq ta, ózining kómilip jatqan qazyna ekenin bizge bayqatpapty. Otyz jyldan beri bizde talaydy kórdik qoy. Efirge shyqqanda isip-keuip, elirip otyratyn, súqbatqa shaqyrghan adamy dalada qalyp ózin-ózi dәriptep, sodan lәzzat alatyn, kelsin-kelmesin úiqasqa qúrylghan sóz tizbegin sapyra beretin jurnalistterge etimiz ólip, kózimiz ýirenip ketti. Ony deseniz «men anany әittim, mynany býittim, men bolmasam qazaqtyng kýni qarang qalady», - dep últtyng atynan sóileytin, tipti shimirikpey últtyng qamqor әkesi bolyp, esiretin populister armiyasy qalyptasty.

Kóktem aiynyng alghashqy kýni Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining Ál-Faraby atyndaghy kitaphanasynda Bolatbek Tólepbergenúlynyng elu jasqa toluyna oray ghylymiy-fraktikalyq konferensiya ótti. Osy konferensiyada sóz alghan mýiizi qaraghayday ghalymdar men aqyn-jazushylardyng bayandamasyn, sózin estip qayran qaldyq? Ýndemey jýrip, osynsha júmysty qalaysha atqaryp tastalghan dep.

Qazaq ruhaniyatynyng qaymaqtary bolghan Asanәli Áshimov, Iliya Jaqanov syndy túlghalardyng kindigi kesilgen Jambyl oblysy Sarysu audanynda 1974 jyly shyr etip ómirge kelgen qara bala 1991 jyly sol auyldaghy orta mektepti kýmis medalmen ayaqtap, Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining jurnalistika fakulitetine oqugha týsedi. Uniyversiytet qabyrghasynda jýrip «Órken», «Jas Alash» gazetterining ústahanasynan shyghady. «Qazaq әdebiyeti» gazetining bólim mengerushisi bolady. «Zerde» jәne «Jalyn» jurnaldarynyng bas redaktorynyng orynbasary qyzmetterin atqarady.

Osy jyldar aralyghynda Tólepbergen bauyrymyz elimizding baspasóz-aqparat salasynda basshylyq qyzmette jýrip qolynan qalamyn tastamapty. 2004 jyly «Kóshken kýnning boyauy» atty publisistikalyq kitaby jaryq kóredi. Osydan bastap últ azattyq qozghalystary men kóterilisterining tarihy men tabighatyn negizgi zertteu obektisine ainalyp, Alashtyng joghyn joqtau men últtyng «menin» izdeumen dabyra-danghazagha salynbay, keshendi ainalysady.  «Biz bilmeytin jeltoqsan», «Mәngi jas Alash iydeyasy», «Qasiyettim-Jeltoqsan», «Alash joly» , «Azattyq ansaghan»  qatarly jiyrmagha tayau jeke kitaptary men újymdyq jinaqtary jogharydaghy sózimizge dәlel bolady. Oghan derekti filimderi men radio habarlaryn qossanyz ýndemey jýrip nardyng jýgin beli qayyspay kótergen ghalym-jurnalisting sheksiz sabyry men jankeshti enbegine tanghalasyz, dәn riza bolasyz.  Osy kýnde din men dәstýrdi, tarih pen shejireni shatastyryp әleumettik jelide layk izdep, kayf quyp shandatyp otyratyn shala sauat, jartykesh ghalymsymaqtar men jolbiyke jurnalistterding qylyghyna qaraptan qarap túryp janyng ashyp ketedi eken. Ásirese, «Azattyq ansaghan» derekti povestitinde 1937 jyly repressiyagha úshyraghan Shamaqan Jәlik Aytmúrzaevtyng nemeresi Qúrmanghazy Aytmúrzaevtyng 1986 jylghy Kenes imperiyasynyng irgesin shayqaltqan jeltoqsan kóterilisining úiymdastyrushylarynyng biri boluy sabaqtasa, salalasa bayandadady.  Tarihty ghylym dep qarasaq, ol - memleket iydeologiyasyna qyzmet etui kerek. Sonda ghana últ qasiretining bayybyna baryp, terenine ýnile alamyz. Tәuelsizdikten keyin sanadaghy otarsyzdandyru ýderisi bayau da bolsa jýrip jatyr. Demek, avtordyng otarshyldardyng ghasyrlargha jalghasqan óktem, ozbyr sayasatynyng tarihy barysyna, sipatyna ýnilui, oghan qarsy últ elitasynyng qarsylyghy -erkindikke, bostandyqqa degen yntyzarlyghy qannan qangha tarap, úrpaqtan úrpaqqa jalghasyp kele jatqanyn anyqtap, aighaqtap jetkizip beredi. Áriyne, Tәuelsizdik aspannan týsken joq nemese M. Gorbachev syilaghan joq. Ruhy synbaghan, úrpaghy ýzilmegen halqymyz ben elitamyz kýres arqyly qolgha keltirdi. Avtor osy qasterli úghymdy úrpaqtar sanasyna sinirgisi kelgen siyaqty әri ol maqsatyna jetken.

«Enbegi bardyng ónbegi bar» degendey Bolatbek Tólepbergenúly ózin jarnamalap, nasihattap jatpasa da eli men ýkimeti enbegin eskerusiz qaldyrmapty. 2003 jyly Qazaqstan jastar odaghynyn, 2008 jyly memlekettik «Daryn» jastar syilyghynyng laureaty atansa, 2009 jyly QR-nyng mәdeniyet qayratkeri ataghyna ie bolypty. 2011 jyly QR Preziydentining BAQ salasy boyynsha syilyghyn qanjyghasyna baylapty.

«Aqyryn jýrip anyq basyp»  erding jasy eluge kelgen Bolatbek Tólepbergenúly qarapayymdylyq pen degdarlyqtyng qalay bolatynyn anghartqysy kelgendey aramyzda asyp-taspay bir újymdy basqaryp,  azamattyq,  adamdyq qasiyetin joghaltpay shynayy syy -qúrmetting ortasynda ómir sýrip jatyr. Múnyng ózi allanyng shyn sýigen pendesine baghyshtaghan eng ýlken syiy bosa kerek. Jabayy kapitalizmnen burokratiyalyq kapitalizmge óte shyqqanymyzda, aqsha men ataq qúndylyqqa ainalghan myna almaghayyp zamanda osynday azamattyng últ ruhaniyatynyng bir salasyn ústap túruy kónilge medet, jýrekke jylylyq syilaydy.

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz