Últ óneri – ghasyrlar boyy halyqtyng ómirimen birge tútastyqta saralanyp, iriktelip ózining ómirshendigin jalghastyrghan, halyqtyng sanasyna «ayshyqty belgi» retinde tanbalanghan ruhany qúndylyqtar jýiesin qúraydy.

Olardyng kónesi bar, janasy bar – bir‑birimen tarihy túrghyda sabaqtasyp jatady. Biraq, ónerdegi osy sabaqtastyqty týsinetin jәne aitqyzbay úghatyn halyq bireu ghana, ol – sol ónerding egesi bolyp tabylatyn halyqtyng ózi.  Qazaq ónerine qatysty aitsaq, ol ‑ qazaq últynyng ózi.

Keyingi kezderi osy baghytta memleket tarapynan birshama ilgerileu bar ekenin joqqa shygharmaymyz. Biraq, qazaq mәdeniyetin syrtqa shygharatyn, әlemge tanytatyn «memleketting ózi» dep aitu qatelik. Ony jýzege asyrushylar – memleketten belgili bir dәrejede ókilettik alghan naqty adamdar: mәdeniyet ministrinen bastap, kinorejisserler, suretshiler, sheberler, jazushylar, aqyndar jәne t.t.  Óitkeni, shet elderge «memleket» barmaydy, sol jekelegen óner tuyndylary «barady».

Mine, osy baghytta bizde aituly jetistikter men ýlken qatelikter qatar oryn aluda. Óitkeni, bizding elde últtyng «ózindik iydentifikasiyasy» turaly mәdeniyet jetispeydi. Biz osy baghytta «nening jaqsy, nening jaman» ekenine basa nazar audarmaymyz.

Mysaly, bizdegi kino salasyn alsaq ‑ osynyng jarqyn kórinisi bayqalady. Biz qazaq kinosyn shartty týrde eki baghytqa bólip qaraymyz: biri – shynayy últtyq qúndylyqtar men últtyq minezdi pash etetin filimder bolsa, ekinshisi – «әlemdik óner baghyty» deviyzimen ekskluziv retinde týsirilip, halyqaralyq bәigege baryp, keyde oryn alyp jatqan filimder. Mysaly, juyrda ghana shet elge «saparlap» kelgen «Toqal» filimi kórsetildi. Ol, B.Maylinning shygharmalary negizinde týsirilgen deydi. Sondyqtan, bylay qarasaq ‑ tarihy filim deuge bolady. Mine, osy filimde «shoqpytqa oranghan kir‑qojalaq kil qazaq» ózderining bir mәselelerin sheshumen әure... Áriyne, rejisser ony «tarihy kino bolghandyqtan, biz sol zamanghy realizm túrghysynan keldik» dep aqtaluy mýmkin... Biraq, osy filimning sheteldik kórermenderi búl filimdi «tarihi» baghalay ma? Áriyne, joq. Olar búl filim arqyly «qazirgi qazaqtyng beynesin» kóredi. (Olargha «qazaqtyng tarihy» asa qajet dep kim aitady?)...

IYә, filimning oqighalary ótken uaqyttarda ózge halyqtardyng da jaghdayy mәz bolmaghany anyq. Biraq, búl әr halyqtyng «óz sharuasy». Al, myna filimde qazirgi órkeniyetining bar qyzyghyna malynghan shet eldik kórermen tek bir ghana keyipkerdi kóredi, ol – shoqpytqa oranghan qazaq degen últ.

Sondyqtan, «óner – últtyng ainasy» desek, әrbir ónerge qatysy bar adam aldymen «jaqsysyn asyryp, jamanyn jasyryp» otyrugha tiyisti. Bizding «últtyq mýddemiz» osylay deydi! Eger olay bolmasa, qazaqtyng tiline de, mәdeniyetine de juyq arada shet elde ghana emes, óz ishimizde de qúrmet qalyptaspaydy. Endeshe, Qazaqstanda «bir jaqsygha birikken» halyqtyng da auyly alystay bermek...

Degenmen, qazir últtyq qolónerge degen kózqaras pozitivti baghytta damy bastady. Ol, әriyne, rejisserdyng qiyalyna tәueldi kino bolmaghandyqtan, múnda bәri kerisinshe – qol óneri neghúrlym tariyhqa terendegen sayyn, onyng egesi bolyp tabylatyn halyqqa degen qúrmet te soghúrlym jogharylay beredi... Mysaly, eki myng jyldan astam tarihy bar bizding Altyn adam – әlemdi tang qaldyrady. Kóne saqtardyng «ang stiyli» dep atalatyn altyn qúimalary da tanghajayyptar qatarynda. Sondyqtan, qazirgi órleuge betbúrys jaghdayynda bizge sheteldiktermen baylanysty bir ghana maqsat – qazirgi Qazaqstan memleketimizding mýddesi túrghysynda qúruymyz qajet.

Bizge qazirgi qajet bolyp otyrghan nәrse – halqymyzdyng qay salada bolmasyn asqaq tarihynyng dәriptelui. Ony bireuler «ótkenin aityp maqtanu» dep synaydy. Biraq, eger, bizding býgingi úrpaq sanasynda dәl osynday «asqaq tariyh» óshetin bolsa, onda ol úrpaqtyng bolashaqta «óz tarihyn jasauy» ekitalay... Mәne, mәselening mәnisi nede?! Óitkeni, býgingi almaghayyp zamanda bizge tәuelsizdik tuy bar, irgeli últ ekenimizdi ózimiz de sezinuimiz kerek, ózgege de sezdiruimiz kerek.

Sonda ghana Otanyn janyn sala qorghaytyn úrpaq ómirge keledi,

Sonda ghana Otanyn gýlge ainaldyratyn últ qalyptasady,

Sonda ghana Qorqyttyng mәngilik saryny estiledi,

Sonda ghana Asanqayghynyng jerúiyghy kózge kórinedi...

Ábdirashiyt Bәkirúly

Abai.kz