Songhy kezde qazaq qoghamynda jahan ýderisinen tys qalghan, óz «әleminde» ómir sýretin últqa aqyl aitqyshtar kóbeyip ketti. Tozaqpen qorqytatyn dindarlardy aitpaghanda, «Baygha da, Gәige de baghynbaytyn» jaulyqsyz qatyndar kósemsiytin boldy. Atam qazaqtyng «erkek túryp, әiel sóilegennen bez» degen tyiymy qazirgi niyternet dәuirinde әdirem qaldy.

Tәuelsiz Qazaqstangha Kenes zamanynan múra bolyp qalghan merekelerding biri әri biregeyi – «8 nauryz» әielder kýni ekeni belgili. Sol merekede bir top «modnyi» qyz-kelinshekter jinalyp, súhbat qúrypty. IYә, nәzik jandylargha qanday qúrmet kórsetilse de artyqtyq etpeydi.

Dese de qashanda hayp quyp jýretin Bayan Alagózovanyng jaqsy merekede jaqsy sóz aitudyng ornyna, qazaqtyng «sәlem salu» dәstýrine ózinshe bagha berui júrt ashuyn tudyrdy. Ózin ishtey batystyng genderlik sayasatynyng ókili sanaytyn Bayan hanym:

«Maghan eshqashan da er adamgha bas ii degendi ýiretken emes. Almatygha barghanymda Shymkentten kelgen qyzdardyng iyilip, sәlem salghany men ýshin óte jabayylyq boldy. «Ne ýshin iyilesin», - desem: «Búl qalypty jaghday, solay boluy kerek», - deydi. Keshirinizder, men әkemdi óte qúrmetteymin. Atama degen qúrmetim sheksiz. Ýlkenderge, er adamdargha qúrmetpen qaraymyn. Biraq mende múnday qúlshylyq etu degen bolghan emes.

Maghan ony ýiretpegen. Ýirete de almaydy. Búl – mening tandauym. Meni әjem erkin ósirip, tәrbiyelegen. Kenes Odaghynyng batyry ataghyn alghan әielderding bәri batys jaqtan. Jambyldan da, Shymkentten de shyqqan joq. Bәri Oral men Aqtóbeden. Batysta bizding qyzdar erkindikti jaqsy kóredi. Qúdaygha shýkir, ózim osy jaqta tuyp-óskenime qatty quanamyn», - dep kósilipti. Ózin «avangrad» etip kórsetemin dep, ózining últ tarihynan, dәstýrinen, mәdeniy-sayasy ýderisterden sauatsyzdyghyn jayyp salypty.

Oghan «Sәlem saludyn» qazaqta ghana bar «jabayylyq» emes, Angliya men Japoniya imperatorlarynyng otbasynda býgingi kýnge deyin saqtalyp kele jatqan begzattyq qúrmet ekenin týsindirip jatqandar kóp.

Múqtar Týmenbay aghamyz Bayannyng qazaqshasynyng balabaqsha dengeyinde ekenin eskerip, oghan tanymdyq qatelikterin týsindiru ýshin oryssha jazba arnapty. Batys ónirde sәlem salu dәstýrining qyzyl iydeologiya kesirinen úmytylghanyn, Kenes odaghy batyryna layyq ontýstikten shyqqan, maydanda erlik kórsetken qyzdargha Stalinning «qazaqtargha eki batyr әiel jetedi» degen sheshimining sebep bolghanyn jerine jetkize týsindiripti.

Sәlem saludyng ózinen ýlkenge qúldyq úru emes ekenine, Qazaq dalasynda әielder qúqynyng taptalmaghanyna tómendegi myna bir jazbada jaqsy dәlel eken.

Abaydyng kelini Kәmәliya esteliginde bylay dep jazghan:

«Men Abaydyng kenje inisi Ospannyng ýiine, Erkejan bәibishening qolyna kelin bolyp týstim. Ol kezde 17 jasta edim. Erkejan bәibisheni Abay әieldikke alyp, inisining ýiine kirgen eken. Men Abay otyrghan ýige kelin bolyp týskenim ýshin ózimdi baqytty sanadym. Men qazaqtyng basqa kelinderindey qaynaghadan qayyryla qashatyn, eneden enkeye qashatyn, jasy ýlkenning bәrinen jasqanatyn, erteden keshke deyin kelip jatqan qariyalardyng barlyghyna tize býgip, sәlem etetin kelin bolgham joq.

Men týskennen keyin әkem shaqyryp alyp: «Qaraghym, Qamash, ata-enendi syilau, ýlkendi qadirleu betindi jauyp úyalyp, tize býgip sәlem etip, jan bitkennen jasqanshaq boludan bastalmaydy. Aldymen mening óz aldymda betindi ash, sәlem etpey-aq, osy ýiding ishinde ózinning ong jaqta jýrgenindey, qaymyqpay jýre ber. Myna Erkejan ekeuimizge ata-ene dep qaramay, әke-apa dep qara, mening tilegim osy», - dep óz aldynda mening basymdaghy jelegimdi alghyzdy. Sol kýnnen bastap men ong jaghymdaghyday erkin jýretin boldym. Bizding auyldyng ýlken-kishisi Abaydy әke dep sanaydy eken, sondyqtan men de әke dep ataytyn boldym.

Toyshybek, Beysembi deytin aqsaqaldar: «Abay kelinderin betimen jiberipti, sәlem etpeydi eken», - dep sóz qyldy. Bir kýni sol Toyshybek pen Beysembi kelip edi, kәne mening kelinderim turaly ne dep jýrsinder dep әkem dýrse qoya berdi. Toyshybek te, Beysembi de ýndey almay qaldy. «Ózdering mening ýiime kelin bolyp týssender my qaynaghan ystyqta kiymeshek sharshynyng syrtynan qalyn jibek shaly jauyp, betterindi ashpay erteden qara keshke deyin kelip jatqan elge sәlem istetip qoysam qayter edinder? Kelin ózinning balannyng jan joldasy emes pe?! Onyng balannan qansha ózgesheligi bar», - dep úyaltty.

Qazaqta «kәri týie oinaqtasa jút bolady» degen ataly sóz bar. Áyelder tendigin jeleu etken Kenes zamanynda kertarpa maqal atanghan: «Qatyn bastaghan kósh onbas!» degen tәlim de bar.

Ony ekonomikasy, ghylym-tehnikasy әlemning aldynghy ornyndaghy Japoniya әielderi kýni býginge deyin qatang ústanady. Kýn shyghys elining Bayandy myng orap alatyn shou biznes júldyzdary tenin tapqan son, el nazarynan ketip, bala tәrbiyesimen ainalysady. Últtyq dәstýrin jalghastyratyn sapaly úrpaq qalyptastyrady.

Japon qoghamyna, últyna solay qyzmet kórsetedi. Ózining analyq boryshyn abyroyly óteydi. Qazaqtyng «modnyi» qatyndaryna da ýlgi etsek artyq bolmaydy.

Batystyng kóp dәriptelgen genderlik sayasatynyng da arty kórindi. Baysyz, balasyz, mansap qughan batys әielderi ómirining sonynda ruhany kýizeliske úshyrap, әieldik tabighatynan aiyrylghanyna ókinude. Tym erkinsip ketken kýlli batys júrty qazir demografiyalyq qana emes, ruhany daghdarysqa úshyrauda. Odan shyghudyng jalghyz joly – dәstýrli qúndylyqtargha qaytuda ekenine kóz jetkizude. Qazaq qoghamynda da jalang bút Bayandardy emes, ýlkendi kórse iyilip sәlem salatyn kelinder men kiymeshek kiygen analardy dәripteytin kez keldi.

Abai.kz