ZTB NEWS sayty 14 qarashada «Bolashaq» baghdarlamasy boyynsha saraptamalyq maqalasyn jariyalady. Búl taqyryp elimizdegi shet elden bilim alugha talpynghan myndaghan jastar ýshin óte manyzdy taqyryp bolghandyqtan, biz ony yqshamdap audaryp, qazaq tilinde jariyalaudy jón kórdik. 

Bolashaqta Halyqaralyq «Bolashaq» stiypendiyasyna ýmitkerlerdi irikteu erejeleri ózgerui mýmkin. Qatysty qauly jobasy «Ashyq NQA» portalynda jariyalandy. Jana redaksiyada joghary bilikti kadrlardy dayyndau ýshin «memlekettik qyzmetkerler» sanaty engizilgen, búl Qazaqstannyng memlekettik apparatynyng qajettilikterine sәikes keledi.

Endi magistr dәrejesine ýmitkerler songhy bir jyldy qosa alghanda, eki jyldan kem emes enbek ótili bar qazirgi memlekettik qyzmetshiler boluy tiyis (sayasy memlekettik qyzmetshilerden basqa). Sonday-aq qújatqa «Bolashaq» stiypendiattarynyng ótinishterin qarau komissiyasyn anyqtau qosyldy, búl sheshimderding ashyqtyghyn arttyrady jәne әkimshilik rәsimderdi jenildetedi. Jana baghyt – Split PhD baghdarlamasy engizildi, ol zertteulerdi Qazaqstan men sheteldegi eki uniyversiytette bir uaqytta jýrgizuge mýmkindik beredi.

Sonymen qatar, ýmitkerler uniyversiytetti tandau men stiypendiya qajettiligin negizdeytin motivasiyalyq hat jazuy kerek. Irikteuding ýsh satyly mehanizmi engizilip, әlsiz dayyndalghan ýmitkerlerdi bastapqy kezenderde-aq anyqtaugha mýmkindik beretin jýie jasaldy. Endi irikteuden ótpegender bir jyl ishinde qayta ótinish bere alady, búl búrynghy tyiymdy joyady. Búl Qauly jobasy 15 qarashagha deyin talqylanady. 

«Bolashaq» baghdarlamasynyng 31 jyl ishindegi dauly oqighalary.

Bolashaq «Bolashaq» bolghaly, ýnemi daugha tap bolyp otyrady. Óitkeni, múnyng artynda ýlken qarajat túrady. Kezinde, aituly qyzmettegi shendilerding balalary «Bolashaqty» kóptep paydalandy. Kópshiligining úrpaqtary qazir shet elderde qyzmet etip jatqan da bolar... Biraq, olar memleket bólgen qarjyny qaytara aldy ma, joq, sybaylasqan tetikter arqyly «juyp‑shaayyp» jiberdi me? Ol jaghy da әli kýnge týmandy...

Biraq, elge kelgen «bolashaqshylardyn» da attary shyghyp jatyr. Sonyng eng shuly bolghany – eksministr «Biyshimbaev isi». «Bolashaq» baghdarlamasynyng alghashqy týlekterining biri – Quandyq Biyshimbaev ministr lauazymyna deyin jetti, biraq onyng mansaby jemqorlyq janjalymen ayaqtaldy. Qazir ol 24 jyldyq jaza merzimin ótep jatyr.

2006 jyly «Bolashaq» baghdarlamasyn basqarghan Ortalyqtyng jetekshisi Áljan Braliyevke preziydenttik stiypendiyalardy bólu barysynda zang búzushylyqtar jasady degen kýdik keltirildi. Alayda is qúramy bolmauyna baylanysty jabyldy. 

2017 jyly «Bolashaq» ortalyghynyng bas buhgalteri Pavel Korepanov jalghan shottar arqyly 472 million tenge jymqyrghany ýshin segiz jylgha sottaldy.

2022 jyly Dimash Qúdaybergen Niu-York kinoakademiyasyna grant útyp alghan edi, biraq grantty basqa qazaqstandyqqa beruge sheshim qabyldady. Ortalyq búl mýmkin emes dep, onyng oqugha ketken qarajatyn qaytaruyn talap etti. 

Baghdarlama boyynsha 12 mynnan astam qazaqstandyq shetelde oqydy, alayda olardyng 268-i elge oraludan bas tartty. Olar oqugha júmsalghan qarajatty qaytarugha mindetti.

Sarapshylar baghdarlamanyng janalyqtary men artyqshylyqtary turaly pikirlerin bildirdi:

Irina Smirnova, Mәjilis deputaty: «Bolashaq» baghdarlamasy memlekettik qyzmetkerlerdi oqytugha baghyttalghan, biraq onyng qajettiligine kýmәnim bar. Kim jәne ne ýshin oqytylady? Men búl baghdarlamagha qarsy pikirdemin. Shetelde oqyghysy keletinder óz qarajaty esebinen barsa, dúrys bolar edi. Qazaqstandyq uniyversiytetter de bilikti mamandar dayynday alady».

Rasul Rysmambetov, qarjy sarapshysy: «Men «Bolashaq» baghdarlamasyn jalghastyru qajet dep sanaymyn, biraq Qazaqstanda tehnikalyq jәne kәsiby bilim berudi damytu kerek. Baghdarlama ózin jaqsy jaghynan kórsetti. Keybir týlekter elge oralghannan keyin qiyndyqtargha tap bolghanymen, olar Qazaqstanda manyzdy salalardy damytady».

Andrey Chebotarev, qarjy taldaushysy: «Bolashaq» baghdarlamasy elding bolashaghyna ýlken ýles qosady. Qazir baghdarlama tabysty, jәne ony ózgeristerge beyimdeu qajet. Qazirgi jetistikter baghdarlamanyng manyzdylyghyn tómendetpeydi».

Abai kz. óz tarapynan mynaday qosalqy mәseleler shoghyryn úsynady:

«Bolashaq» memlekettik baghdarlama retinde, memleket qarjysymen memlekettik qyzmetkerlerdi, ghylymy zertteu ortalyqtarynyng ghalymdaryn, salalyq ministrlikterding súranysy boyynsha mamandardy dayarlaugha jiberedi. Onyng sharty boyynsha, oqyp kelgen maman óz shyghynyn qyzmeti arqyly aqtauy kerek, yaghni, alghan mamandyghy boyynsha qyzmet etui tiyis.

Biraq, osyghan qaramastan, elimizding memlekttik basqaru organdarynda «Bolashaqpen» oqyp kelgen mamandardyng bilim sapasy, menedjementtik qabileti, eng bastysy, memleketshildik pozisiyasy qazirgi zaman qoyy otyrghan talaptargha say emestigi alandatady.

Endeshe, shet elderge belgili bir protejie arqyly attanghan jastardyng birazy  oqudaghy óz jauapkershiligin sezinbey, oqu prosesine jýrdim‑bardym qaraumen shekteledi degen oy tuyndaydy. IYә, onday jastardyng kóbi auqatty otbasylarynan. Esh qarjylyq tapshylyq joq. Sondyqtan, onday erketotay balalar «óz elinde oinap jýrip alghan diplomymen» shet elde ghylym‑bilimdi janghaqtay shaghady deu – aqylgha simaydy. Sebebi, manday terlete enbek etu daghdysy qalyptaspaghan, bilimdi de atýsti alghan «bolashaqshy» ‑ shet elge bara sala týbegeyli ózgeredi deu qisyngha kelmeydi... Aqyr sonynda, shamasy kelgen sonda qalyp qoyady. Al oghan shamasy kelmegen elge kelip, memlekettik qyzmette bos uaqytyn ótkizedi...

Odan ózge, qazir kóp jastar shet elderdegi bedeldi mamandyqty óz betimen iygerudi qolgha ala bastady. Ol jaqtaghy oqu Qazaqstangha qaraghanda әldeqayda arzan. Mysaly, Qytay jәne birneshe elder osyny paydalanyp, jastardy ózine tartuda.

Mine, bizding oiymyzsha, shet eldegi oqulargha osy qatardaghy, yaghni, óz betimen baryp oqyp jatqandar arasynda naghyz daryndy balalar kóbirek pe dep boljar edik. Biraq, olar bolashaqta elge qayta ma, qaytpay ma – oghan memlekettik yqpal eter tetigi joq. Sonymen qatar, olardyng mamandyghy boyynsha olardy «elge shaqyratynday» jogharghy jalaqyly júmys, tabys, karierlik ósu, әleumettik qamsyzdandyru tetikteri joq. Búl – әdiletti emes.

Sebebi, «Bolashaqpen» baryp, memleket qarjysyna oqyghangha memleketting ózi kepil. Al, óz betimen oqyp qaytqandy – memleket ekinshi qatargha syrghytady...  Endeshe, memleket ýshin qyzmetke alu kezinde «óz betimen oqyghandar» men «bolashaqshylar» arasyndaghy konkurstarda «tepe‑tendik» jaghdaydy ornyqtyru tiyimdi bolady dep sanaymyz...

Yaghni, ol jaghdayda memlekettik qyzmetke ornalasudaghy barlyq «korrupsiyalyq elementter» basy býtin joyyluy kerek. «Bolashaq» statusyna qaramastan, әrbir mamannyng ózgelermen terezesi teng boluy kerek. Mamannyng óz salasyna endirgen janalyqtary men paydasy onyng enbegi nәtiyjesining indikatorlary arqyly ólshenui kerek. Sonda ghana shet elden bilim alushy jastar elge mol payda әkeledi...

Ábdirashit Bәkirúly,

sarapshy

Abai.kz