سوڭعى كەزدە قازاق قوعامىندا جاھان ۇدەرىسىنەن تىس قالعان، ءوز «الەمىندە» ءومىر سۇرەتىن ۇلتقا اقىل ايتقىشتار كوبەيىپ كەتتى. توزاقپەن قورقىتاتىن ءدىندارلاردى ايتپاعاندا، «بايعا دا، گايگە دە باعىنبايتىن» جاۋلىقسىز قاتىندار كوسەمسيتىن بولدى. اتام قازاقتىڭ «ەركەك تۇرىپ، ايەل سويلەگەننەن بەز» دەگەن تىيىمى قازىرگى نيتەرنەت داۋىرىندە ادىرەم قالدى.

تاۋەلسىز قازاقستانعا كەڭەس زامانىنان مۇرا بولىپ قالعان مەرەكەلەردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – «8 ناۋرىز» ايەلدەر كۇنى ەكەنى بەلگىلى. سول مەرەكەدە ءبىر توپ «مودنىي» قىز-كەلىنشەكتەر جينالىپ، سۇحبات قۇرىپتى. ءيا، نازىك جاندىلارعا قانداي قۇرمەت كورسەتىلسە دە ارتىقتىق ەتپەيدى.

دەسە دە قاشاندا حايپ قۋىپ جۇرەتىن بايان الاگوزوۆانىڭ جاقسى مەرەكەدە جاقسى ءسوز ايتۋدىڭ ورنىنا، قازاقتىڭ «سالەم سالۋ» داستۇرىنە وزىنشە باعا بەرۋى جۇرت اشۋىن تۋدىردى. ءوزىن ىشتەي باتىستىڭ گەندەرلىك ساياساتىنىڭ وكىلى سانايتىن بايان حانىم:

«ماعان ەشقاشان دا ەر ادامعا باس يۋ دەگەندى ۇيرەتكەن ەمەس. الماتىعا بارعانىمدا شىمكەنتتەن كەلگەن قىزداردىڭ ءيىلىپ، سالەم سالعانى مەن ءۇشىن وتە جابايىلىق بولدى. «نە ءۇشىن يىلەسىڭ»، - دەسەم: «بۇل قالىپتى جاعداي، سولاي بولۋى كەرەك»، - دەيدى. كەشىرىڭىزدەر، مەن اكەمدى وتە قۇرمەتتەيمىن. اتاما دەگەن قۇرمەتىم شەكسىز. ۇلكەندەرگە، ەر ادامدارعا قۇرمەتپەن قارايمىن. بىراق مەندە مۇنداي قۇلشىلىق ەتۋ دەگەن بولعان ەمەس.

ماعان ونى ۇيرەتپەگەن. ۇيرەتە دە المايدى. بۇل – مەنىڭ تاڭداۋىم. مەنى اجەم ەركىن ءوسىرىپ، تاربيەلەگەن. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العان ايەلدەردىڭ ءبارى باتىس جاقتان. جامبىلدان دا، شىمكەنتتەن دە شىققان جوق. ءبارى ورال مەن اقتوبەدەن. باتىستا ءبىزدىڭ قىزدار ەركىندىكتى جاقسى كورەدى. قۇدايعا شۇكىر، ءوزىم وسى جاقتا تۋىپ-وسكەنىمە قاتتى قۋانامىن»، - دەپ كوسىلىپتى. ءوزىن «اۆانگراد» ەتىپ كورسەتەمىن دەپ، ءوزىنىڭ ۇلت تاريحىنان، داستۇرىنەن، مادەني-ساياسي ۇدەرىستەردەن ساۋاتسىزدىعىن جايىپ سالىپتى.

وعان «سالەم سالۋدىڭ» قازاقتا عانا بار «جابايىلىق» ەمەس، انگليا مەن جاپونيا يمپەراتورلارىنىڭ وتباسىندا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ كەلە جاتقان بەگزاتتىق قۇرمەت ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتقاندار كوپ.

مۇقتار تۇمەنباي اعامىز باياننىڭ قازاقشاسىنىڭ بالاباقشا دەڭگەيىندە ەكەنىن ەسكەرىپ، وعان تانىمدىق قاتەلىكتەرىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ورىسشا جازبا ارناپتى. باتىس وڭىردە سالەم سالۋ ءداستۇرىنىڭ قىزىل يدەولوگيا كەسىرىنەن ۇمىتىلعانىن، كەڭەس وداعى باتىرىنا لايىق وڭتۇستىكتەن شىققان، مايداندا ەرلىك كورسەتكەن قىزدارعا ءستاليننىڭ «قازاقتارعا ەكى باتىر ايەل جەتەدى» دەگەن شەشىمىنىڭ سەبەپ بولعانىن جەرىنە جەتكىزە ءتۇسىندىرىپتى.

سالەم سالۋدىڭ وزىنەن ۇلكەنگە قۇلدىق ۇرۋ ەمەس ەكەنىنە، قازاق دالاسىندا ايەلدەر قۇقىنىڭ تاپتالماعانىنا تومەندەگى مىنا ءبىر جازبادا جاقسى دالەل ەكەن.

ابايدىڭ كەلىنى كاماليا ەستەلىگىندە بىلاي دەپ جازعان:

«مەن ابايدىڭ كەنجە ءىنىسى وسپاننىڭ ۇيىنە، ەركەجان بايبىشەنىڭ قولىنا كەلىن بولىپ ءتۇستىم. ول كەزدە 17 جاستا ەدىم. ەركەجان بايبىشەنى اباي ايەلدىككە الىپ، ءىنىسىنىڭ ۇيىنە كىرگەن ەكەن. مەن اباي وتىرعان ۇيگە كەلىن بولىپ تۇسكەنىم ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سانادىم. مەن قازاقتىڭ باسقا كەلىندەرىندەي قايناعادان قايىرىلا قاشاتىن، ەنەدەن ەڭكەيە قاشاتىن، جاسى ۇلكەننىڭ بارىنەن جاسقاناتىن، ەرتەدەن كەشكە دەيىن كەلىپ جاتقان قاريالاردىڭ بارلىعىنا تىزە بۇگىپ، سالەم ەتەتىن كەلىن بولعام جوق.

مەن تۇسكەننەن كەيىن اكەم شاقىرىپ الىپ: «قاراعىم، قاماش، اتا-ەنەڭدى سىيلاۋ، ۇلكەندى قادىرلەۋ بەتىڭدى جاۋىپ ۇيالىپ، تىزە بۇگىپ سالەم ەتىپ، جان بىتكەننەن جاسقانشاق بولۋدان باستالمايدى. الدىمەن مەنىڭ ءوز الدىمدا بەتىڭدى اش، سالەم ەتپەي-اق، وسى ءۇيدىڭ ىشىندە ءوزىڭنىڭ وڭ جاقتا جۇرگەنىڭدەي، قايمىقپاي جۇرە بەر. مىنا ەركەجان ەكەۋىمىزگە اتا-ەنە دەپ قاراماي، اكە-اپا دەپ قارا، مەنىڭ تىلەگىم وسى»، - دەپ ءوز الدىندا مەنىڭ باسىمداعى جەلەگىمدى العىزدى. سول كۇننەن باستاپ مەن وڭ جاعىمداعىداي ەركىن جۇرەتىن بولدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇلكەن-كىشىسى ابايدى اكە دەپ سانايدى ەكەن، سوندىقتان مەن دە اكە دەپ اتايتىن بولدىم.

تويشىبەك، بەيسەمبى دەيتىن اقساقالدار: «اباي كەلىندەرىن بەتىمەن جىبەرىپتى، سالەم ەتپەيدى ەكەن»، - دەپ ءسوز قىلدى. ءبىر كۇنى سول تويشىبەك پەن بەيسەمبى كەلىپ ەدى، كانە مەنىڭ كەلىندەرىم تۋرالى نە دەپ جۇرسىڭدەر دەپ اكەم دۇرسە قويا بەردى. تويشىبەك تە، بەيسەمبى دە ۇندەي الماي قالدى. «وزدەرىڭ مەنىڭ ۇيىمە كەلىن بولىپ تۇسسەڭدەر مي قايناعان ىستىقتا كيمەشەك شارشىنىڭ سىرتىنان قالىن جىبەك شالى جاۋىپ، بەتتەرىڭدى اشپاي ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن كەلىپ جاتقان ەلگە سالەم ىستەتىپ قويسام قايتەر ەدىڭدەر؟ كەلىن ءوزىڭنىڭ بالاڭنىڭ جان جولداسى ەمەس پە؟! ونىڭ بالاڭنان قانشا وزگەشەلىگى بار»، - دەپ ۇيالتتى.

قازاقتا «كارى تۇيە ويناقتاسا جۇت بولادى» دەگەن اتالى ءسوز بار. ايەلدەر تەڭدىگىن جەلەۋ ەتكەن كەڭەس زامانىندا كەرتارپا ماقال اتانعان: «قاتىن باستاعان كوش وڭباس!» دەگەن ءتالىم دە بار.

ونى ەكونوميكاسى، عىلىم-تەحنيكاسى الەمنىڭ الدىنعى ورنىنداعى جاپونيا ايەلدەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قاتاڭ ۇستانادى. كۇن شىعىس ەلىنىڭ باياندى مىڭ وراپ الاتىن شوۋ بيزنەس جۇلدىزدارى تەڭىن تاپقان سوڭ، ەل نازارىنان كەتىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسادى. ۇلتتىق ءداستۇرىن جالعاستىراتىن ساپالى ۇرپاق قالىپتاستىرادى.

جاپون قوعامىنا، ۇلتىنا سولاي قىزمەت كورسەتەدى. ءوزىنىڭ انالىق بورىشىن ابىرويلى وتەيدى. قازاقتىڭ «مودنىي» قاتىندارىنا دا ۇلگى ەتسەك ارتىق بولمايدى.

باتىستىڭ كوپ دارىپتەلگەن گەندەرلىك ساياساتىنىڭ دا ارتى كورىندى. بايسىز، بالاسىز، مانساپ قۋعان باتىس ايەلدەرى ءومىرىنىڭ سوڭىندا رۋحاني كۇيزەلىسكە ۇشىراپ، ايەلدىك تابيعاتىنان ايىرىلعانىنا وكىنۋدە. تىم ەركىنسىپ كەتكەن كۇللى باتىس جۇرتى قازىر دەموگرافيالىق قانا ەمەس، رۋحاني داعدارىسقا ۇشىراۋدا. ودان شىعۋدىڭ جالعىز جولى – ءداستۇرلى قۇندىلىقتارعا قايتۋدا ەكەنىنە كوز جەتكىزۋدە. قازاق قوعامىندا دا جالاڭ بۇت بايانداردى ەمەس، ۇلكەندى كورسە ءيىلىپ سالەم سالاتىن كەلىندەر مەن كيمەشەك كيگەن انالاردى دارىپتەيتىن كەز كەلدى.

Abai.kz