QR Preziydenti Ákimshiligining Basshysy Aybek Dәdebaev Jibek Joly telearnasyna súhbat berdi. Súhbat barysynda ol el ónirlerindegi su tasqynynan keyin túrghyndargha jan-jaqty kómek, tabighy apattargha tosqauyl qoy, shetelden qaytarylghan aktivter, memlekettik tilding damuy, kadr mәselesine qatysty qoyylghan súraqtargha pikir bildirdi. Sonyng ishinde Dәdebaev myrza memlekettik til mәselesine de jeke toqtalghan. Biz atalghan súhbattan hәm QR Preziydenti Ákimshiligining Basshysynyng memlekettik til turaly әngimesinen Abai.kz oqyrmandary talqysy ýshin ýzindi bergendi jón sanadyq...

« Aybek Arqabayúly, endigi súraq — ol til mәselesi. Elimizde tilge qatysty qanday da bir týiini tarqamaghan mәsele bar ma?», - dep súraydy tilshi.

Oghan Aybek Dәdebaev myrza:

— Memlekettik tilge qatysty Preziydentimizding ústanymy belgili. Qasym-Jomart Kemelúly — naghyz til janashyry. Sondyqtan Preziydentimizding sayasaty — memlekettik tilding damuyna naqty ispen qoldau kórsetu jәne búl salada qanday da bir spekulyasiya men arandatugha jol bermeu.

Qadyr aqyn aitpaqshy, biz óz tilimizdi qúrmetteuge mindettimiz, al ózge tilding bәrin biluge úmtyluymyz kerek. Qazaqtyng qazaqsha ghana sóilemey, oryssha, aghylshynsha, qajet bolsa, basqa tilderdi jetik mengerui — bizding últymyzdyng artyqshylyghy. Ál-Faraby babamyz 70 til bilgen desedi, sonyng arqasynda ol telegey teniz bilim jinady, әlemning «ekinshi ústazy» atandy.

Búghan qosa, bizding elimizde eshkimdi sóileytin tiline baylanysty kemsituge, qudalaugha nemese qanday da bir qysym jasaugha jol berilmeydi. Búl — memleketimizding negizgi zany — Ata zanda jazylghan norma. Biz damyghan el bolamyz desek, býkilhalyqtyq referendumda qabyldanghan Konstitusiya normalaryn qatang saqtauymyz kerek.

Jauapty organdardyng zertteulerine sәikes, qazir eldegi memlekettik tildi mengergen azamattar sany 81 payyzdan asqan. Qansha til bilsen, sonsha әlemge esik ashylady deydi. Preziydent jastardyng da birneshe tilde sóileytinin aityp, olargha senim artyp otyr. Demek, búl óz tilindi qúrmettep, ózge tilding bәrin bil degen ústanym. Biraq, taghy qaytalayyn, bizde oryssha, aghylshynsha nemese ózge tilderdi ýirengender, ol tilderdi qoldanatyndar ýshin quanbasaq, qarsy emespiz.

Ózderiniz bilesizder, elimizde kóptegen etnos ókilderi túrady. Búghan sebepker bolghan tarihy oqighalardy jaqsy bilesizder. Qazir til mәselesin kýrdelendirip, tipti sayasy oiyngha ainaldyrghysy keletinder de bar. Mәselen, elimizde tilge qatysty júrtty dauryqtyryp, últ bolashaghyna qauip tóndiretin mәsele tudyryp jýrgenderdi bayqaymyz. Búl — últtyq qauipsizdigimizge keri әser etetin jayt. Qay túrghydan qarasaq ta, tildik mәsele nәzik, asa jauapkershilikpen keludi talap etedi.

Bizding elimiz kóptildi memleketke jatady. Yaghni, búl jerde qazaq, orys tilining qatar qoldanyluynda eshbir qatelik joq. Jalpy, bizding elde memlekettik tilge, onyng qoldanu ayasynyng kenenine airyqsha mәn beriledi. Biraq, búl — elimiz býgingi tanda jýrgizip otyrghan asa astary tereng sayasat. Naqty formulasy — kóptildi qogham, jalghyz memlekettik tili bar el! Yaghni, onyng manyzdy komponenti — tildik tózimdilik, janasha aitsaq, tildik toleranttyq. «Jyly-jyly sóilesen…» degen halyq naqyly qashanda jadymyzda bolghany jón. Elding bayandy bolashaghy degen qasterli iste qanday mәsele bolsyn sabyrmen, aqylgha salyp sheshetin bizding elding azamattary ýshin búl qoldan keletin sharua. Bizding aldynghy buynnyng da ósiyet etkeni osy.

Bile bilsek, tildik tózimdilik — qala berdi memlekettik, yaghny eldik qauipsizdigimizding kepili. Dauryqpa aiqay, dәl qazir ne qylsa da bola salsyn degen talap mýldem búrys nәtiyje әkelui mýmkin!

Memleket basshysy aitqanday, qazaq tili týbinde últaralyq tilge ainalady, onyng kýni tipti de alys emes. Qazirding ózinde ana tilimizde erkin sóileytinder qatary kóbeyip keledi. Jaqynda ghana Assambleya sessiyasynda tek ana tilimizde sóilep qana qoymay, ony nasihattap, taratuda nәtiyjeli enbek etip jýrgen birqatar ózge últ ókilderi atap ótildi. Biz tilimizdi ýirenuge úmytylghan әrbir azamatty bauyrymyzgha tartsaq, qalghandargha sol sabaq, olardyng ynta-jigerin arttyra týsemiz. Olar memleket tilinde sóileuding әleumettik lift, jeke mýmkindikter ekenine kóz jetkizedi. Til sayasatynyng bayandy boluyna sol iygi. Biz memlekettik til qoldanys ayasynyng odan ary keneye beruin qamtamasyz etemiz.

Óziniz de bilesiz, qazaqsha erkin, jatyq sóileytin ózge etnos ókilderi kóp. Elge tanymal shygharmashylyq ókilderi, deputattar, jurnalister — Maksim Rojiyn, Nataliya Dementieva, Anna Danchenko, Gennadiy Shipovskih siyaqty qazaq tilining nasihatyn arttyryp, damuyna ýles qosyp jýrgen azamattar barshylyq. Osynday bedeldi azamattar birneshe til bilseng kem bolmaysyng degenning dәleli.

Bizding qogham «Zang men tәrtipke» baghynuy tiyis. Konstitusiya, zandarmen bekitilgen talaptar mýltiksiz oryndaluy qajet. Osy rette memlekettik organdar, halyqqa qyzmet kórsetu ortalyqtary, basqa da mekemeler bolsyn azamattar ótinish jasaghan tilde sapaly qyzmet etui kerek.

Qoghamda tilge qatysty arandatular bolghan jaghdayda, elimizding әr azamatyna eskertip aitatyn jәit — ol arandatugha qosylmanyzdar. Birneshe tildi mengeru kerek, qazaq halqy әrdayym sauatty bolsyn degen ústanymdamyz әri tildi sayasy súraqqa ainaldyrugha qarsy ekenimizdi ashyp aitamyn.

Óitkeni, til taqyryby — kóptegen memleketter arasynda, qazirgidey aumaly-tókpeli zamanda qaqtyghystargha sebep bolyp otyrghan basty faktorlardyng biri. Sondyqtan, beybit bolashaq ýshin nening dúrys, nening búrys ekenine naqty kóz jetkizbey túryp, týrli arandatugha qosylmaudy súraymyz. Múnday arandatushylar zang boyynsha jauap beretin bolady.

Súhbattyng tolyq núsqasyn Qazaqparat saytynan oqy alasyzdar...

Eskertu: Suret Aqorda saytynan alyndy!

Abai.kz