الاشتىڭ ارداقتىسى ساكەن سەيفۋلليننىڭ تۋعانىنا 130 جىل!

سەيفۋللين ساكەن (سادۋاقاس) (1894-1938) قازاقتىڭ اتاقتى اقىنى، جالىندى جازۋشىسى، دارىندى دراماتۋرگ، بىلىكتى ۇستاز، مەملەكەت قايراتكەرى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. قازاق كسر-ءنىڭ حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ العاشقى توراعاسى بولعان.

قاراعاندى وبلىسى اقادىر (قازىرگى شەت اۋدانى) اۋدانى قاراشىلىك قىستاعىندا دۇنيەگە كەلگەن. نىلدەگى ورىس-قازاق، اقمولاداعى باستاۋىش پريحود مەكتەبىندە، قالالىق ءۇش كلاستى ۋچيليششەدە وقىعان.

1914 جىلى قازان قالاسىندا «وتكەن كۇندەر» دەپ اتالعان تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعىن باستىرىپ شىعارعان. ومبىداعى قازاق جاستارىنىڭ «بىرلىك» قاۋىمى باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان. 1917 جىلى بۇعىلادا مەكتەپ اشىپ، ورىس تىلىنەن ساباق بەرگەن. 1918 جىلعى ساۋىردە «جاس قازاق مارسەلەزاسىن» جازىپ، 1 مامىردا «باقىت جولىندا» اتتى پەساسىنىڭ بەتاشار قويىلىمىن كورسەتكەن.

اقتار كوتەرىلىس جاساپ، اقمولا سوۆدەپشىلەرىن تۇتقىنعا العان. ساكەن سەيفۋللين اتامان اننەنكوۆتىڭ «ازاپ ۆاگونىنان»، 1919 جىلعى ءساۋىردىڭ 3-دە ادميرال كولچاكتىڭ ومبىداعى تۇرمەسىنەن قاشىپ شىققان. 1920 جىلعى مامىردىڭ 7-دە اقمولاعا قايتىپ ورالىپ، اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە اكىمشىلىك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان. وسى جىلعى قازاننىڭ 4-دە قازاق كەڭەس اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىن جاريالاعان كەڭەستەردىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتاي سەزى دەلەگاتى بولىپ قاتىسقان، ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋىمىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانعان. جەر-سۋ كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنا جانە ءباسپاسوز ىسىنە باسشىلىق جاساعان. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى، حالىق اعارتۋ كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى، قازاق اكسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى،حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى جانىنداعى عىلىم ورتالىعىنىڭ توراعاسى، قازاقستان پرولەتار جازۋشىلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ باسشىسى، بك(ب)پ قازاقستان ولكەلىك كوميتەتىنىڭ پارتيا تاريحى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قىزىلورداداعى حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىنىڭ، تاشكەتتەگى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، «جىل قۇسى» الماناگى، «جاڭا ادەبيەت» جۋرنالى باسشىسى، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتى، «ادەبيەت مايدانى» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى، قازاقتىڭ كوممۋنيستىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى قىزمەتتەرىن اتقارعان. وسى كەزدە جاڭا ءومىر جولىندا كۇرەسكە شاقىرعان «اساۋ تۇلپار» ولەڭدەر جيناعى، «باقىت جولىنا»، «قىزىل سۇڭقارلار» اتتى پەسالارى، «دومبىرا»، «ەكسپرەسس»، «تۇرمىس تولقىنىندا» اتتى پوەتيكالىق جيناقتارى جارىق كورگەن. جاڭاشىل اقىن پوەزيا مەن دراماتۋرگياعا كوپ جاڭالىقتار ەنگىزدى. ولەڭنىڭ ءتۇرى مەن مازمۇنىندا تۇبەگەيلى وزگەرىس جاساپ، قازاق حالقىنىڭ پوەتيكالىق ءداستۇرىن دامىتتى.

س.سەيفۋللين ومىردە دە، ادەبيەتتە دە بەلسەندى كۇرەسكەر بولدى. «كوكشەتاۋ»، «قىزىل ات» داستاندارىندا زامانالىق ماسەلەلەرىن كورسەتىلگەن. «قىزىل اتتا» 30-جىلداردىڭ باس كەزىندە قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا ورىن العان اسىرا سىلتەۋ وقيعالارى سىنالادى. «اقساق كيىك»، «اققۋدىڭ ايرىلۋى» شىعارمالارىندا تۋعان دالانىڭ تابيعاتىن،ادامنىڭ ىشكى سەزىم كۇيلەرىن سۋرەتتەيدى.

س.سەيفۋللين پروزا، درامتۋرگيا، ادەبي سىن، ادەبيەتتانۋ سالالارىندا كورنەكتى ەڭبەك ەتتى. قازاقتىڭ ەسكى ادەبيەت نۇسقاۋلارىن جيناۋ، زەرتتەۋ، باستىرۋ ىسىمەندە شۇعىلداندى. ونىڭ قاتىسۋىمەن «قازاقتىڭ ەسكى ادەبيەت نۇسقاۋلارى»، «باتىرلار»، «اقان سەرى - اقتوقتى»، «ءلايلى-ءماجنۇننىڭ» قازاقشا اۋدارماسى جارىق كوردى. «قازاق ادەبيەتى» كىتابى – وسى سالاداعى العاشقى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى. حالىق ادەبيەتى ماتەريالدارىن مول جيناپ ،پايدالانعان بۇل زەرتتەۋىندە قازاق اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جانرلىق جاعىنان جىكتەپ، يدەيالىق –كوركەمدىك تالداۋلار جاسايدى. س.سەيفۋللين قازاق ادەبيەتىنەن مەكتەپتەرگە وقۋلىق جازۋ ىسىنەدە قاتىسقان. س.سەيفۋللين ولاردىڭ العاشقى كىتاپتارىن باستىرۋعا كومەكتەسىپ، العىسوزدەرىن جازعان. جازۋشىنىڭ شىعارمالارى بىرنەشە رەت شەت تىلدەرىنە اۋدارىلعان. قازاق جازۋشىلارى ىشىنەن تۇڭعىش رەت ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالعان.

1937-1938 جىلداردا قارا داۋىلداي سوعىپ تۇرعان ستاليندىك رەپرەسسيا قازاق حالقىنىڭ ەڭ ءبىلىمدى ەڭ سانالى زيالىلارىن باۋداي ءتۇسىردى. ساكەن دە ورىنسىز ايىپ تاعىلىپ، ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ، جالعان جالانىڭ قۇربانى بولىپ كەتە باردى.1958 جىلى اقتالعان. س.سەيفۋللين ەسىمىمەن كوپتەگەن اۋىل، ەلدى-مەكەندەر، تەاتر، مەكتەپ، كىتاپحانا كوشەلەر اتالادى. 1985 جىلدان استانا قالاسىندا س.سەيفۋللين مۇراجايى جۇمىس ىستەيدى.

بويىنا بار ونەردى توعىستىرعان ساكەننىڭ ءومىرى بۇگىنگە ۇلگى، ونىڭ سۇلۋ بولمىسىنداي اسقاق تا، نازىك جىرلارى ۇرپاقتان-ۇرپاققا امانات بولىپ قالا بەرمەك.

باعلان ءتاشىموۆ

Abai.kz