ۇلت ونەرى – عاسىرلار بويى حالىقتىڭ ومىرىمەن بىرگە تۇتاستىقتا سارالانىپ، ىرىكتەلىپ ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن جالعاستىرعان، حالىقتىڭ ساناسىنا «ايشىقتى بەلگى» رەتىندە تاڭبالانعان رۋحاني قۇندىلىقتار جۇيەسىن قۇرايدى.

ولاردىڭ كونەسى بار، جاڭاسى بار – بىر‑بىرىمەن تاريحي تۇرعىدا ساباقتاسىپ جاتادى. بىراق، ونەردەگى وسى ساباقتاستىقتى تۇسىنەتىن جانە ايتقىزباي ۇعاتىن حالىق بىرەۋ عانا، ول – سول ونەردىڭ ەگەسى بولىپ تابىلاتىن حالىقتىڭ ءوزى.  قازاق ونەرىنە قاتىستى ايتساق، ول ‑ قازاق ۇلتىنىڭ ءوزى.

كەيىنگى كەزدەرى وسى باعىتتا مەملەكەت تاراپىنان ءبىرشاما ىلگەرىلەۋ بار ەكەنىن جوققا شىعارمايمىز. بىراق، قازاق مادەنيەتىن سىرتقا شىعاراتىن، الەمگە تانىتاتىن «مەملەكەتتىڭ ءوزى» دەپ ايتۋ قاتەلىك. ونى جۇزەگە اسىرۋشىلار – مەملەكەتتەن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە وكىلەتتىك العان ناقتى ادامدار: مادەنيەت مينيسترىنەن باستاپ، كينورەجيسسەرلەر، سۋرەتشىلەر، شەبەرلەر، جازۋشىلار، اقىندار جانە ت.ت.  ويتكەنى، شەت ەلدەرگە «مەملەكەت» بارمايدى، سول جەكەلەگەن ونەر تۋىندىلارى «بارادى».

مىنە، وسى باعىتتا بىزدە ايتۋلى جەتىستىكتەر مەن ۇلكەن قاتەلىكتەر قاتار ورىن الۋدا. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتتىڭ «وزىندىك يدەنتيفيكاتسياسى» تۋرالى مادەنيەت جەتىسپەيدى. ءبىز وسى باعىتتا «نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان» ەكەنىنە باسا نازار اۋدارمايمىز.

مىسالى، بىزدەگى كينو سالاسىن الساق ‑ وسىنىڭ جارقىن كورىنىسى بايقالادى. ءبىز قازاق كينوسىن شارتتى تۇردە ەكى باعىتقا ءبولىپ قارايمىز: ءبىرى – شىنايى ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق مىنەزدى پاش ەتەتىن فيلمدەر بولسا، ەكىنشىسى – «الەمدىك ونەر باعىتى» دەۆيزىمەن ەكسكليۋزيۆ رەتىندە ءتۇسىرىلىپ، حالىقارالىق بايگەگە بارىپ، كەيدە ورىن الىپ جاتقان فيلمدەر. مىسالى، جۋىردا عانا شەت ەلگە «ساپارلاپ» كەلگەن «توقال» ءفيلمى كورسەتىلدى. ول، ب.ءمايليننىڭ شىعارمالارى نەگىزىندە تۇسىرىلگەن دەيدى. سوندىقتان، بىلاي قاراساق ‑ تاريحي فيلم دەۋگە بولادى. مىنە، وسى فيلمدە «شوقپىتقا ورانعان كىر‑قوجالاق كىل قازاق» وزدەرىنىڭ ءبىر ماسەلەلەرىن شەشۋمەن اۋرە... ارينە، رەجيسسەر ونى «تاريحي كينو بولعاندىقتان، ءبىز سول زامانعى رەاليزم تۇرعىسىنان كەلدىك» دەپ اقتالۋى مۇمكىن... بىراق، وسى ءفيلمنىڭ شەتەلدىك كورەرمەندەرى بۇل ءفيلمدى «تاريحي» باعالاي ما؟ ارينە، جوق. ولار بۇل فيلم ارقىلى «قازىرگى قازاقتىڭ بەينەسىن» كورەدى. (ولارعا «قازاقتىڭ تاريحى» اسا قاجەت دەپ كىم ايتادى؟)...

ءيا، ءفيلمنىڭ وقيعالارى وتكەن ۋاقىتتاردا وزگە حالىقتاردىڭ دا جاعدايى ءماز بولماعانى انىق. بىراق، بۇل ءار حالىقتىڭ «ءوز شارۋاسى». ال، مىنا فيلمدە قازىرگى وركەنيەتىنىڭ بار قىزىعىنا مالىنعان شەت ەلدىك كورەرمەن تەك ءبىر عانا كەيىپكەردى كورەدى، ول – شوقپىتقا ورانعان قازاق دەگەن ۇلت.

سوندىقتان، «ونەر – ۇلتتىڭ ايناسى» دەسەك، ءاربىر ونەرگە قاتىسى بار ادام الدىمەن «جاقسىسىن اسىرىپ، جامانىن جاسىرىپ» وتىرۋعا ءتيىستى. ءبىزدىڭ «ۇلتتىق مۇددەمىز» وسىلاي دەيدى! ەگەر ولاي بولماسا، قازاقتىڭ تىلىنە دە، مادەنيەتىنە دە جۋىق ارادا شەت ەلدە عانا ەمەس، ءوز ىشىمىزدە دە قۇرمەت قالىپتاسپايدى. ەندەشە، قازاقستاندا «ءبىر جاقسىعا بىرىككەن» حالىقتىڭ دا اۋىلى الىستاي بەرمەك...

دەگەنمەن، قازىر ۇلتتىق قولونەرگە دەگەن كوزقاراس ءپوزيتيۆتى باعىتتا دامي باستادى. ول، ارينە، رەجيسسەردىڭ قيالىنا تاۋەلدى كينو بولماعاندىقتان، مۇندا ءبارى كەرىسىنشە – قول ونەرى نەعۇرلىم تاريحقا تەرەڭدەگەن سايىن، ونىڭ ەگەسى بولىپ تابىلاتىن حالىققا دەگەن قۇرمەت تە سوعۇرلىم جوعارىلاي بەرەدى... مىسالى، ەكى مىڭ جىلدان استام تاريحى بار ءبىزدىڭ التىن ادام – الەمدى تاڭ قالدىرادى. كونە ساقتاردىڭ «اڭ ءستيلى» دەپ اتالاتىن التىن قۇيمالارى دا تاڭعاجايىپتار قاتارىندا. سوندىقتان، قازىرگى ورلەۋگە بەتبۇرىس جاعدايىندا بىزگە شەتەلدىكتەرمەن بايلانىستى ءبىر عانا ماقسات – قازىرگى قازاقستان مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسى تۇرعىسىندا قۇرۋىمىز قاجەت.

بىزگە قازىرگى قاجەت بولىپ وتىرعان نارسە – حالقىمىزدىڭ قاي سالادا بولماسىن اسقاق تاريحىنىڭ دارىپتەلۋى. ونى بىرەۋلەر «وتكەنىن ايتىپ ماقتانۋ» دەپ سىنايدى. بىراق، ەگەر، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاق ساناسىندا ءدال وسىنداي «اسقاق تاريح» وشەتىن بولسا، وندا ول ۇرپاقتىڭ بولاشاقتا «ءوز تاريحىن جاساۋى» ەكىتالاي... مانە، ماسەلەنىڭ ءمانىسى نەدە؟! ويتكەنى، بۇگىنگى الماعايىپ زاماندا بىزگە تاۋەلسىزدىك تۋى بار، ىرگەلى ۇلت ەكەنىمىزدى ءوزىمىز دە سەزىنۋىمىز كەرەك، وزگەگە دە سەزدىرۋىمىز كەرەك.

سوندا عانا وتانىن جانىن سالا قورعايتىن ۇرپاق ومىرگە كەلەدى،

سوندا عانا وتانىن گۇلگە اينالدىراتىن ۇلت قالىپتاسادى،

سوندا عانا قورقىتتىڭ ماڭگىلىك سارىنى ەستىلەدى،

سوندا عانا اسانقايعىنىڭ جەرۇيىعى كوزگە كورىنەدى...

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz