Dýmshelerdi dublyajdan alys qumay, tәrjimening sapasy jaqsarmaydy

Audarma mәselesi baspasózde dýrkin-dýrkin qozghalyp, kemshilikteri naqty mysaldarmen jazylyp jýrgeli qashan. Biraq sol syndardan әli eshqanday nәtiyje kóre almay kelemiz. Kórkem tuyndynyng mazmúny men kórermenning odan alatyn әserine núqsan keltirip, kónil-kýidi búzatyn sapasyz tәrjimeler әri qaray jalghasyp jatyr.

«Garaj ýshin talastyn» әlegi

Sonyng biri – tayauda «Habar» telearnasynan kórsetilgen «Garaj» satiralyq komediyasy. 1979 jyly rejisser Elidar Ryazanov týsirgen búl filim – qimyl-qozghalysy az, tek sóz astarynan-aq oy týyge qúrylghan kýrdeli dýniye. Múnday shygharmany qazaqshalaudy jalpy kórkem audarma isin jetik mengergen, uytty sózge iykemi bar, basqa tildegi túraqty sóz tirkesining týpki mәnin dәl bere alar qazaqsha balamasyn qatelespey taba biletin naghyz kәsiby mamangha jýkteu oryndy bolar edi. Ókinishtisi – «Garajdy» sonday bilikti tәrjimeshining audarghany bayqalmaydy.

Mәselen, filimdegi ghylymiy-zertteu instituty janynan qúrylghan «Fauna» garaj-qúrylys kooperatiyvining tang atqansha sozylatyn jinalysynda ýleskerlerding biri Karpuhiyn: «My zdesi vse boremsya za mesto pod solnsem… v viyde garaja!» – dep aighay salady. Al kooperativ basqarmasy basshylarynyng biri Sidorin oghan: «Mesto pod solnsem na yuge – v Sochi! Pereryv!» – dep, shulaghan júrtty sәl tynyshtalugha shaqyrady.

Tәrjime avtory búl dialogty bylay audarypty:

«Karpuhiyn: Biz bәrimiz múnda kýn astyndaghy jer ýshin kýresip jatyrmyz!

Sidoriyn: Kýn astyndaghy jer me? Týstiktegi me? Sochidaghy ma? Ýzilis!»

Birinshiden, múndaghy «kýn astyndaghy jer» degen ne sóz? Búdan qazaq kórermeni ne úgha alady? «Kýn astyndaghy Kýnikey qyzdy» bilemiz, «kýn astyndaghy jerdi» bilmeymiz. Qazaq tilinde múnday sóz tirkesi joq. Al orys tilindegi búl frazeologizm qanday maghyna beredi? Tәrjime avtory búl mәselege asa bas qatyrghysy kelmegen sekildi. Álgi qanatty sóz orys tilinde de shyn mәnindegi «kýn astyndaghy jerdi» menzemeydi. 2006 jyly shyqqan «Orys tilining ýlken frazeologiyalyq sózdiginde» onyng eki týpki maghynasy keltiriledi: «1. Tolyqqandy ómir sýru mýmkindigi. 2. Qoghamdyq ortadaghy layyqty oryn». Osy maghynalardy ala otyryp, kinodaghy әlgi aighaydy aitqyzugha mәjbýrleytin shiyelenisken ahualmen salystyra qoysa, janaghy qanatty sózdi qazaq týsinetindey etip audarudyng joly tabylmas pa edi?

46 jyl búryn taspalanghan filimning mazmúnyn qaytalap jatu artyq bolar, biraq múndaghy «mesto pod solnsem» – jogharydaghy jayly oryn da, mayly qyzmet te, ghajayyp jaghajay da emes, 32 adamnyng endi salyna bastaytyn 28 garajgha talasy ekenin eske sala keteyik. Demek, birneshe adam garajsyz qalmaq. Basqarma olardyng ishindegi eng qorghansyzdaryn tizimnen syzyp tastaydy. Al garaj iyelenetin tandaulylardyng ishinde búl institutta mýlde júmys istep kórmegen bazar diyrektory, diplomat, әskery sheneunik sekildi әldebir «pysyqaylar» da jýr (bәlkim, filimdegi «blatnye» degen sipattamany osylay audarugha bolar ma edi, al tәrjime avtory «bótender» dep keltiripti). Esh kinәsiz, esh sebepsiz tizimnen syzylghan әlgi tórt bayghús әdiletsiz sheshimge qarsy shyghyp, óz haqysy ýshin kýresedi. Basqalary ýshin sheshimning ózgermegeni jaqsy, óitkeni ózderine búiyryp túrghan garajdan airylyp qalghylary kelmeydi ghoy.

Demek, salghastyra aitqanda, búl jerdegi «mesto pod solnsem» – «garaj ýshin talas» ekeni mәlim emes pe? Al ol degeniniz – últtyq úghymgha salghanda, últaraqtay ghana jer. Yaghny әrkimning «búiyrar» dep ýmittengen óz nesibesi. Sonda baghanaghy Karpuhinning aighayyn «Múnda әrkim ózining últaraqtay jeri ýshin júlysyp jatyr!» dese qayter edi, mәselen?

Ras, búlay etsek, Karpuhin men Sidorinning dialogy ýilespey, biri Aygha, bir saygha qarap qalar edi. Biri «últaraqtay jer» turaly aitsa, ekinshisi qaydaghy bir «Sochiydi» aityp, «laghyp» túrghan bop shyghady. Múndayda kinotәrjime isining maytalmandary bayaghyda bylay etetin: dialogtyng birinshi sóilemi bekidi me – demek, endi ekinshi sóilem soghan qaytarylghan jauap, sodan tuyndaghan sóz bolyp, jymdasyp ketui kerek. Yaghny týpnúsqadaghy ekinshi sóilem әu bastaghy óz mәninen bosatylyp, audarylghan alghashqy sóilemning jetegine eruge tiyis. Eger, mysaly, biz Karpuhinning sózin ózimiz úsynghan baghytta audarsaq, onda Sidorinning jauabyn soghan sayma-say etu ýshin Sochiydi mýlde bylay ysyryp tastaugha tura keledi. Sonda bizding oiymyzdaghy jana dialog shamamen bylay shyqqan bolar edi:

«Karpuhiyn: Múnda әrkim ózining últaraqtay jeri ýshin júlysyp jatyr!

Sidoriyn: Júlysatyn oryndy tapqan ekensinder! Jeter! Ýzilis!»

Múnyng bәrin «Shirkin, eger «Garaj» filimin audaru bizge jýktelse, sóiter edik, býiter edik...» dep maqtanu ýshin jazyp otyrghan joqpyz. Bú kýnde «Synaugha kelgende bәring shebersinder, al sonyng balamasyn nege úsynbaysyndar?» degen de aiyptaular jii estiletin boldy. Soghan jauap retinde, әri aluan núsqalardy oqyrmannyng da talqysyna salu maqsatynda ózimiz «búrys» dep sheshken әrbir audarmagha óz balama-úsynysymyzdy qosymsha pikir retinde keltirip otyrmyz. Jәne «bizding núsqamyz ghana – dúrys!» demeymiz. Bizdiki – oy salu, týrtki ghana.

«Jaqsylar» men «onsha emester»

Audarmashynyng ózge de qatelikteri az emes. «Qatelik» demekshi, «grubaya oshibka» degendi ol «dóreki qatelik» dep audarypty. Dúrysy – «óreskel qatelik» ekenin sauatty eki qazaqtyng biri bilse kerek. «Jinalys shaqyrmaysyzdar» deydi, búl – taghy da kalika, «Sobranie ne sozovete» degenning dәlme-dәl «qotarmasy». Qazaq tilinde jinalysty «shaqyrmaydy», «ashady» nemese «jasaydy». «Razobietesi!» degendi «Kýliniz de qalmaydy!» deydi. Ádette adamnyng órtenip ketkende ghana kýli de qalmaytyn bolar, kim bilsin, al biyikten qúlaghanda, bәlkim, «Talqanynyz shyghady!» deu jón be edi. «Opoloumili, chto liy...» degendi «Esteriniz dúrys pa?» depti. Maghynasy jaghynan úqsaghanymen, múnyng naqty tәrjimesi «Aqyldan adasqansyzdar ma, nemene...» bolsa kerek.

Audarmashynyng sauatty sóz saptau jóninen de shatasqan jerleri jeterlik. Mәselen, «kto luchshe, kto huje – pusti reshaet jrebiy» degen úsynysty «kim jaqsy, kim onsha emes ekenin jerebe arqyly shesheyik» dep keltiripti. Sonda «onsha emes» degen ne sóz? «Jaqsy» syn esimining antoniymi sol ma? Aqyry janjal 32 adamnyng 28-in ghana tizimde qaldyrudan tuyndaghan eken – «Kim qalyp, kim ketetinin jerebe sheshsin» dey salghan jón emes pe edi? «Vy hotely uniziti menya, a unizily sebya» dep keletin sóilemdi «Siz meni jәbirleymin dep, ózinizdi jәbirlediniz» dey salypty. Múndaghy etistikting naqty audarmasy – «jәbirleu» emes, «qorlau» ekenin bilmegeni me?

Er adamnyng ekinshi bir jigitke «sýiiktim» deui mýmkin be? Qazir batys filimderinde jii kezdesip jýrgen әlgi «birtýrli» keyipkerler bolmasa, kәdimgi er-azamattar arasynda tipti mýmkin emes jaghday. Sonau 1979 jyly týsirilgen kenestik kinoda onday sózding aityluy – ashyqauyz anqaudyng ózi senbeytin ótirik. «Garajdyn» keyingi jyldary ghana tәrjimelengen qazaqsha núsqasynda múnday súmdyq bar. Eger orysshasyn eske týsirmegende, esten tanuymyz ghajap emes edi. Sóitsek, әlgi Sidorinning әldebireuge kekesinmen «Miylenikiy...» degen sózin (eki-ýsh ret kezdesedi) tәrjime avtory «Sýiiktim...» dep «qazaqshalapty»! Búghan ne dersiz? Mysqyldap túrghan keyipker qarsy aldyndaghy adamgha «sýiiktim» dey me? «Áy, shyraghym...», eger búl tym qazaqy bop kórinse, «Jarqynym...» dep, әri qaray әngimesin jalghasa, keyipker kekesini men oy mazmúny jarasymyn tauyp ketpes pe edi?

Tәrjimeshi filimdegi sózderding maghynasyn mýlde basqa baghytqa jibergen mysaldar da barshylyq. «Zolotoy moy, chto-chto, a pravo-to vy iymeete» degen sóilemning naqty mәni – «Jarqynym-au, sizdin, basqa týginiz bolmasa da, haqynyz bar ghoy» ekenine kelisersizder. Al audarmashy múny «Altynym, basqa-basqa, al sizding haqynyz bar» depti. Yaghny 32 adamnyng 31-ining haqysy joq, tek әlgi «altynymda» ghana bar bop shyghady. Maghyna mýlde ózgerip ketken! Al «domashnyaya katorganyn» – «ýidegi týrme» bop jýrgenine kýlesiz be, jylaysyz ba? Qanday týrme? «Ýiding bitpeytin kýibeni» emes pe ol?

Qazaq tilindegi «Garajdy» orta túsynan bastap qana kórgenimiz qanday jaqsy bolghan, әitpese búdan da kóp soraqylyq shyghar ma edi, kim biledi... Bir jarym saghatqa jeter-jetpes filimning songhy 40 minutyn tamashalap bastap, әlgi «Sýiiktim...» degen sózdi estigen son-aq qoyyn dәpterdi qolgha ala salghanymyzdyng nәtiyjesi osy. Sonyng ózinde dәpter betinde múnda mysalgha keltirilmegen on shaqty qate audarma qalyp qoydy. Meyli, onyng bәrin tize berip qaytemiz. Tәrjimening sapasyz, olaq, orasholaq ekeni osy aitylghan qatelikterden-aq aiqyndalyp túrghan shyghar.

Sәken Sybanbay

Abai.kz