Referendum - elimizdegi eng ózekti degen mәselelerdi býkil halyq bolyp sheshu. Búl   memleketimizding bolashaghy ýshin jasalghan manyzdy qadam. Preziydent Qasym-Jomart Kemelúly jariyalaghan referendumda әrbir qazaqstandyqtyn, elim deytin әrbir azamattyng tandauy –birtútas elding tandauyna ainaldy.

Memleket basshysy aldaghy uaqytta da el ýshin manyzdy AES salu mәselesi de referendum arqyly talqygha týsetinin mәlimdedi. Referendum bizge kerek pe? Manyzdy sheshim qabyldauda referendumnyng róli qanday? Abai.kz tilshisi osy saualdardy elimizding ertenine bey-jay qaramaytyn azamattardan súrap bildi.

Halyqtyng oiy men pikiri manyzdy!

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Múhit Túrgharaev, Týrkistan oblysy Ádilet departamentining basshysy:

«Referendum- eng aldymen halyqtyng pikirimen sanasu, oiy men sheshimine qúrmetpen qarau», - deydi Múhit Túrgharaev.

Ol :« Elimiz alghashqy referendumdy jaqsy qabyldaghan bolatyn. Konstitusiyagha ózgeris engizu kerek pe? degen saual tuyndaghanda, býkil el ózindik pikirin bildirdi. Qazir ózderiniz bilesizder biylik pen halyqtyng arasynda baylanys payda boldy. Halyqtyng kózi ashyq, kókiregi oyau dep aita alamyn. Bir jaghynan biylikke degen senim payda boldy. Býginde halyq tarapynan tuyndaghan qanday da bir mәsele bolsa, der kezinde әleumettik jeli arqyly, bolmasa BAQ arqyly kóterilip jatyr. Qúzyrly organdar sol mәselege birden nazar audaryp, sheshimin tabugha jan-jaqty atsalysuda. Mine osynday mәseleler kóz aldymyzda oryn alyp, onyng sheshimi der kezinde  tabyluda. Referendum elimiz ýshin manyzdy qadam. Osy kýzde AES salu mәselesine qatysty referendum ótetinin Preziydentimiz atap ótti. Áriyne búl mәsele de óz kezeginde qyzu talqylanyp jatyr. Mamandar әli de onyng manyzy turaly aita jatar. Degenmen bolashaghymyz ýshin dúrys sheshim qabyldanady dep senemin. Referendum bizge kerek pe? degen saualynyzgha әriyne kerek dep aitar edim. Sebebi  biylik tarapynan qabyldanatyn manyzdy da ózekti  mәseleler halyqpen birge sheshilui kerek. Biylik halyqtyng pikirimen, oiymen, kózqarasymen, ústanymymen sanasu kerek. Ózderiniz bilesizder qazir elimizde manyzdy strategiyalyq jobalar birtindep jýzege asyryluda. Qay sala bolmasyn ózgeris, algha qaray jylju bar. Ádilet departamenti jayly aita ketetin bolsam, qazirgi tanda departament halyqpen tyghyz júmys isteydi. Biz halyqtyng qúqyqtyq sauattylyghyn, qarjylyq sauattylyghyn arttyru maqsatynda dóngelek ýstelder jii ótkizemiz. Odan bólek, әr  audandyq filialdar túrghyndarmen kezdesip, aqparattyq týsindiru júmystary qolgha alyndy.  Búl da óz kezeginde halyqpen tyghyz qarym qatynas ornatudyng bir  joly. Biz halyqpen kezdesken sayyn әrbir kezdesuding manyzdy ekenin  týsindik. Óitkeni jii kezdesu, etene aralasu arqyly halyqtyng sanasyna әser ete alamyz. Referendumnyng manyzdy sheshim  qabyldauda róli qanday degen saualynyzgha,  manyzy zor der edim. Óitkeni әrbir sheshim ol el iygiligine baghyttaluy kerek. Biylik pen halyqtyng arasy jaqyn bolghan kezde belgili bir nәtiyjege qol jetkizuge bolady. Sebebi halyq óz biyligine senim artuy kerek. Al biylik halyqtyng әl auqatyn jaqsartu ýshin baryn saluy kerek.

Ózderiniz bilesizder Almaty oblysyna AES salu isi boyynsha júrttyng pikiri ekige bólinip otyr. Bir top búl dúrys sheshim ekenin, Ýlken auylynda jana júmys oryndary ashylyp, eldi mekende tirshilik payda bolyp, elimiz ýshin asa qajetti elektr energiyasyn aludyng eng tiyimdi joly AES ekenin aituda. Ásirese osy salanyng mamandary men ghalymdary AES Qazaqstan ýshin eng dúrys núsqa, útymdylyghy da joghary dep otyr. Al ekinshi top AES-ting qorshaghan ortagha, aua men kólge ziyanyn aityp, qauipsizdik jaghynan ziyan ekendigin eskertip jatyr. Halyq ýshin qauiptiligi joghary dep topshylap jatqandar da barshylyq. Alayda osy  eki taraptyng da pikirin eskeruimiz kerek. Referendum ótkizu osy ýshin de manyzdy. Aytylghan uәjderding barlyghy eskerilip, oy eleginen ótui kerek. Búl tek bizding elimiz ýshin ghana emes, jahandyq jauapkershilik der edim. Óitkeni oghan jan -jaqtan kóz tigip otyrghan, ózderining úsynysyn bildirip otyrghan alpauyt elderdi de eskeruimiz kerek. Qoryta kelsek, referendum arqyly oryn alghan ózgeristerding barlyghy elimiz ýshin, elimizding erteni  ýshin eng manyzdy sheshimderding qabyldanuy. Qazirgi tanda elimizde ertenimizge alandaytyn azamattyq qogham qalyptasty, aldaghy uaqytta referendum elimiz ýshin jana  bastama bolaryna senimdimin», - dedi.

Referendum el ýshin manyzdy sheshim!

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Quandyq Qasymov, Júmat Shanin atyndaghy Shymkent qalalyq akademiyalyq qazaq drama teatrynyng kórkemdik jetekshisi:

Óner iyesi Quandyq Qasymov, «Elmizde eng alghash ret ótken referendumdy eske aldy. Ol: «Eng alghashqy ret Qazaqstanda jalpyhalyqtyq referendum 1995 jyly ótken bolatyn. Ony kópshilik jaqsy biledi.  Al odan keyin referendum 2022 jyly mausymda ótti. Osy jerde  «referendum ótkizuding qajettiligi bar ma?» degen súraq tuyndauy mýmkin. Áuel bastan  referendumnyng ne ekenin týsinip alayyq. Referendum  jeke adamnyng emes, memleketti qúraytyn qalyng halyqtyng pikirin aiqyndaytyn amal ekenin  týsingenimiz jón. Sondyqtan elimizding әrbir azamattarynyng kózqarasy arqyly qalyptasatyn jana sayasy qadamdardy atay alamyz. Ózderiniz bilesizder, sol kezde Memleket basshysynyng úsynysy halyq tarapynan qoldau tapty. Osylay halyqtyng memleketti basqarugha qatysyp, ózindik ýn qosyp, dauys beru mýmkindigin arttyryp, azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn qorghaudy kýsheytpek. Demek, halyq pen biylikting bir arnada toghysqanyn angharamyz.

Halyqtyng pikiri  sanalatyn qújatqa qatysty jalpyhalyqtyq referendum osyghan deyin 1995 jyly ótkenin jogharyda aityp óttik. Degenmen sol kezdegi  Konstitusiyamyz әlemdik tәjiriybeni saralay otyryp jazylghan bolatyn. Konstitusiya sol kezden beri elimizding algha qaray  damuyna jol ashqanyn zor maqtanyshpen aita alamyn. Ári  bizding Konstitusiyamyzda  adamnyng jeke qúqyghy men bostandyghy, ony qamtamasyz etu qaghidalary, memlekettik ýkimet nysandary olardyng qyzmeti aiqyndalghan bolatyn. Óner adamy bolsaq ta, el ishindegi mәselelerge nemqúrayly qaramaymyn. Men ýshin elimizding qabyldap jatqan sheshimderi manyzdy. Qazir elimizde ónerge degen ystyq yqylastyng baryn sezinemiz. Búl bizge algha qaray óner arnasynda san qyrly tuyndylar jasaugha shabyttandyrady. Referendumgha qayta oralsaq, eng aldymen refrendum  búl últ bolyp, el bolyp, elimiz ýshin manyzdy sheshimdi qabyldau. Elimizding ertenine alandaytyn, әrbir qazaqstandyq referendumnyng manyzy zor ekenin týsinedi dep sanaymyn. Kýzde eng ózekti AES salu turaly sheshim talqylanyp, referendum arqyly sheshilmek. Búl jerde memleketimiz halyqtyng pikirimen sanasyp, birjaqty kelisimge kelip, elimizding bolashaghy ýshin dúrys qadam basady dep oilaymyn.  Memleket basshysynyng eldik isterdi elmen birge talqygha saluy oryndy. Kez kelgen memlekette eldik ister elimen bipge sheshimin tabuy kerek. Sondyqtan halyqtyng sanasyn oyatyp, senimin jigerlendiru ýshin referendum kerek. Biz osylaysha elimizdegi manyzdy mәselelerdi halyqpen birge talqylau arqyly joghary dәrejege jetemiz. Mening  oyymsha, biylik halyqpen әrdayym sanasuy kerek. Ekeuara alshaqtyqqa  jol berilmeui tiyis»,-dedi.

Referendum - halyqtyng pikirimen sanasu!

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Ghani  Beyqútbay, Almaty oblysy Kegen audandyq «Qarqara gazetinin» bas redaktory:

Jurnalist Ghany Beyqútbay, referendum arqyly halyqtyng ýni estiledi deydi. Ol:«Qazaqstan býginde boyyn tiktep, әlemdik arenada ózining damushy el ekenin kórsetip keledi. Elimiz barynsha ekonomikany  kóteruge kýsh júmyldyryp jatyr. Baghytymyz aiqyn, bolashaqqa nyq jospary bar elmiz. Referendum arqyly halyqtyng oiymen, pikirimen sanasuyn qúp kóremin. Býginde elimiz ýshin qabyldanatyn  manyzdy sheshimdermen halyqty qúlaghdar etudi dúrys sheshim dep esepteymin.  Búghan deyin ótken referendumda elimizding Konstitusiyasyna ózgeris engizu jayynda aityldy. Halyq ta óz tandauyn jasady. Aldaghy uaqytta AES mәselesi halyqtyng talqylauyna  týspek. Biraq qazir elimizding әrbir azamaty AES salugha qatysty pikirtalastyng ótip jatqanynan habardar dep oilaymyn. Qazir barlyq janalyqtardy qolymyzdaghy smartfonnan kórip- bilip otyrmyz. Biraq songhy kezderi BAQ beterinen de jii kórip estiytinimiz osy - AES salu mәselesi. Qarsy tarappen qoldau bildiretin tarap eki topqa bólinip alyp, ózara bólise almay otyr. Biraq tiyisti mamandar saraptamalyq maqalalar jazyp, halyqqa qay jaghy tiyimdi ekenin kórsetetin jospar úsynady degen oidamyz. Men elimizding әrbir adamynan referendum syndy býkil halyq qatysatyn oqighada birigip, el bolyp ózindik ýn qossa   eken  deymin. Referendum- búny әr adam әrqalay  týsinui kerek. Degenmen terende jatqan   maghynasyna mәn bergenimiz jón.

Referendumdy halyqqa jan-jaqty týsindirude BAQ ókilderining róli joghary. Jurnalist bolghandyqtan eng aldymen halyqqa aqparattyq týsindiru júmystaryn jýrgizudi maqsat etemiz. Bayqaghanym, qazir halyq biylikting әrbir bastamasynan habardar. Olar da ózindik ýn qosyp, memleketimizde bolyp jatqan ózgeristerge belsene aralasqysy keledi.Tipti jastarymyz da qazir memlekettik isterde osal emes. Kerisnshe, jalyndy da daryndy jastardyng qatary kóbeyip keledi. Olar elimizding bolashaghyna alandaydy. Tyng әri ozyq oilaryn elimizde jýzege asyrghysy keledi. Aytpaghym, referendum elimizge kerek.  Býkil halyqty bir arnagha toghystyryp, eldik mәselede kýsh biriktiruge bar jigerimizdi arnauymyz kerek degim keledi. Bayqasanyzdar AES salynady degen  kýnnen  bastap pikirler qaq jaryldy. Ár salanyng mamandary óz oilaryn ortagha saldy. Odan bólek, birneshe ret jurnalister qatysqan dóngelek ýstel úiymdastyryldy. Tipti sol AES salynady degen Almaty oblysy Ýlken auylynyng túrghyndarymen de birneshe ret kezdes   úiymdastyryldy. Bir tarap qoldasa, bir tarap týbegeyli qarsylyq bildirip otyr. Ol әriyne oryndy. Óitkeni tayaqtyng eki úshy bolady desek, qoghamdyq pikirding ekige qaq jaryluy qalypty jaghday. Songhy kezde mamandar, әsirese atom salasynyng mamandary AES-ting manyzdylyghyn teoriyalyq týrde týsindire bastady. Elimizdegi yadrolyq instituttyng birneshe beldi mamandary, onyng ereksheligine toqtaldy. Osy saladaghy mamandar men de talqylau ótti. Shyn mәninde AES salu bizge qajet pe? Qajet bolsa  qanshalyqty, bizgedegen tiyimdi tústary qanday         ? Osy syndy saualdargha jauap aldaghy uaqytta tabylady dep oilaymyn. Eng bastysy halqymyz referendum degendi týsindi. Árbir adam elinin  iygiligin oilauy kerek. Bolashaghyn da birge oilap, algha qaray qadam basuymyz kerek. Referendum memleket iygiligi ýshin jasalatyn manyzdy qadam. Al osy manyzdy sheshimdi qabyldaytyn halyq. Halyqtyng pikiri әrqashanda qúndy. Aytpaghym referendum ótetin bolsa, barlyghy birdey  qatysyp óz pikirin bildirui kerek. Elimizding әrbir azamaty aldaghy referendumda belsendi qatysady degen ýmittemin. Eng bastysy ol sheshim elimiz ýshin tiyimdi boluy kerek»,-dedi.

Referendum - eldik mәsele!

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Kәmnúr Tәlimúly, aqyn:

Aqyn Kәmnúr Tәlimúly referendum arqyly eldik mәseleler sheshiledi, elding iygiligi birinshi orynda ekeni aitady. Ol: « Referendum dep erekshe tau bergenimizden búl sózding maghynasy jalpyúlttyq dauys beru degendi bildiredi. Jalpyúlttyq degen  aty aityp túrghanday  elimizding birgip, birtútas bolyp, mәselening sheshimin tabugha ózindik  oiy men pikirin qosuy. Qazaq halqyqynda auyzbyrshilik degen óqasiyetti úghym bar.  Bizding dana halqymyz o bas tan eldik mәseleni birigip sheshudi kózdegen. Qazir de búl qadirli qasiyet elimning boyynda bar. Referendum dep resmy atau berilgenimen, maghynasy men mәni  birigu, bir auyzdan qoldau degendi bildirip túr emes pe. Sondyqtan referendum elimizge kerek. 2022 jyly Preziydentimiz Qasym-Jomart Kemelúlynyng bastamasymen Konsitusiyagha ózgeris engizu turaly referendum ótti. Júrt sol kezde referendumnyn  manyzymen tanysty. Onyng elimiz ýshin qajetti dýnie ekenin týsindi. Al men  referendumnyng ne ýshin kerek ekenin ózindik oiymmen týsindirip óteyin. Eng aldymen referendum - búl eldik mәsele. Al eldik mәsele halyqpen birge talqylanyp, sheshimin tabuy tiyis. Odan bólek, referendum halyqty biriktiru. Halyqpen  birge memlekettik mәseleni sheshu. Ony talqygha salu. Búryn bayqasanyzdar memmlekettik jospary bólek, al halyqtyng joly bólek túrghanday bolatyn. Oghan mysal retinde aldaghy birneshe jylgha qúrylghan memlekettik josparlardy atar edim. Ózderiniz bilesizder, «Qazaqstan-2030», tipti «Qazaqstan-2050» syndy  baghdarlamalar boldy. Al búl baghdarlamalardy jýzege asyrudyng naqty mehanizmderi kórsetilmedi. Referendum arqyly halyq óz tandauyn jasady. Enbektegen baladan, enkeygen qariyagha deyin barlyghy bir auyzdan qatysty, olardyng  ózgeristi kýtip jýrgenin anyq bilinip jatty. Qarapayym halyq tarapynan tek qana referendumgha baylanysty emes, sonymen qatar tolghandyrghan súraqtaryn qoyyp oryndaluyn talap etip jatyr. Memleket basshymyzdyng bastamasy jaman emes. Búl bastamany eng dúrys sheshim der edim. Óitkeni referendum elimizge kerek. jaqynda ghana Preziydentimiz osy kýzde AES salu mәselesi de referendum arqyly  sheshiledi dedi. Áriyne búl da manyzdy sheshim. Óitkeni AES salu mәselesi shyqqaly beni týrli  alyp qashpa  pikirler qalyptasty. Oghan halyqtyng ishinen aighaygha qiqu qosqyshtardy aitynyz. Sondyqtan aldymyzda ótetin referendum jayly eng aldymen tolyq mәlimet jinap aluymyz kerek. AES salasyndaghy  ozyq oily mamandar da shyghyp óz salasy boyynsha týsindiru júmystaryn jýrgizui kertek.

Jana Qazaqstannyng eng basty baylyghy onyng – halqy. Al, eng negizgi maqsaty – azamattardyng baqytty ómir sýruin qamtamasyz etu, melekettik dengeydegi mәselelerdi el bolyp sheshu. Elimizding әrbir azamaty sayasy ózgerister men ekonomikalyq ósimning jemisin kórui qajet. Qúrghaq uәde men bos sóz jaqsylyqqa qaray jol ashpaydy. Men ýshin naqty is pen shynayy ózgeris, naqty jospar men bolashaqqa baghdar  bәrinen de manyzdy. Sondyqtan biz aldaghy kýzge josparlanghan referendumda da belsendi qatysuymyz kerek. Elimizdegi әrbir adam tipti jas bolsyn, kәri bolsyn barlyghy osy eldik mәselede birigip, elimizding bolashaghy ýshin  tandauyn jasauy kerek. Áriyne atom salasynyng mamany bolmaghandyqtan, AES salu dúrys pa әlde búrys pa degenge  naqty óz oiymdy qosa almaymyn. Biraq Qazaqstannyng azamaty retinde óz ústanymymdy bildiremin. Búl mening azamattyq paryzym. Sebebi elimiz bolyp jatqan әrbir oqigha júrt sanasynda saqa day say bolyp túruy kerek. Memlekttik, eldik, jerdik mәsele qashanda manyzdy. Al osy manyzdy isterding jýzege asyryluyn biz barynsha qoldauymyz  kerek»,- dedi.

Sayasy sheshimderdi qoldaymyz!

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Sarash Qonyrbaeva, Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiytetining qauymdastyrylghan professory, pedagogika ghylymdarynyng kandidaty:

Pedagog referendum mәni men mmaghynasy tereng úghym ekenine toqtaldy. Ol: « Bizding elimizde ýlken sayasy reformalar oryn alyp jatyr. Áriyne búl reformalardyng barlyghy memleketting mýddesi ýshin jasaluda. Sizder menen referendum ótkizuding manyzy bar ma dep súrap otyrsyzdar. Áriyne manyzy bar. Memleket basshysy osydan eki jyl búryn elimiz úshin manyzdy qadam retinde referendum ótkizuge sheshim qabyldady. Ony býkil halyq bolyp qoldap, barynsha joghary dengeyde ótkizilgenining kuәsi boldyq. Referendum bizding elde ghana emes, sheteldik damyghan memleketterde bar tәjiriybe. Ásirese Shvesariya eli referendum arqyly eldik mәselelerin talqylaugha shygharyp otyrashdy egen. Bir basylymnan oqyghan bolatynmyn, ol elde kez kelgen mәsele eng aldymen halyqpen talqylanady. Mysal retinde zeynetaqy mәselesi, densaulyq pen bilim salasyna qatysty mәseleler de kýn tәrtibinde qaralyp, oghan halyq óz pikirin bildirip otyrady eken. Sondyqtan búl tәjiriybe bizge de kerek. Elimizding ertenine baghyttalghan auqymdy  mәsleler әriyne halyqpen birge talqylanuy kerek. Búl jaghynan men Preziydentimizding bastamasyn qoldaymyn. Óitkeni halyq pen biylik baylanys ornatyp, manyzdy sheshimderdi birge talqylasa, eldik mәselelerdi birge  sheshse onda ekeuara senim ornaydy. Al memleket ýshin halyqtyng seniminen artyq qúndy dýnie joq dep oilaymyn. Biz әli jas memleketpiz. Boyymyzdy jana týzep, ong solymyzdy endi angharyp kelemiz. Tarihymyzgha boy jýgirtsek halqymyz qanshama qiyn da qily kezenderdi basynan ótkerdi. Al qazir әlemdik arenada óz ornymyzdy qalyptastyryp, aqyryn ilgeri jyljyp kelemiz. Men is sapar barysynda alys-jaqyn shet memleketterde kóp boldym. Áriyne ózge eldermen elimizdi salystyra jýremiz. Biraq maqtanyshpen aita alatyn bir qasiyet ol bizding memlekettik beybitshilikti ústanymynda. Qazir biz kók aspannyng astyndaghy beybit elmiz. Eng basty qúndylyghymyz da osy, bizding diplomatiyalyq qarym-qatynasymyz joghary dengeyde. Búl da Preziydentimizding sayasaty. Referendum ótkizuding manyzdylyghyna toqtalsam, jogharyda aityp ótkenimdey әriyne elimiz ýshin manyzdy. Halqymyz ýshin tipti keler úrpaq ýshin manyzdy. Eng bastysy múnday sayasy sheshimderdi halqymyz qoldauy kerek. Aldymyzda ótetin referendumgha barlyghymyz bir auyzdan qatysyp, qoldau kórsetsek egemen elimizding ertenine zor senim úyalatatynymyz haq. Sondyqtan taghy da qaytalap aitamyn referendumnyng manyzy qashanda zor».-dedi.

Abai.kz