دۇمشەلەردى دۋبلياجدان الىس قۋماي، تارجىمەنىڭ ساپاسى جاقسارمايدى

اۋدارما ماسەلەسى باسپاسوزدە دۇركىن-دۇركىن قوزعالىپ، كەمشىلىكتەرى ناقتى مىسالدارمەن جازىلىپ جۇرگەلى قاشان. بىراق سول سىنداردان ءالى ەشقانداي ناتيجە كورە الماي كەلەمىز. كوركەم تۋىندىنىڭ مازمۇنى مەن كورەرمەننىڭ ودان الاتىن اسەرىنە نۇقسان كەلتىرىپ، كوڭىل-كۇيدى بۇزاتىن ساپاسىز تارجىمەلەر ءارى قاراي جالعاسىپ جاتىر.

«گاراج ءۇشىن تالاستىڭ» الەگى

سونىڭ ءبىرى – تاياۋدا «حابار» تەلەارناسىنان كورسەتىلگەن «گاراج» ساتيرالىق كومەدياسى. 1979 جىلى رەجيسسەر ەلدار ريازانوۆ تۇسىرگەن بۇل فيلم – قيمىل-قوزعالىسى از، تەك ءسوز استارىنان-اق وي تۇيۋگە قۇرىلعان كۇردەلى دۇنيە. مۇنداي شىعارمانى قازاقشالاۋدى جالپى كوركەم اۋدارما ءىسىن جەتىك مەڭگەرگەن، ۋىتتى سوزگە يكەمى بار، باسقا تىلدەگى تۇراقتى ءسوز تىركەسىنىڭ تۇپكى ءمانىن ءدال بەرە الار قازاقشا بالاماسىن قاتەلەسپەي تابا بىلەتىن ناعىز كاسىبي مامانعا جۇكتەۋ ورىندى بولار ەدى. وكىنىشتىسى – «گاراجدى» سونداي بىلىكتى تارجىمەشىنىڭ اۋدارعانى بايقالمايدى.

ماسەلەن، فيلمدەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى جانىنان قۇرىلعان «فاۋنا» گاراج-قۇرىلىس كووپەراتيۆىنىڭ تاڭ اتقانشا سوزىلاتىن جينالىسىندا ۇلەسكەرلەردىڭ ءبىرى كارپۋحين: «مى زدەس ۆسە بورەمسيا زا مەستو پود سولنتسەم… ۆ ۆيدە گاراجا!» – دەپ ايعاي سالادى. ال كووپەراتيۆ باسقارماسى باسشىلارىنىڭ ءبىرى سيدورين وعان: «مەستو پود سولنتسەم نا يۋگە – ۆ سوچي! پەرەرىۆ!» – دەپ، شۋلاعان جۇرتتى ءسال تىنىشتالۋعا شاقىرادى.

تارجىمە اۆتورى بۇل ديالوگتى بىلاي اۋدارىپتى:

«كارپۋحين: ءبىز ءبارىمىز مۇندا كۇن استىنداعى جەر ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىرمىز!

سيدورين: كۇن استىنداعى جەر مە؟ تۇستىكتەگى مە؟ سوچيداعى ما؟ ءۇزىلىس!»

بىرىنشىدەن، مۇنداعى «كۇن استىنداعى جەر» دەگەن نە ءسوز؟ بۇدان قازاق كورەرمەنى نە ۇعا الادى؟ «كۇن استىنداعى كۇنىكەي قىزدى» بىلەمىز، «كۇن استىنداعى جەردى» بىلمەيمىز. قازاق تىلىندە مۇنداي ءسوز تىركەسى جوق. ال ورىس تىلىندەگى بۇل فرازەولوگيزم قانداي ماعىنا بەرەدى؟ تارجىمە اۆتورى بۇل ماسەلەگە اسا باس قاتىرعىسى كەلمەگەن سەكىلدى. الگى قاناتتى ءسوز ورىس تىلىندە دە شىن مانىندەگى «كۇن استىنداعى جەردى» مەڭزەمەيدى. 2006 جىلى شىققان «ورىس ءتىلىنىڭ ۇلكەن فرازەولوگيالىق سوزدىگىندە» ونىڭ ەكى تۇپكى ماعىناسى كەلتىرىلەدى: «1. تولىققاندى ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگى. 2. قوعامدىق ورتاداعى لايىقتى ورىن». وسى ماعىنالاردى الا وتىرىپ، كينوداعى الگى ايعايدى ايتقىزۋعا ماجبۇرلەيتىن شيەلەنىسكەن احۋالمەن سالىستىرا قويسا، جاڭاعى قاناتتى ءسوزدى قازاق تۇسىنەتىندەي ەتىپ اۋدارۋدىڭ جولى تابىلماس پا ەدى؟

46 جىل بۇرىن تاسپالانعان ءفيلمنىڭ مازمۇنىن قايتالاپ جاتۋ ارتىق بولار، بىراق مۇنداعى «مەستو پود سولنتسەم» – جوعارىداعى جايلى ورىن دا، مايلى قىزمەت تە، عاجايىپ جاعاجاي دا ەمەس، 32 ادامنىڭ ەندى سالىنا باستايتىن 28 گاراجعا تالاسى ەكەنىن ەسكە سالا كەتەيىك. دەمەك، بىرنەشە ادام گاراجسىز قالماق. باسقارما ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قورعانسىزدارىن تىزىمنەن سىزىپ تاستايدى. ال گاراج يەلەنەتىن تاڭداۋلىلاردىڭ ىشىندە بۇل ينستيتۋتتا مۇلدە جۇمىس ىستەپ كورمەگەن بازار ديرەكتورى، ديپلومات، اسكەري شەنەۋنىك سەكىلدى الدەبىر «پىسىقايلار» دا ءجۇر (بالكىم، فيلمدەگى «بلاتنىە» دەگەن سيپاتتامانى وسىلاي اۋدارۋعا بولار ما ەدى، ال تارجىمە اۆتورى «بوتەندەر» دەپ كەلتىرىپتى). ەش كىناسىز، ەش سەبەپسىز تىزىمنەن سىزىلعان الگى ءتورت بايعۇس ادىلەتسىز شەشىمگە قارسى شىعىپ، ءوز حاقىسى ءۇشىن كۇرەسەدى. باسقالارى ءۇشىن شەشىمنىڭ وزگەرمەگەنى جاقسى، ويتكەنى وزدەرىنە بۇيىرىپ تۇرعان گاراجدان ايرىلىپ قالعىلارى كەلمەيدى عوي.

دەمەك، سالعاستىرا ايتقاندا، بۇل جەردەگى «مەستو پود سولنتسەم» – «گاراج ءۇشىن تالاس» ەكەنى ءمالىم ەمەس پە؟ ال ول دەگەنىڭىز – ۇلتتىق ۇعىمعا سالعاندا، ۇلتاراقتاي عانا جەر. ياعني اركىمنىڭ «بۇيىرار» دەپ ۇمىتتەنگەن ءوز نەسىبەسى. سوندا باعاناعى كارپۋحيننىڭ ايعايىن «مۇندا اركىم ءوزىنىڭ ۇلتاراقتاي جەرى ءۇشىن جۇلىسىپ جاتىر!» دەسە قايتەر ەدى، ماسەلەن؟

راس، بۇلاي ەتسەك، كارپۋحين مەن ءسيدوريننىڭ ديالوگى ۇيلەسپەي، ءبىرى ايعا، ءبىر سايعا قاراپ قالار ەدى. ءبىرى «ۇلتاراقتاي جەر» تۋرالى ايتسا، ەكىنشىسى قايداعى ءبىر «ءسوچيدى» ايتىپ، «لاعىپ» تۇرعان بوپ شىعادى. مۇندايدا كينوتارجىمە ءىسىنىڭ مايتالماندارى باياعىدا بىلاي ەتەتىن: ديالوگتىڭ ءبىرىنشى سويلەمى بەكىدى مە – دەمەك، ەندى ەكىنشى سويلەم سوعان قايتارىلعان جاۋاپ، سودان تۋىنداعان ءسوز بولىپ، جىمداسىپ كەتۋى كەرەك. ياعني تۇپنۇسقاداعى ەكىنشى سويلەم ءاۋ باستاعى ءوز مانىنەن بوساتىلىپ، اۋدارىلعان العاشقى سويلەمنىڭ جەتەگىنە ەرۋگە ءتيىس. ەگەر، مىسالى، ءبىز كارپۋحيننىڭ ءسوزىن ءوزىمىز ۇسىنعان باعىتتا اۋدارساق، وندا ءسيدوريننىڭ جاۋابىن سوعان سايما-ساي ەتۋ ءۇشىن ءسوچيدى مۇلدە بىلاي ىسىرىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى. سوندا ءبىزدىڭ ويىمىزداعى جاڭا ديالوگ شامامەن بىلاي شىققان بولار ەدى:

«كارپۋحين: مۇندا اركىم ءوزىنىڭ ۇلتاراقتاي جەرى ءۇشىن جۇلىسىپ جاتىر!

سيدورين: جۇلىساتىن ورىندى تاپقان ەكەنسىڭدەر! جەتەر! ءۇزىلىس!»

مۇنىڭ ءبارىن «شىركىن، ەگەر «گاراج» ءفيلمىن اۋدارۋ بىزگە جۇكتەلسە، سويتەر ەدىك، بۇيتەر ەدىك...» دەپ ماقتانۋ ءۇشىن جازىپ وتىرعان جوقپىز. بۇ كۇندە «سىناۋعا كەلگەندە ءبارىڭ شەبەرسىڭدەر، ال سونىڭ بالاماسىن نەگە ۇسىنبايسىڭدار؟» دەگەن دە ايىپتاۋلار ءجيى ەستىلەتىن بولدى. سوعان جاۋاپ رەتىندە، ءارى الۋان نۇسقالاردى وقىرماننىڭ دا تالقىسىنا سالۋ ماقساتىندا ءوزىمىز «بۇرىس» دەپ شەشكەن ءاربىر اۋدارماعا ءوز بالاما-ۇسىنىسىمىزدى قوسىمشا پىكىر رەتىندە كەلتىرىپ وتىرمىز. جانە «ءبىزدىڭ نۇسقامىز عانا – دۇرىس!» دەمەيمىز. بىزدىكى – وي سالۋ، تۇرتكى عانا.

«جاقسىلار» مەن «ونشا ەمەستەر»

اۋدارماشىنىڭ وزگە دە قاتەلىكتەرى از ەمەس. «قاتەلىك» دەمەكشى، «گرۋبايا وشيبكا» دەگەندى ول «دورەكى قاتەلىك» دەپ اۋدارىپتى. دۇرىسى – «ورەسكەل قاتەلىك» ەكەنىن ساۋاتتى ەكى قازاقتىڭ ءبىرى بىلسە كەرەك. «جينالىس شاقىرمايسىزدار» دەيدى، بۇل – تاعى دا كالكا، «سوبرانيە نە سوزوۆەتە» دەگەننىڭ دالمە-ءدال «قوتارماسى». قازاق تىلىندە جينالىستى «شاقىرمايدى»، «اشادى» نەمەسە «جاسايدى». «رازوبەتەس!» دەگەندى «كۇلىڭىز دە قالمايدى!» دەيدى. ادەتتە ادامنىڭ ورتەنىپ كەتكەندە عانا كۇلى دە قالمايتىن بولار، كىم ءبىلسىن، ال بيىكتەن قۇلاعاندا، بالكىم، «تالقانىڭىز شىعادى!» دەۋ ءجون بە ەدى. «وپولوۋميلي، چتو لي...» دەگەندى «ەستەرىڭىز دۇرىس پا؟» دەپتى. ماعىناسى جاعىنان ۇقساعانىمەن، مۇنىڭ ناقتى تارجىمەسى «اقىلدان اداسقانسىزدار ما، نەمەنە...» بولسا كەرەك.

اۋدارماشىنىڭ ساۋاتتى ءسوز ساپتاۋ جونىنەن دە شاتاسقان جەرلەرى جەتەرلىك. ماسەلەن، «كتو لۋچشە، كتو حۋجە – پۋست رەشاەت جرەبي» دەگەن ۇسىنىستى «كىم جاقسى، كىم ونشا ەمەس ەكەنىن جەرەبە ارقىلى شەشەيىك» دەپ كەلتىرىپتى. سوندا «ونشا ەمەس» دەگەن نە ءسوز؟ «جاقسى» سىن ەسىمىنىڭ ءانتونيمى سول ما؟ اقىرى جانجال 32 ادامنىڭ 28-ءىن عانا تىزىمدە قالدىرۋدان تۋىنداعان ەكەن – «كىم قالىپ، كىم كەتەتىنىن جەرەبە شەشسىن» دەي سالعان ءجون ەمەس پە ەدى؟ «ۆى حوتەلي ۋنيزيت مەنيا، ا ۋنيزيلي سەبيا» دەپ كەلەتىن سويلەمدى «ءسىز مەنى جابىرلەيمىن دەپ، ءوزىڭىزدى جابىرلەدىڭىز» دەي سالىپتى. مۇنداعى ەتىستىكتىڭ ناقتى اۋدارماسى – «جابىرلەۋ» ەمەس، «قورلاۋ» ەكەنىن بىلمەگەنى مە؟

ەر ادامنىڭ ەكىنشى ءبىر جىگىتكە «سۇيىكتىم» دەۋى مۇمكىن بە؟ قازىر باتىس فيلمدەرىندە ءجيى كەزدەسىپ جۇرگەن الگى «ءبىرتۇرلى» كەيىپكەرلەر بولماسا، كادىمگى ەر-ازاماتتار اراسىندا ءتىپتى مۇمكىن ەمەس جاعداي. سوناۋ 1979 جىلى تۇسىرىلگەن كەڭەستىك كينودا ونداي ءسوزدىڭ ايتىلۋى – اشىقاۋىز اڭقاۋدىڭ ءوزى سەنبەيتىن وتىرىك. «گاراجدىڭ» كەيىنگى جىلدارى عانا تارجىمەلەنگەن قازاقشا نۇسقاسىندا مۇنداي سۇمدىق بار. ەگەر ورىسشاسىن ەسكە تۇسىرمەگەندە، ەستەن تانۋىمىز عاجاپ ەمەس ەدى. سويتسەك، الگى ءسيدوريننىڭ الدەبىرەۋگە كەكەسىنمەن «ميلەنكي...» دەگەن ءسوزىن (ەكى-ءۇش رەت كەزدەسەدى) تارجىمە اۆتورى «سۇيىكتىم...» دەپ «قازاقشالاپتى»! بۇعان نە دەرسىز؟ مىسقىلداپ تۇرعان كەيىپكەر قارسى الدىنداعى ادامعا «سۇيىكتىم» دەي مە؟ «ءاي، شىراعىم...»، ەگەر بۇل تىم قازاقى بوپ كورىنسە، «جارقىنىم...» دەپ، ءارى قاراي اڭگىمەسىن جالعاسا، كەيىپكەر كەكەسىنى مەن وي مازمۇنى جاراسىمىن تاۋىپ كەتپەس پە ەدى؟

تارجىمەشى فيلمدەگى سوزدەردىڭ ماعىناسىن مۇلدە باسقا باعىتقا جىبەرگەن مىسالدار دا بارشىلىق. «زولوتوي موي، چتو-چتو، ا پراۆو-تو ۆى يمەەتە» دەگەن سويلەمنىڭ ناقتى ءمانى – «جارقىنىم-اۋ، ءسىزدىڭ، باسقا تۇگىڭىز بولماسا دا، حاقىڭىز بار عوي» ەكەنىنە كەلىسەرسىزدەر. ال اۋدارماشى مۇنى «التىنىم، باسقا-باسقا، ال ءسىزدىڭ حاقىڭىز بار» دەپتى. ياعني 32 ادامنىڭ 31-ءىنىڭ حاقىسى جوق، تەك الگى «التىنىمدا» عانا بار بوپ شىعادى. ماعىنا مۇلدە وزگەرىپ كەتكەن! ال «دوماشنيايا كاتورگانىڭ» – «ۇيدەگى تۇرمە» بوپ جۇرگەنىنە كۇلەسىز بە، جىلايسىز با؟ قانداي تۇرمە؟ «ءۇيدىڭ بىتپەيتىن كۇيبەڭى» ەمەس پە ول؟

قازاق تىلىندەگى «گاراجدى» ورتا تۇسىنان باستاپ قانا كورگەنىمىز قانداي جاقسى بولعان، ايتپەسە بۇدان دا كوپ سوراقىلىق شىعار ما ەدى، كىم بىلەدى... ءبىر جارىم ساعاتقا جەتەر-جەتپەس ءفيلمنىڭ سوڭعى 40 مينۋتىن تاماشالاپ باستاپ، الگى «سۇيىكتىم...» دەگەن ءسوزدى ەستىگەن سوڭ-اق قويىن داپتەردى قولعا الا سالعانىمىزدىڭ ناتيجەسى وسى. سونىڭ وزىندە داپتەر بەتىندە مۇندا مىسالعا كەلتىرىلمەگەن ون شاقتى قاتە اۋدارما قالىپ قويدى. مەيلى، ونىڭ ءبارىن تىزە بەرىپ قايتەمىز. تارجىمەنىڭ ساپاسىز، ولاق، وراشولاق ەكەنى وسى ايتىلعان قاتەلىكتەردەن-اق ايقىندالىپ تۇرعان شىعار.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz