AQSh-tyng Niu-Djersy qalasynda túratyn amerikalyq jazushy Djudit Linbergten ótkende onyng «Aqmaral» atty romany jóninde súhbat alghan edim. Súhbatynda ol kóshpelilerding mәdeniyetine qyzyghatynyn, mýmkin bolsa soghan qatysty qazaq qalamgerlerining shygharmalaryn oqyghysy keletinin aityp edi.

Izin suytpay men oghan talantty aqyn Erbol Alshynbaydyng «Jylqy ghana jalghandaghy serigim» atty toptama ólenderin aghylshyn tiline jolma-jol audaryp jiberdim. Múndaghy sebep, Erbol Alshynbaydyng atalghan toptamasy kóshpeli qazaqtyng adamnan ziyat januardyng syr-sipaty, bizding halqymyzdyng ony qalay baghalaytyny jaqsy berilgen. Bylaysha atyqanda, búl toptamada tútas Túran dalasyn dýbirletken túlparlardyng izi aiqyn bilinedi. Al osy toptamany sonau Niu-Djersiyde oqyghan jazushy Djudit Linberg óz әserin bólisti.

Djudit Linberg, jazushy: 

– Maghan osy bir erekshe toptama ólenderdi jibergeniniz ýshin raqmet. Ár bóliminen men dala tynysyn, onyng quatyn sezine aldym. Dalada ósken shu asau pyraqtar men ony jyrlaghan aqynnyng qarym-qatynasy maghan tek jeke baylanys qana emes, sonymen qatar kóshpendi ómir salty men úmyt bolghan dәstýrlerding metaforasy retinde kórindi. Ólende Bereldegi jylqy qorymdarynyng beynesi men «dauyl men uaqyt mýjip tastaghan ejelgi molalar, úmyt bolghan zirattar topyraqqa ainalyp barady» degen joldar búl dәstýrlerding ótken shaqta tereng kómilip qalghanyn kórsetedi.

Alayda, ólenning keyingi bóliginde aqyn ony jeke estelik retinde beyneleydi – bala kezinen jylqylardyng ortasynda ósken jas bala (Kóz aldymda kil sandal arghymaq...) ózining bala kezdegi bәsiresi qara tay bolghanyn eske alady. Tipti aqyn onymen erekshe baylanysta bolghan desek te bolady. Biraq aqyry zaman talabyna say bilim alu ýshin qalagha ketuge mәjbýr bolyp, sol sýiikti dәstýrlerin artta qaldyrady. Búl sәtti «Qúlynnan ósken qara tay, jol joghyn artta bilding be?» dep suretteydi. Búl jeke estelik bala sanasyna tereng sinip qalghanday, búl býkil el men mәdeniyet ýshin de úmytylmas belgi ispettes. Biz bәrimiz zamanauy әlemde ómir sýruge beyimdeluge mәjbýr bolsaq ta, ótkenning ruhy әli de bizben birge ilesip keledi.

Shyndyghynda, búl jyrlardyng ón boyynda tek sol bir qara taydyng soanu alys balalyq shaqta qaluy ghana emes. Mening oiymsha, «Jylqynyng qu basy turaly jyr» dep atalatyn bólim ótken dәstýrlerding joghaluy men ýziluin beynelep túr. Bilsek, búl óleng tek avtordyng әkesining asyna  soyylghan jylqy turaly ghana emes. Dúrys týsingen shygharmyn dep oilaymyn. Ótkenge degen saghynysh pen qayghy songhy bólimge deyin quatty týrde jalghasady. Aqyn jyrynda beynelegen «Jylqynyng oraluy» maghan barlyq qasiret pen kýireuge qaramastan, kók aspan (sonymen birge búl dәstýrli Tәnir úghymyna da silteme bolar) qayta oralady degendi bildiretindey payym men týsinik payda boldy. Jylqylar – kóshpendi ómirdin, tereng tamyrly dәstýrlerding ruhy – qayta oralyp, ólenning songhy jolynda aitylghanday (Tónkeriler týnnen beru túlparlar), «jer astynan qazylyp alynatyn» qymbat qazynagha ainalady.

Búl - shynymen de ghajayyp óleng toptamasy. Alys Amerikada, sonau Niu-Djersiyde osy jyrlardyng jolma-jol audarmasyn oqyp, óz әserimdi bólistim. Meni tanti etken búl ólenderding týpnúsqa tilinde odan da әserli ekenin elestetip otyrmyn.

Dýisenәli Álimaqyn

Abai.kz