Kýni keshe Mәjilis Qoghamdyq palatasynda óte-móte ózekti taqyrypqa arnalghan otyrys ótti. MQP mýshesi retinde oghan men de qatystym.

Basty taqyryp qyzyq ta tansyq boldy: «Jasandy intellekt turaly» Zang jobasy.

Jiynda Mәjilis pen ýkimet ókilderi, MQP mýsheleri bayandamalar jasap, sóz aldy.

Sodan týigenderimmen bóliseyin.

Birinshiden, JY sekildi asa manyzdy, teren, kóptegen memleket әli de boylay qoymaghan mәselege den qoyy, soghan qatysty zang jobasyn qolgha aluy, sózsiz, elimizding ozyqtyghy. Soghan quandym. Áriyne, Euroodaqtyng ótken jyly qabyldaghan «JY turaly» Zany bar. Ol da bolsa, basqa elderge jol ashyp bergen shyghar. Desek te, otandyq zang jobasyn әzirleushiler jarap túr.

Ekinshiden, JY sekildi adamzattyng qolynan shyqqan tuyndy bolsa da, býginde ózinshe ómir sýruge jarap qalghan, tarihy oi-sanada búryn-sondy bop kórmegen qúbylysty qúqyqtyq qalypqa salu degenning ózin kóz aldymyzgha elestetuding ózi qiyn (әzirshe, tipti mýmkin emes!).

Eng aldymen, «JY degenning ózi ne?» degen saualgha jauap beru kerek sekildi. Ol ne: materialdyq nemese materialdyq emes dýnie me? Ol zat pa әlde oi-sanalyq tuyndy ma? Zandy túlgha ma әlde eshbir zannamany moyyndamaytyn, ghalamdyq manyzy bar substansiya ma? Jahandyq mәrtebesi bolsa, qazaqstandyq zanmen ony retteu mýmkin be? Álde JY әr el ózine arnap jasap alatyn jeke túghyrnamanyng ishinde ghana ómir sýretin jaratylys pa (zang jobasynda «JIY-dyng últtyq túghyrnamasy» degen tarau bar)?

Ýshinshiden, tipti damudyng belgili bir kezeninde JIY-dy retteuding barshagha ortaq talaptary bekitilse de, JY bәribir sol qúqyqtyq burokratiyany op-onay ainalyp ótedi emes pe?! Yaghni, shekteuler men tyiymdar neghúrlym jetilgen sayyn, JY da qarap otyrmaydy, qúqyqtyq qalyptan sytylyp shyghudyng jana joldaryn taba salady emes pe?

Áriyne, JIY-dyng memlekettik jәne jeke adamgha qatysty qúpiya aqparatty taratu qaupi Euroodaq qabyldaghan qújatta da aitylyp qoyghan. Ol Zangha say, onday berekesizdikterge tyiym salynghan. Biraq ta óz basym, «JY sonday talaptardy orynday ma, oryndasa, ony kim, qalay baqylaydy?» degen súraqtargha jauap taba almay otyrmyn.

Bir ghana mysal. Mәselen, JY әleumettik jelide bir adamnyng atynan akkaunt ashyp, elimizding Tәuelsizdigi men jer tútastyghyn mansúqt etetin materialdar jariyalasa she? Onday jaghdayda sol әleumettik jelini búghattaymyz ba? Al eger de onday materialdar myndaghan akkaunttardan tarasa she?

Onday qauipti jaghdaylarda tek qana kompiuterdi jeliden aiyru nemese quat kózinen ajyratu ghana qalatyn siyaqty. Álde men qatelesip otyrmyn ba?

JY býginde adam shygharmashylyghynyng bar salasyn mengerip alghan sekildi. Mәtin de jazady, muzyka da shygharady, suret te salady. Eger de ol erteng bireulerdin: «Dәuren Quattyng stiylinde povesti, Ábubәkir Smayylovtyng stiylinde óleng jazyp ber» degen tapsyrmasyn oryndasa she? Sóitip, bizde ekinshi Quat pen Smayylov payda bola ma? Avtorlyq qúqyq tek qana naqty mәtinge ghana qatysty ma? Stili she?!

Jandy, yaghny adamgha ghana tәn intellekt pen jasandy intellektting ara-jigin aiyra almay qalmaymyz ba?

Qazirding ózinde JY adam atqaratyn júmystar men qyzmetterdi óz qolyna ala bastady. Búryn óndiriste, mәselen, mashina qúrastyruda robottardy kórip, tang qalatyn edik. Býginde ol prosess jappay JY sipat alyp barady. Basqasyn bilmedim, tayau jәne alys bolashaqta óz elimizde qanshama mamandyq pen kәsip JY qolyna kóshedi? Yaghni, qanshama adam júmyssyz qalady – osyghan baylanysty boljam qanday? Ýkimet sol jaghyn oilastyryp otyr ma? Júmyssyz qaluy mýmkin azamattar qayta oqyp, basqa kәsipti iygere me, joq pa?

Meni erekshe tolghandyrghan bir nәrse: «qabyldanyp jatsa, Zang budjetke salmaq týsire me» degen saual. Zang jobasynda «JIY-dy memleket tarapynan qoldau» degen úghym bar. Sol kerek pe? Meninshe, JY búghan deyin memlekettik jәne jeke biznestik qúrylymdar jaratqan subekt retinde naryq alanyna shyqty da, óz ishindegi bәseke jaghdayynda ómir sýrip jatyr. Olay bolsa, ony memlekettik budjetting qarjylandyruy qajet pe? Onday qadam onsyz da, ústaghannyng qolynda, tistegenning auzynda ketip, talan-tarajgha týsip jatqan halyq qarjysyn odan sayyn azayta týspey me?

Basym qatqany sonshalyq: «Jasandy intellekt turaly» Zandy basty qatyrmay, jasandy intellektting ózine jazdyru kerek pe, ә?» degen úsynys aitsam ba eken de otyrmyn. Álde ol onday zandy tek óz paydasyn kózdep jazyp bere me?!..

Ámirjan Qosan

Abai.kz