قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى ايبەك دادەباەۆ Jibek Joly تەلەارناسىنا سۇحبات بەردى. سۇحبات بارىسىندا ول ەل وڭىرلەرىندەگى سۋ تاسقىنىنان كەيىن تۇرعىندارعا جان-جاقتى كومەك، تابيعي اپاتتارعا توسقاۋىل قويۋ، شەتەلدەن قايتارىلعان اكتيۆتەر، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋى، كادر ماسەلەسىنە قاتىستى قويىلعان سۇراقتارعا پىكىر ءبىلدىردى. سونىڭ ىشىندە دادەباەۆ مىرزا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە دە جەكە توقتالعان. ءبىز اتالعان سۇحباتتان ءھام قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى اڭگىمەسىنەن Abai.kz وقىرماندارى تالقىسى ءۇشىن ءۇزىندى بەرگەندى ءجون سانادىق...

« ايبەك ارقابايۇلى، ەندىگى سۇراق — ول ءتىل ماسەلەسى. ەلىمىزدە تىلگە قاتىستى قانداي دا ءبىر ءتۇيىنى تارقاماعان ماسەلە بار ما؟»، - دەپ سۇرايدى ءتىلشى.

وعان ايبەك دادەباەۆ مىرزا:

— مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇستانىمى بەلگىلى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى — ناعىز ءتىل جاناشىرى. سوندىقتان پرەزيدەنتىمىزدىڭ ساياساتى — مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ناقتى ىسپەن قولداۋ كورسەتۋ جانە بۇل سالادا قانداي دا ءبىر سپەكۋلياتسيا مەن ارانداتۋعا جول بەرمەۋ.

قادىر اقىن ايتپاقشى، ءبىز ءوز ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋگە مىندەتتىمىز، ال وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن بىلۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ قازاقشا عانا سويلەمەي، ورىسشا، اعىلشىنشا، قاجەت بولسا، باسقا تىلدەردى جەتىك مەڭگەرۋى — ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ ارتىقشىلىعى. ءال-فارابي بابامىز 70 ءتىل بىلگەن دەسەدى، سونىڭ ارقاسىندا ول تەلەگەي تەڭىز ءبىلىم جينادى، الەمنىڭ «ەكىنشى ۇستازى» اتاندى.

بۇعان قوسا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەشكىمدى سويلەيتىن تىلىنە بايلانىستى كەمسىتۋگە، قۋدالاۋعا نەمەسە قانداي دا ءبىر قىسىم جاساۋعا جول بەرىلمەيدى. بۇل — مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭى — اتا زاڭدا جازىلعان نورما. ءبىز دامىعان ەل بولامىز دەسەك، بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان كونستيتۋتسيا نورمالارىن قاتاڭ ساقتاۋىمىز كەرەك.

جاۋاپتى ورگانداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، قازىر ەلدەگى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ازاماتتار سانى 81 پايىزدان اسقان. قانشا ءتىل بىلسەڭ، سونشا الەمگە ەسىك اشىلادى دەيدى. پرەزيدەنت جاستاردىڭ دا بىرنەشە تىلدە سويلەيتىنىن ايتىپ، ولارعا سەنىم ارتىپ وتىر. دەمەك، بۇل ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتەپ، وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل دەگەن ۇستانىم. بىراق، تاعى قايتالايىن، بىزدە ورىسشا، اعىلشىنشا نەمەسە وزگە تىلدەردى ۇيرەنگەندەر، ول تىلدەردى قولداناتىندار ءۇشىن قۋانباساق، قارسى ەمەسپىز.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ەلىمىزدە كوپتەگەن ەتنوس وكىلدەرى تۇرادى. بۇعان سەبەپكەر بولعان تاريحي وقيعالاردى جاقسى بىلەسىزدەر. قازىر ءتىل ماسەلەسىن كۇردەلەندىرىپ، ءتىپتى ساياسي ويىنعا اينالدىرعىسى كەلەتىندەر دە بار. ماسەلەن، ەلىمىزدە تىلگە قاتىستى جۇرتتى داۋرىقتىرىپ، ۇلت بولاشاعىنا قاۋىپ توندىرەتىن ماسەلە تۋدىرىپ جۇرگەندەردى بايقايمىز. بۇل — ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە كەرى اسەر ەتەتىن جايت. قاي تۇرعىدان قاراساق تا، تىلدىك ماسەلە نازىك، اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن كەلۋدى تالاپ ەتەدى.

ءبىزدىڭ ەلىمىز كوپتىلدى مەملەكەتكە جاتادى. ياعني، بۇل جەردە قازاق، ورىس ءتىلىنىڭ قاتار قولدانىلۋىندا ەشبىر قاتەلىك جوق. جالپى، ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىك تىلگە، ونىڭ قولدانۋ اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە ايرىقشا ءمان بەرىلەدى. بىراق، بۇل — ەلىمىز بۇگىنگى تاڭدا جۇرگىزىپ وتىرعان اسا استارى تەرەڭ ساياسات. ناقتى فورمۋلاسى — كوپتىلدى قوعام، جالعىز مەملەكەتتىك ءتىلى بار ەل! ياعني، ونىڭ ماڭىزدى كومپونەنتى — تىلدىك توزىمدىلىك، جاڭاشا ايتساق، تىلدىك تولەرانتتىق. «جىلى-جىلى سويلەسەڭ…» دەگەن حالىق ناقىلى قاشاندا جادىمىزدا بولعانى ءجون. ەلدىڭ باياندى بولاشاعى دەگەن قاستەرلى ىستە قانداي ماسەلە بولسىن سابىرمەن، اقىلعا سالىپ شەشەتىن ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى ءۇشىن بۇل قولدان كەلەتىن شارۋا. ءبىزدىڭ الدىڭعى بۋىننىڭ دا وسيەت ەتكەنى وسى.

بىلە بىلسەك، تىلدىك توزىمدىلىك — قالا بەردى مەملەكەتتىك، ياعني ەلدىك قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى. داۋرىقپا ايقاي، ءدال قازىر نە قىلسا دا بولا سالسىن دەگەن تالاپ مۇلدەم بۇرىس ناتيجە اكەلۋى مۇمكىن!

مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، قازاق ءتىلى تۇبىندە ۇلتارالىق تىلگە اينالادى، ونىڭ كۇنى ءتىپتى دە الىس ەمەس. قازىردىڭ وزىندە انا تىلىمىزدە ەركىن سويلەيتىندەر قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. جاقىندا عانا اسسامبلەيا سەسسياسىندا تەك انا تىلىمىزدە سويلەپ قانا قويماي، ونى ناسيحاتتاپ، تاراتۋدا ناتيجەلى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بىرقاتار وزگە ۇلت وكىلدەرى اتاپ ءوتىلدى. ءبىز ءتىلىمىزدى ۇيرەنۋگە ۇمىتىلعان ءاربىر ازاماتتى باۋىرىمىزعا تارتساق، قالعاندارعا سول ساباق، ولاردىڭ ىنتا-جىگەرىن ارتتىرا تۇسەمىز. ولار مەملەكەت تىلىندە سويلەۋدىڭ الەۋمەتتىك ليفت، جەكە مۇمكىندىكتەر ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى. ءتىل ساياساتىنىڭ باياندى بولۋىنا سول يگى. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىل قولدانىس اياسىنىڭ ودان ارى كەڭەيە بەرۋىن قامتاماسىز ەتەمىز.

ءوزىڭىز دە بىلەسىز، قازاقشا ەركىن، جاتىق سويلەيتىن وزگە ەتنوس وكىلدەرى كوپ. ەلگە تانىمال شىعارماشىلىق وكىلدەرى، دەپۋتاتتار، جۋرناليستەر — ماكسيم روجين، ناتاليا دەمەنتەۆا، اننا دانچەنكو، گەننادي شيپوۆسكيح سياقتى قازاق ءتىلىنىڭ ناسيحاتىن ارتتىرىپ، دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ازاماتتار بارشىلىق. وسىنداي بەدەلدى ازاماتتار بىرنەشە ءتىل بىلسەڭ كەم بولمايسىڭ دەگەننىڭ دالەلى.

ءبىزدىڭ قوعام «زاڭ مەن تارتىپكە» باعىنۋى ءتيىس. كونستيتۋتسيا، زاڭدارمەن بەكىتىلگەن تالاپتار مۇلتىكسىز ورىندالۋى قاجەت. وسى رەتتە مەملەكەتتىك ورگاندار، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى، باسقا دا مەكەمەلەر بولسىن ازاماتتار ءوتىنىش جاساعان تىلدە ساپالى قىزمەت ەتۋى كەرەك.

قوعامدا تىلگە قاتىستى ارانداتۋلار بولعان جاعدايدا، ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتىنا ەسكەرتىپ ايتاتىن ءجايت — ول ارانداتۋعا قوسىلماڭىزدار. بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرۋ كەرەك، قازاق حالقى ءاردايىم ساۋاتتى بولسىن دەگەن ۇستانىمدامىز ءارى ءتىلدى ساياسي سۇراققا اينالدىرۋعا قارسى ەكەنىمىزدى اشىپ ايتامىن.

ويتكەنى، ءتىل تاقىرىبى — كوپتەگەن مەملەكەتتەر اراسىندا، قازىرگىدەي اۋمالى-توكپەلى زاماندا قاقتىعىستارعا سەبەپ بولىپ وتىرعان باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان، بەيبىت بولاشاق ءۇشىن نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنىنە ناقتى كوز جەتكىزبەي تۇرىپ، ءتۇرلى ارانداتۋعا قوسىلماۋدى سۇرايمىز. مۇنداي ارانداتۋشىلار زاڭ بويىنشا جاۋاپ بەرەتىن بولادى.

سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسىن قازاقپارات سايتىنان وقي الاسىزدار...

ەسكەرتۋ: سۋرەت اقوردا سايتىنان الىندى!

Abai.kz