Shoqyr Bóltekúly 1916 jyly 29 qazan aiynda Manghystau oblysynyng Jarmysh auylyna qarasty Saryqauaq degen jerde dýniyege kelgen. Onyng esimi túmsyghy tasqa tiymey qaytpaytyn bekire shoqyr atty balyqpen oraylas bolyp qoyylghan. Kəri Kaspiyding jaghasyndaghy balyqshy әuletinde ómir esigin ashqan onyng balalyq shaghy baqytty bolmady. Erte jasta əke-sheshesinen aiyrylghan sol bir qiyn-qystau shaghynda Shoqyr qaryndasynan da aiyrylyp qalady. Asharshylyq nəubeti qarsanynda Fort-Shevchenkodaghy balalar ýiinde tәrbiyelenip sonda erjetedi.

Shoqyr Bóltekúly tauday talabynyn arqasynda eki jogharghy oqu oryndaryn bitirgen jan. Kiyevtegi Kórkemsuret akademiyasyn jəne Dene tərbiyesi institutynda bilim alyp jýrip 1936 jyly bokspen ainalysqan. Sóitip ol óz ainalasyna shəkirtterin jinady. Sol kezderi qúrylghan «Temp» sport qoghamynyng qabyrghasynda ózi de boks qolghabyn kiyip ýirenip əri ózgelerge de ýiretti. Alghash ret 1937 jyly Almaty qalasynda el birinshiligin úiymdastyryp qazaq boksynyng tarihyn bastap beredi.

Boks sportynyng tarihynda búl qogham keyin keng óris alyp «Dinamo», «Spartak» t.b. atalyp ýlken kenistikke shyghady. Shoqyrdyng jigittik shaghy soghys uaqytymen say kelip maydan aldynda «Jankeshtiler», «SMERSh» mektebine qabyldandy. 1941-1945 jyldardaghy Ekinshi jahandyq soghysqa qatysyp odan jaralanyp oralghan song Almaty qalasynda jattyqtyrushylyq qyzmetin jalghastyrady. Ol enbek etken «Spartak» qoghamy KSRO birinshiliginde top jardy. Qazaqstannyng 3 dýrkin chempiony bolghan onyng ózi ringke 223 ret shyghyp sonyng 199-yn nokautpen ayaqtaghan. Ol – «SSSR sport sheberi» ataghyn iyelengen túnghysh qazaq.

Qytay eline jasyryn barghan sayahaty ýshin qúqyq qorghau oryndarynyng baqylauynda bolghan. Memlekettik tergeu oryndarynyng qyzmetkerleri birneshe ret jauapqa shaqyryp biraz tergegen degen derekter bar. Zamanynda B. Momyshúly, B. Mayliyn, Sh. Aymanov, K. Kenjetaev jәne basqa da últ qaymaqtarymen aralasyp túrghan. Ol soghystyng kezinde familiyasyna «úly» dep jazdyrtqan.Tegin úly dep jazdyrtqany ýshin talay jenildikterden aiyrylyp san mәrte soqqy jegen. Kabanov degen tergeushimen sózge kelip qalghanda «Sebebi men qabannyng emes Bóltekting úlymyn» dep jauap bergeni anyz siyaqty tarap ketkeni bolmasa búl ómirde bolghan oqigha.

Shoqyrdyng talantty jan bolghanyn dәleldeytin erekshelikterding biri – suretshiligi. Bakudegi suret uchiliyshesin tәmamday almasa da qabiletining arqasynda salghan suretterimen de ainalasyn tamsandyrghan. Ataqty jazushy Beyimbet Maylin basqa emes osy Shoqyr atamyzgha qolqalap tatar jazushy Ghabdolla Toqaydyng suretin arnayy saldyrtqan. Sonday-aq qazirgi Gh. Mýsirepov atyndaghy Balalar men jasóspirimder teatrynyng foyesi búrynghy M.Gorikiy atyndaghy demalys parkining alleyasy ataqty boksshynyng suretterimen bezendirilgen. Bóltekúlynyng ekinshi bir qyry – 1940 jyldardyng ortasynan bastap «Sosialistik Qazaqstan» sekildi irgeli basylymdargha sport teoriyasy men praktikalyq nәtiyjeleri jattyqtyrushy әdisteri men baulyghan shәkirtterining sheberlikteri haqynda týrli janrda materialdar jazyp otyrghan. Zertteushilerding aituynsha onyng boks tarihynan jazghan kitaby joghalghan.

Al ýshinshisi – batyrlar jyryn jatqa aituy. Belgili qalamger sport jurnaliysi Seydahmet Berdiqúlov «Bastau baryn múhit ta biledi» degen maqalasynda Shoqyrdyng әigili 1899 joldyq «Er Qosay» jyryn kóz aldynda zulata jónelgenin sýisinip jazady.

Shoqyrdyng da jomarttyghy elge belgili. Onyng eren enbegin baghalaghan bir kisining ózine syilaghan su jana motosiklin kózi jypylyqtap qarap túrghan qazaqtyng bir jetkinshek balasyna ústatyp jibergen. Shoqyr Bóltekúly 1994 jyldyng 6 sәuirinde Almaty qalasynda qaytys boldy.

Shoqyr Bóltekúlynyng elin sheksiz sýigen últshyldyghy, asqan patriottyghy, óte qarapayymdylyghy, qoly ashyq jomarttyghy, taghdyrdyng talay tauqymetin kórse de qayyspaghan qaysarlyghy – bәri jyr-anyz.

"Er esimi-el esinde"

Múrat Rahymjan

Abai.kz