Soltýstik Aral qalpyna kelude: Aral tenizin jandandyru ýshin 1 milliard tekshe metr su jiberilip, jasyl beldeuler boy kóterdi. Búl turaly QR Su resurstary jәne irrigasiya ministrligi habarlady. 

«Aral tenizining qúrghap, shólge ainaluy – alandatarlyq mәsele. Ekologiyalyq apatqa úshyraghan aimaqty onaltu kerek. Búghan qosa, transshekaralyq ózenderding su qoryn tiyimdi paydalanu qajet. Ol ýshin su ýnemdeu tehnologiyalaryn keninen qoldanu kerek», - dedi Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev.

2024 jyldyng qazanynan osy jyldyng qantaryna deyin Soltýstik Aral tenizine 1 milliard tekshe metr su jiberildi. Búl josparlanghan kólemnen 100 million tekshee metrge artyq. Ortalyq Aziya elderimen qol jetkizgen kelisimderining nәtiyjesinde 2025 jylghy nauryz aiynyng sonyna deyin Soltýstik Aralgha jiberilgen sudyng jalpy kólemi 1,6 mlrd tekshe metrge jetedi.

Býgingi tanda Soltýstik Aral tenizindegi sudyng jalpy kólemi - 22,1 mlrd tekshe metr. 2022 jyldyng basynda 18,9 mlrd tekshe metr boldy. 2025 jyldyng sonyna qaray tenizdegi su kólemi 23,4 mlrd tekshee metrge deyin jetedi dep kýtilude.

Soltýstik Aral tenizining audany da úlghangda. Býgingi tanda ol 3065 sharshy shaqyrymgha jetti. Búl 2022 jyldyng basyndaghy kórsetkishten 111 sharshy shaqyrymgha kóp.

Soltýstik Aral tenizining audany men kólemining úlghangy sudyng miyneraldanuyng azaytugha jәne balyqtyn 22 týrining populyasiyasyn qalpyna keltiruge mýmkindik berdi. Jyl sayynghy balyq aulau kólemi 8 myng tonnagha jetti.

«Kókaral bógetin saqtau jәne Syrdariya ózeni saghalaryn qalpyna keltiru» jobasy ayaqtalugha jaqyn. Býgingi tanda «Tәuir» qorghanys bógetin salu, Qarashalankóli men Syrdariya ózeni arasyndaghy eki uchaskedegi bógetter men «Qarashalan-1» kanalyn jәne onyng bas qúrylysyn rekonstruksiyalau júmysy ayaqtaldy. Jyl sonyna deyin Soltýstik Aral tenizin Ýlken Araldan bóletin Kókaral bógetin qayta janartu júmysyn ayaqtau josparlanyp otyr. Jobany iske asyru Soltýstik Araldyng saqtaluyna jәne sudyng túzdylyghyn tómendetuge yqpal etedi.

Qyzylorda oblysynyng kýrish alqaptaryn lazerlik josparlaushymen tegisteu jәne su ýnemdeu tehnologiyalaryn paydalanu shamamen 200 mln tekshe metr su ýnemdep, ony Soltýstik Aralgha jiberuge mýmkindik berdi. 55 myng gektar kýrish alqaby lazerlik josparlaushynyng kómegimen tegisteldi, búl ortasha ónimdilikti gektarynan 40-55 sentnerden 70-80 sentnerge deyin arttyrugha septigin tiygizdi.

Su ýnemdeu tehnologiyalaryn engizudi yntalandyru ýshin sharualardyng infraqúrylym jýrgizu, su ýnemdeu jýielerin satyp alu jәne ornatu shyghyndaryn subsidiyalau mólsheri 50%-dan 80%-gha deyin úlghaytyldy. Su ýnemdeu jýielerin paydalanatyn dihandar ýshin su armalysugha subsidiya mólsheri tarifke baylanysty 85%-gha deyin úlghaytyldy.

Aral tenizi basseynindegi aimaqty onaltu maqsatynda kógaldandyru júmysy jalghasyp jatyr. Býginde Ýlken Aral tenizining tartylghan aumaghynda 4,4 mln kóshet otyrghyzyldy.

2021-2024 jyldar aralyghynda 475 myng gektar jerge túqym men kóshet otyrghyzyldy. Biyl 428 myng gektarda kógaldandyru júmystaryn jýrgizu josparlanghan. Osynyng nәtiyjesinde 2025 jyldyng sonyna qaray Aral tenizi tabanyn kógaldandyrudyng jalpy kólemi 1,1 mln gektargha jetui tiyis.

Ayta ketu kerek, 2024 jyldyng 1 qantarynan bastapa Halyqaralyq Araldy qútqaru qoryna tóraghalyq etu kezegi Qazaqstan Respublikasyna ótti. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2026 jyldyng sonyna deyin HAQQ Preziydenti bolyp saylandy. Qazaqstannyng 2024-2026 jyldar aralyghyndaghy tóraghalyghy kezeninde HAQQ Atqaru komiytetining júmys jospary bekitildi. Qújat 10 týrli baghyt boyynsha 40-qa juyq is-sharany qamtidy.

Preziydentting tapsyrmalaryn iske asyru 2000 myngha juyq adamdy júmyspen qamtamasyz etuge mýmkindik beredi. Soltýstik Aral tenizining su kólemi men audanynyng úlghangy sudyng miyneraldanuyn azaytady, búl onyng biologiyalyq әraluandyghyn saqtaugha kómektesedi jәne Qyzylorda oblysynyng balyq sharuashylyghynyng damuytugha yqpal etedi.

Su ýnemdeu tehnologiyalaryn engizu jәne su infraqúrylymyn damytu Soltýstik Aralgha qosymsha su kólemin jiberuge mýmkindik beredi, sonday-aq ónirding auyl sharuashylyghyn damytugha kómektesedi.

Aral tenizining tartylghan aumaghyn kógaldandyru topyraq eroziyasynyng aldyn alady jәne qúmdy, túzdy dauyldarmen kýresuge kómektesedi.

Abai.kz