Fentezy – әdebiyetting erekshe janry. Atalmysh janrdyng kómbe tabighaty әlem әdebiyettanushylaryn qyzyqtyrmay qoymady. Shetel әdebiyetinde qiyal janryn zertteushilerding aldynghy qatary bilindi.

Eng alghash ret búl shahdat janr tónireginde Venterle IY.D., Gusarova A.D, Shamyakina S.V, Nesterova E., Elena Kovtun syndy ghalymdar imperativti enbekter jazyp, qiyal paragdigmasyn órnektegen. Qazirgi qazaq әdebiyettanu ghylymy – fentezitanushylardan qúr alaqan emes. Qazaq әdebiyetinde fentezy janryn zertteumen Shoqan Uәlihanov, Serikbol Qondybay,  Ábil-Serik Áliakbar, Ábu-Asqar Mekeshúly, Zira Nauryzbaeva, Núrdaulet Aqysh,  Riza Álmúqanova, Gýlden Kenesqyzy, Erbolat Bayatúly, Sәbit Jәmbek, Ayan Tólegenúly, Aqerke Deminisovnanyn  enbekterin erekshe atap ótuge bolady. Biraq búl fentezy janry osy zertteulermen toqtap qalady degendi bildirmeydi. Mәselen, juyrda ghana Almaty qalasyndaghy «Daryn» baspasynan «Qazaq fenteziyining poetikasy men keyipkerler tipologiyasy» atty monografiyalyq enbek 500  taralymmen jaryq kórgen bolatyn. Búl – Qazaqstandaghy fentezy janry turaly túnghysh monografiyalyq enbek.  Monografiyalyq enbekting basylyp shyghuyna ýlken demeushilik jasaghan «Daryn» baspasynyng bas diyrektory Beketan Janat Sayatqyzy men «Daryn» baspasy újymyna sheksiz alghysymyzdy bildire otyra, biz «Daryn» baspasy jóninde súhbat qúrudy jón kórdik.

– Ghylymy baghyttaghy baspany ashuynyzgha ne týrtki boldy? Baspa ashu bala kýngi armanynyz ba?

Janat Sayatqyzy:

– «Eger bir adam kitap oqymasa, búl onyng óz qasireti, al milliondaghan adamdar kitap oqymasa, tútas bir últtyng qasireti». Últ damuynyng negizgi indikatory – ghylymy izdenis, bilimge qúshtarlyq, últtyq mýddege say kitaptardy basyp shygharu jәne ony halyqqa úsynu. Men jastayymnan kitapqa qúmar bolyp óstim. Týlep úshqan Respublikalyq Abay atyndaghy daryndy balalargha arnalghan qazaq tili men әdebiyetin terendete oqytatyn mektep-internatynda «kitapty kemirip oqu» degen týsinik bolatyn. Yaghny zerdelep oqu, ózine oy týiip alatynday mәn-maghynasyna ýnile oqu. Boy jetip, studenttik ómirge qadam basqan shaqtarda qazaq tildi kitaptardyng jetispeushiligin bayqadym. Reseylik oqulyqtarmen oqydyq, otandyq avtorlardyng kitaptary az boldy nemese azghantay danamen basylyp shyghyp, baspa tarapynan ary qaray ony taratu ýrdisi qalyptaspady. Osy olqylyqtardy basty nazargha ala otyryp, «Daryn» baspasy qúryldy. Baspanyng negizgi maqsaty – ghylymdy populyarizasiyalau, otandyq avtorlargha qoldau kórsetu jәne oqyrman men avtor arasynda kópir bolu. Mәselen, jas ghalymdar alghashqy monografiyalaryn shygharu barysynda kóp jaghdayda bastamalaryn qoldaytyn baspa taba almaydy, óz qarajattaryna kishigirim baspahanalardan shygharyp jatady. Al ýlken baspalar aty әigili, ghylymda oiyp alar orny bar avtorlarmen ghana júmys istegisi keledi. Osy orayda biz jas ghalymdargha monografiyalarynyng jaryq kóruine yqpaldasamyz. Enbegining jaryq kóruine kómektesemiz.

– Baspanyng ghalymdargha berer mýmkindikteri qanday? Aldaghy josparlarynyzben bólise otyrsanyzdar.

Janat Sayatqyzy:

– Ghylymy kitap búl – ghylymy izdenis nәtiyjesining songhy kezeni. Ghylymy kitapty jazugha eki faktor sebep bolady: materialdyq jәne moralidyq. Avtorlyq qalamaqy búl simvolikalyq sipatqa iye, al ekinshi aspekt – imidj, prestij jәne әleumettik manyzdylyq materialdyq syiaqydan da joghary túrady. «Daryn» baspasy ghylymi-akademiyalyq kitaptardyng avtorlyq danasyn avtorlargha tegin shygharady jәne kitap satylghan jaghdayda qalamaqy tóleydi. Sapaly bilim beru – ghylymi-akademiyalyq kitaptarsyz mýmkin emes. Sondyqtan «Daryn» baspasy uniyversiytet, kolledjdermen etene júmys isteydi, respublikalyq jәne halyqaralyq kórmelerge qatysady. Bizding maqsat – kópshilik qauymdy otandyq ghalymdardyng manyzdy ghylymy jetistikterimen, janalyqtarymen tanystyru. Búl – ghalymdar ýshin jaqsy mýmkindik. Baspanyng aldaghy maqsaty – ghylymy kitaptardyng dәieksózin úlghaytu, ghylymy metrikalyq jýielermen tyghyz júmys jasau, «Daryn» (darynbaspa.kz) onlayn-kitaphanasyn damytu arqyly otandyq ghylymi-akademiyalyq enbekterdi bir platformada jinaqtau baghytynda tynymsyz enbek etu.

Suret: Spiykerding múraghatynan alyndy.

– Kitap baspasyn ashu kezinde qanday kedergiler men qiyndyqtargha tap boldynyzdar?

Janat Sayatqyzy:

– Ghylymy kitaptardyng kórkem әdebiyet nemese biznes, psihologiya salasyndaghy kitaptarmen salystyrghanda, auditoriyasy tar. Búl óz kezeginde kitaptyng az taralymmen shyghuyna әser etedi. Al taralymnyng azdyghy kitaptyng ózindik qúnynyng joghary boluyna tikeley qatysty. Sheteldik baspalar ghylymi-akademiyalyq әdebiyetke, kitap basu mәdeniyetine ýlken qoldau kórsetedi. Osy orayda «kitaphanalargha ghylymy әdebiyetter qajet pe?» degen ritorikalyq súraq tuyndaydy. Áriyne, qajet. Tek memleket tarapynan kitap qoryn tolyqtyrugha jetkilikti dengeyde qarajat bólinse, búl da bir otandyq ghylymdy, baspalardy qoldaudyng kórinisi bolar edi.

– «Daryn» baspasynan qanday manyzdy kitaptar jaryq kórdi, jobalar iske asyryldy?

Janat Sayatqyzy:

– «Daryn» baspasynan 800-ge juyq kitap atauy jaryq kórdi. Ár kitaptyng óz oqyrmany bar, әr enbek – ghylymy izdenis, jetistik. Osy jyly belgili ghalymdar J.A.Altaev, Á.A.Qúranbek, Q.M. Altynbekting avtorlyghymen túnghysh ret «Farabitanu» kóptomdyghynyng alghashqy 10 tomy oqyrmangha jol tartty. Atalmysh akademiyalyq enbekti shygharudaghy basty maqsat – ghúlama múrasyn zerttegen kórnekti ghalymdardyng enbegin tarihiy-hronologiyalyq rettilikpen jinaqtau arqyly oqyrman qauymgha úsynu, myng jyldan beri zerttelip kele jatqan farabitanudyng iri qayratkerlerining de enbekterin jýielep, tútas farabitanu mektebining tarihyn jinaqtau.

Suret: Spiykerding múraghatynan alyndy.

– Qanday әlemdik baspalarmen baylanystasyzdar? Kimdermen memorandum ornatyp ýlgerdinizder?

Janat Sayatqyzy:

– Qazirgi tanda «Daryn» baspasy halyqaralyq yntymaqtastyq ornatu baghytynda belsendi júmys atqaryp keledi. Biz, otandyq jәne sheteldik ghalymdar, ózara ozyq akademiyalyq tәjiriybe almasyp, konstruktivti bilimdermen bólisetin jýieli platforma qúrmaqshymyz. Qazirgi tanda Germaniyanyng «Lihtraushen» jýieli әdebiyetter baspasysymen hәm Reseylik IPR Media kompaniyalar tobymen seriktestik ornattyq.

– Bolashaqtaghy «Daryn baspasyn» qalay elestetesiz? Keleshekte baspa qanday jetistikterge jetui mýmkin?

Janat Sayatqyzy:

– «Daryn» baspasy – bolashaqta bәsekege qabiletti, әlemdik kitap naryghynda oiyp alar orny bar, myqty baspalardyng birine ainalady dep oilaymyn. Búl tek biznes emes, baspa isimen ainalysu – ómirlik missiya. «Daryn» ghylymy kitaptardyng qúndylyghyn biletin oqyrman ýshin qúddy bir «oaziys» ispetti. Zaman talabyna say osy oazisti mulitiymediyalyq, elektrondy kitaptarmen jabdyqtau, halyqqa paydaly kontent úsynu bizdi ýnemi izdenis әlemine jeteleydi. Jana tehnologiyalar men biznes-ýlgiler nәtiyjesinde sandyq transformasiyagha jol tartpaqpyz.

– Ángimenizge kóp kóp rahmet!

Súhbattasqan, Altynshash Qúrmanaeva.

«Qazaq fenteziyining poetikasy men keyipkerler tipologiyasy» enbegining avtory,

Kókshetau qalasy

Abai.kz