Alashtyng ardaqtysy Sәken Seyfullinning tughanyna 130 jyl!

Seyfullin Sәken (Sәduaqas) (1894-1938) qazaqtyng ataqty aqyny, jalyndy jazushysy, daryndy dramaturg, bilikti ústaz, memleket qayratkeri, qazaq әdebiyetining negizin qalaushylardyng biri. Qazaq KSR-ning Halyq komissarlary Kenesining alghashqy tóraghasy bolghan.

Qaraghandy oblysy Aqadyr (qazirgi Shet audany) audany Qarashilik qystaghynda dýniyege kelgen. Nildegi orys-qazaq, Aqmoladaghy bastauysh prihod mektebinde, qalalyq ýsh klasty uchiliyshede oqyghan.

1914 jyly Qazan qalasynda «Ótken kýnder» dep atalghan túnghysh ólender jinaghyn bastyryp shygharghan. Ombydaghy qazaq jastarynyng «Birlik» qauymy basshylarynyng biri bolghan. 1917 jyly Búghylada mektep ashyp, orys tilinen sabaq bergen. 1918 jylghy sәuirde «Jas qazaq marseliezasyn» jazyp, 1 mamyrda «Baqyt jolynda» atty piesasynyng betashar qoyylymyn kórsetken.

Aqtar kóterilis jasap, Aqmola sovdepshilerin tútqyngha alghan. Sәken Seyfullin ataman Annenkovtyng «azap vagonynan», 1919 jylghy sәuirding 3-de admiral Kolchaktyng Ombydaghy týrmesinen qashyp shyqqan. 1920 jylghy mamyrdyng 7-de Aqmolagha qaytyp oralyp, atqaru komiyteti tóraghasynyng orynbasary jәne әkimshilik bólimining mengerushisi bolghan. Osy jylghy qazannyng 4-de Qazaq Kenes Avtonomiyalyq Respublikasyn jariyalaghan Kenesterding Birinshi Qúryltay sezi delegaty bolyp qatysqan, Ortalyq Atqaru Komiyteti Prezidiuymynyng mýshesi bolyp saylanghan. Jer-su komissiyasynyng júmysyna jәne baspasóz isine basshylyq jasaghan. «Enbekshi qazaq» gazetining redaktory, halyq aghartu komissarynyng orynbasary, Qazaq AKSR Halyq Komissarlary Kenesining Tóraghasy,Halyq aghartu komissariaty janyndaghy ghylym Ortalyghynyng tóraghasy, Qazaqstan proletar jazushylary assosiasiyasynyng basshysy, BK(b)P Qazaqstan Ólkelik Komiytetining partiya tarihy bólimining mengerushisi, Qyzylordadaghy halyq aghartu institutynyn, Tashkettegi qazaq pedagogikalyq institutynyng diyrektory, «Jyl qúsy» alimanagy, «Jana әdebiyet» jurnaly basshysy, Qazaqtyng memlekettik institutynyng dosenti, «Ádebiyet maydany» jurnalynyng redaktory, Qazaqtyng kommunistik jurnalistika institutynyng professory qyzmetterin atqarghan. Osy kezde jana ómir jolynda kýreske shaqyrghan «Asau túlpar» ólender jinaghy, «Baqyt jolyna», «Qyzyl súnqarlar» atty piesalary, «Dombyra», «Ekspress», «Túrmys tolqynynda» atty poetikalyq jinaqtary jaryq kórgen. Janashyl aqyn poeziya men dramaturgiyagha kóp janalyqtar engizdi. Ólenning týri men mazmúnynda týbegeyli ózgeris jasap, qazaq halqynyng poetikalyq dәstýrin damytty.

S.Seyfullin ómirde de, әdebiyette de belsendi kýresker boldy. «Kókshetau», «Qyzyl at» dastandarynda zamanalyq mәselelerin kórsetilgen. «Qyzyl atta» 30-jyldardyng bas kezinde Qazaqstannyng auyl sharuashylyghynda oryn alghan asyra silteu oqighalary synalady. «Aqsaq kiyik», «Aqqudyng airyluy» shygharmalarynda tughan dalanyng tabighatyn,adamnyng ishki sezim kýilerin suretteydi.

S.Seyfullin proza, dramturgiya, әdeby syn, әdebiyettanu salalarynda kórnekti enbek etti. Qazaqtyng eski әdebiyet núsqaularyn jinau, zertteu, bastyru isimende shúghyldandy. Onyng qatysuymen «Qazaqtyng eski әdebiyet núsqaulary», «Batyrlar», «Aqan seri - Aqtoqty», «Lәili-Mәjnýnnin» qazaqsha audarmasy jaryq kórdi. «Qazaq әdebiyeti» kitaby – osy saladaghy alghashqy zertteu enbekterining biri. Halyq әdebiyeti materialdaryn mol jinap ,paydalanghan búl zertteuinde qazaq auyz әdebiyeti ýlgilerin janrlyq jaghynan jiktep, iydeyalyq –kórkemdik taldaular jasaydy. S.Seyfullin qazaq әdebiyetinen mektepterge oqulyq jazu isinede qatysqan. S.Seyfullin olardyng alghashqy kitaptaryn bastyrugha kómektesip, alghysózderin jazghan. Jazushynyng shygharmalary birneshe ret shet tilderine audarylghan. Qazaq jazushylary ishinen túnghysh ret Enbek Qyzyl Tu ordenimen marapattalghan.

1937-1938 jyldarda qara dauylday soghyp túrghan stalindik repressiya qazaq halqynyng eng bilimdi eng sanaly ziyalylaryn bauday týsirdi. Sәken de orynsyz aiyp taghylyp, ólim jazasyna kesilip, jalghan jalanyng qúrbany bolyp kete bardy.1958 jyly aqtalghan. S.Seyfullin esimimen kóptegen auyl, eldi-mekender, teatr, mektep, kitaphana kósheler atalady. 1985 jyldan Astana qalasynda S.Seyfullin múrajayy júmys isteydi.

Boyyna bar ónerdi toghystyrghan Sәkenning ómiri býginge ýlgi, onyng súlu bolmysynday asqaq ta, nәzik jyrlary úrpaqtan-úrpaqqa amanat bolyp qala bermek.

Baghlan Tәshimov

Abai.kz