2019 جىلى شىلدە ايىندا اقىن، جۋرناليست، ساياساتتانۋشى تالعات ەشەنۇلىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن «جەبەۋ» رقب -ءنىڭ قۇرىلتايشىلارى تالعات مامىرۇلى، سابىرجان مۇقامەتقانۇلى جانە مەن سول كەزدەگى قر پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دارقان كالەتاەۆ مىرزانىڭ قابىلداۋىندا بولدىق.

قاشاندا مۇرنىنا سۋ جەتپەي جۇرەتىن كاسىپكەر سابىرجان مۇقامەتقانۇلى باۋىرىمىز سول كۇنى الماتىعا قايتىپ كەتتى دە، قوناعا قالعان ت.مامىرۇلى ەكەۋمىزدى ەرتەسى كەشتە تالعات ەشەنۇلى كۋرۋستاس دوسىنىڭ كولىگىمەن اۋەجايعا جەتكىزىپ قويدى. ورتا بويلى، دەنەسى تىعىرشىقتاي، كوپ سويلەمەيتىن، ءجۇزى جىلى، ارقاشان سابىرلى، ماڭعاز قالپىنان جاڭىلمايتىن بولاتبەك تولەپبەرگەنۇلىمەن وسىلاي تانىسقان ەدىم.

كەي اداممەن كۇندە كەزدەسىپ، سويلەسىپ جۇرسەڭ دە ىشتەسىپ كەتە المايسىڭ. ەندى ءبىر ادامدار بولادى، ءبىر كورگەننەن كونە تانىسىڭداي ارالاسىپ، سىيلاسىپ، سىرلاسىپ جۇرە بەرەسىڭ. «جاقسىدا جاتتىق جوق» دەگەن وسى ءبىر اتالى ءسوز بولاتبەك سياقتى ازاماتتارعا قاراتىلىپ ايتىلسا كەرەك.

كەيىن بولاتبەك جۇمىس ورنىن الماتى قالاسىنا اۋىستىرىپ، «شالقار» راديوسىنىڭ ديرەكتورى بولىپ كەلگەن سوڭ، ءتىپتى دە جاقىن ارالاسىپ كەتتىك.

1966 جىلى قۇرىلعان «شالقار» راديوسى تەك انا تىلىندە اۋە تولقىنىندا ۇلت رۋحانياتىن ۇلىقتايتىن جالعىز ارنا بولعاندىقتان الەمنىڭ ەلۋگە تاياۋ ەلىندە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قانداستار ءۇشىن ورنى ەرەكشە بولدى. سارعايعان ساعىنىشىن اسەم ءان تىڭداپ باسسا، قۇلازىعان كوڭىل-كۇيىن كۇمبىرلەگەن كۇي تىڭداپ دامىلداتتى. اتامەكەندە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى دەر كەزىندە ەستىپ، شەتەلدە كىندىگىگەننەن ورگەن ۇرپاقتارىنىڭ ساناسىنا ۇلتتىق كودتى ەكتى. بىزدە وننەشە جىلدان بەرى قازاق كوشى باعىتىندا جۇمىس جاساپ جۇرگەندىكتەن، وسى تاقىرىپتا جانە رۋحانيات الەمى تۋرالى تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ، تولعاندىرىپ جۇرگەن ويلارىمىزبەن بولىسەتىن بولدىق. وسى بارىستا سىپايى مىنەز، ساراڭ سوزىمەن كوزدەگەن تاقىرىبىنا قاراي جەتەلەي وتىرىپ، بارىمىزدى قوپارىپ الاتىن جۋرناليستىك شەبەرلىگىنە ريزا بولساق تا، ءوزىنىڭ كومىلىپ جاتقان قازىنا ەكەنىن بىزگە بايقاتپاپتى. وتىز جىلدان بەرى بىزدە تالايدى كوردىك قوي. ەفيرگە شىققاندا ءىسىپ-كەۋىپ، ەلىرىپ وتىراتىن، سۇقباتقا شاقىرعان ادامى دالادا قالىپ ءوزىن-ءوزى دارىپتەپ، سودان ءلاززات الاتىن، كەلسىن-كەلمەسىن ۇيقاسقا قۇرىلعان ءسوز تىزبەگىن ساپىرا بەرەتىن جۋرناليستتەرگە ەتىمىز ءولىپ، كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتتى. ونى دەسەڭىز «مەن انانى ءايتتىم، مىنانى ءبۇيتتىم، مەن بولماسام قازاقتىڭ كۇنى قاراڭ قالادى»، - دەپ ۇلتتىڭ اتىنان سويلەيتىن، ءتىپتى شىمىرىكپەي ۇلتتىڭ قامقور اكەسى بولىپ، ەسىرەتىن پوپۋليستەر ارمياسى قالىپتاستى.

كوكتەم ايىنىڭ العاشقى كۇنى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءال-فارابي اتىنداعى كىتاپحاناسىندا بولاتبەك تولەپبەرگەنۇلىنىڭ ەلۋ جاسقا تولۋىنا وراي عىلىمي-فراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. وسى كونفەرەنتسيادا ءسوز العان ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمدار مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ بايانداماسىن، ءسوزىن ەستىپ قايران قالدىق؟ ۇندەمەي ءجۇرىپ، وسىنشا جۇمىستى قالايشا اتقارىپ تاستالعان دەپ.

قازاق رۋحانياتىنىڭ قايماقتارى بولعان ءاسانالى ءاشىموۆ، يليا جاقانوۆ سىندى تۇلعالاردىڭ كىندىگى كەسىلگەن جامبىل وبلىسى سارىسۋ اۋدانىندا 1974 جىلى شىر ەتىپ ومىرگە كەلگەن قارا بالا 1991 جىلى سول اۋىلداعى ورتا مەكتەپتى كۇمىس مەدالمەن اياقتاپ، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ «وركەن»، «جاس الاش» گازەتتەرىنىڭ ۇستاحاناسىنان شىعادى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولادى. «زەردە» جانە «جالىن» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقارادى.

وسى جىلدار ارالىعىندا تولەپبەرگەن باۋىرىمىز ەلىمىزدىڭ ءباسپاسوز-اقپارات سالاسىندا باسشىلىق قىزمەتتە ءجۇرىپ قولىنان قالامىن تاستاماپتى. 2004 جىلى «كوشكەن كۇننىڭ بوياۋى» اتتى پۋبليتسيستيكالىق كىتابى جارىق كورەدى. وسىدان باستاپ ۇلت ازاتتىق قوزعالىستارى مەن كوتەرىلىستەرىنىڭ تاريحى مەن تابيعاتىن نەگىزگى زەرتتەۋ وبەكتىسىنە اينالىپ، الاشتىڭ جوعىن جوقتاۋ مەن ۇلتتىڭ «مەنىن» ىزدەۋمەن دابىرا-داڭعازاعا سالىنباي، كەشەندى اينالىسادى.  «ءبىز بىلمەيتىن جەلتوقسان»، «ماڭگى جاس الاش يدەياسى»، «قاسيەتتىم-جەلتوقسان»، «الاش جولى» ، «ازاتتىق اڭساعان»  قاتارلى جيىرماعا تاياۋ جەكە كىتاپتارى مەن ۇجىمدىق جيناقتارى جوعارىداعى سوزىمىزگە دالەل بولادى. وعان دەرەكتى فيلمدەرى مەن راديو حابارلارىن قوسساڭىز ۇندەمەي ءجۇرىپ ناردىڭ جۇگىن بەلى قايىسپاي كوتەرگەن عالىم-ءجۋرناليستىڭ شەكسىز سابىرى مەن جانكەشتى ەڭبەگىنە تاڭعالاسىز، ءدان ريزا بولاسىز.  وسى كۇندە ءدىن مەن ءداستۇردى، تاريح پەن شەجىرەنى شاتاستىرىپ الەۋمەتتىك جەلىدە لايك ىزدەپ، كايف قۋىپ شاڭداتىپ وتىراتىن شالا ساۋات، جارتىكەش عالىمسىماقتار مەن جولبيكە جۋرناليستتەردىڭ قىلىعىنا قاراپتان قاراپ تۇرىپ جانىڭ اشىپ كەتەدى ەكەن. اسىرەسە، «ازاتتىق اڭساعان» دەرەكتى پوۆەستتىندە 1937 جىلى رەپرەسسياعا ۇشىراعان شاماقان جالىك ايتمۇرزاەۆتىڭ نەمەرەسى قۇرمانعازى ايتمۇرزاەۆتىڭ 1986 جىلعى كەڭەس يمپەرياسىنىڭ ىرگەسىن شايقالتقان جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولۋى ساباقتاسا، سالالاسا باياندادادى.  تاريحتى عىلىم دەپ قاراساق، ول - مەملەكەت يدەولوگياسىنا قىزمەت ەتۋى كەرەك. سوندا عانا ۇلت قاسىرەتىنىڭ بايىبىنا بارىپ، تەرەڭىنە ۇڭىلە الامىز. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ساناداعى وتارسىزداندىرۋ ۇدەرىسى باياۋ دا بولسا ءجۇرىپ جاتىر. دەمەك، اۆتوردىڭ وتارشىلداردىڭ عاسىرلارعا جالعاسقان وكتەم، وزبىر ساياساتىنىڭ تاريحي بارىسىنا، سيپاتىنا ءۇڭىلۋى، وعان قارسى ۇلت ەليتاسىنىڭ قارسىلىعى -ەركىندىككە، بوستاندىققا دەگەن ىنتىزارلىعى قاننان قانعا تاراپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقانىن انىقتاپ، ايعاقتاپ جەتكىزىپ بەرەدى. ارينە، تاۋەلسىزدىك اسپاننان تۇسكەن جوق نەمەسە م. گورباچەۆ سىيلاعان جوق. رۋحى سىنباعان، ۇرپاعى ۇزىلمەگەن حالقىمىز بەن ەليتامىز كۇرەس ارقىلى قولعا كەلتىردى. اۆتور وسى قاستەرلى ۇعىمدى ۇرپاقتار ساناسىنا سىڭىرگىسى كەلگەن سياقتى ءارى ول ماقساتىنا جەتكەن.

«ەڭبەگى باردىڭ ونبەگى بار» دەگەندەي بولاتبەك تولەپبەرگەنۇلى ءوزىن جارنامالاپ، ناسيحاتتاپ جاتپاسا دا ەلى مەن ۇكىمەتى ەڭبەگىن ەسكەرۋسىز قالدىرماپتى. 2003 جىلى قازاقستان جاستار وداعىنىڭ، 2008 جىلى مەملەكەتتىك «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانسا، 2009 جىلى قر-نىڭ مادەنيەت قايراتكەرى اتاعىنا يە بولىپتى. 2011 جىلى قر پرەزيدەنتىنىڭ باق سالاسى بويىنشا سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلاپتى.

«اقىرىن ءجۇرىپ انىق باسىپ»  ەردىڭ جاسى ەلۋگە كەلگەن بولاتبەك تولەپبەرگەنۇلى قاراپايىمدىلىق پەن دەگدارلىقتىڭ قالاي بولاتىنىن اڭعارتقىسى كەلگەندەي ارامىزدا اسىپ-تاسپاي ءبىر ۇجىمدى باسقارىپ،  ازاماتتىق،  ادامدىق قاسيەتىن جوعالتپاي شىنايى سىي -قۇرمەتتىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءوزى اللانىڭ شىن سۇيگەن پەندەسىنە باعىشتاعان ەڭ ۇلكەن سىيى بوسا كەرەك. جابايى كاپيتاليزمنەن بيۋروكراتيالىق كاپيتاليزمگە وتە شىققانىمىزدا، اقشا مەن اتاق قۇندىلىققا اينالعان مىنا الماعايىپ زاماندا وسىنداي ازاماتتىڭ ۇلت رۋحانياتىنىڭ ءبىر سالاسىن ۇستاپ تۇرۋى كوڭىلگە مەدەت، جۇرەككە جىلىلىق سىيلايدى.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz