Qoynauy qazynaly, tarihy shejireli qart Qaratauday qasiyetti mekennen qanat qaghyp, qajyrly enbegimen, qarymdy kýsh-jigerimen últ shanyraghyna uyq bolyp qalanghan qabyrghaly úl-qyzdyng qatary qalyn. Bizding býgingi keyipkerimiz  –  solardyng biri de biregeyi.

Óz armany, ómir arnasy...

Osy taumen attas qala atalghany bolmasa, osynau búiratty bauraydaghy alaqanday ghana auylda tuyp-ósken búnyng bala kýngi balghyn armany jurnalist bolu edi. Oghan әkesining tughan inisi – qalamynyng quatymen әdebiyetting shynyn ghana baghyndyryp qoymay, kórnekti memleket jәne qogham qayratkerine ainalghan jurnalist-jazushy aghasy Serik Ábdirayymúlynyng әseri bolghany anyq.

Ayjan men Dәriyaday jýz jasasqan kónekóz әjeleri kezektese әngimeleytin dala pәlsapasy – qarapayym әpsanalargha esin bilgen shaghynan qanyp ósken zerek bala sol armannyng jeteginde әn men kýige әuestenip, kitap oqugha qatty qúmar boldy. Tipti, orasan oramdy klassikalyq shygharmalardyng shytyrmandy shynyrauyna da terendeuge talpynyp kórgen. Sol hikayattardan alghan qiyal-ghajayyp әseri bolar, ózining «Otyn jarghanda» dep atalatyn alghashqy jasang jazbasyn oqushy dәpterining betine bederlengeni de osy shaq.

Túnghyshynyng óner men bilimge beyimin bayqaghan Jarylqasyn әke ony әn-kýy mektebine de ózi jetektep әkelgen. Sóitip, alghashqyda sazy sanagha sine qoymaytyn skripka klasyn qiqyldatqan. Alayda tabighat tylsymynyng tartylys kýshi últtyq ýiirmege yntyqtyryp, qolyna qasiyetti qara dombyrany ústatyp edi.

Keyinnen Almatydaghy Serik aghasynyng ýiine qonaqqa bir barghanda qos ishekti qylday qaghyp, kýy shirkindi kýmbirlete tartysyna tәnti bolyp, úzyntúra úldyng babyn baghamdaghan ataqty Núrghisa Tilendiyev ony onjyldyqty bitire sala konservatoriyanyng muzyka óneri fakulitetine keluge «mindettegen» bolatyn. Alayda, adamnyng armany men aitqanynan bólek, ómir-ózenning óz arnasy bar edi...

«Spekulyant semiya»

80-jyldardyng basynda Qaratau fosforit kombinatynyng tau-ken basqarmasynda bas energetik bolyp júmys isteytin Jarylqasyn әkening kenestik sayasatpen kózqarasy kelispey, partbiyletin óz erkimen tapsyryp, kompartiya mýsheliginen bas tartuy erjetip qalghan úl ýshin ghana emes, býkil әulet ýshin betbúrysty – qiyn da qily kezeng bolyp edi. Bir-aq sәtte synaptay syrt bergen jaqyn-juyq jora-joldas túrmaq, ilik-shatys aghayynnyng ózi ayaq astynan irgeni aulaq salyp, kónildi alasapyran kýige týsirgen.

Osylaysha, joghary oqu ornynda aghylshyn tilinen oqytushy bolyp isteytin anasy Qayyrkýl auyl mektebine múghalim bolyp auysugha mәjbýr bolsa, ýidegi Meruerttey kip-kishkentay kenje qaryndasynan ózge ýielmeli-sýielmeli tórt úl jer jyrtyp, kókónis ósirudi  qolgha alghan әkege qolghabys etuge egistik alqabyna shyghyp edi.

Jarylqasyn әke qauyn-qarbyz ben kókónisting týr-týrin baptap ósirgenimen, ony saudalau mәselesi qiyngha sogharyn sezgen. Tipti, alghashqyda bóten adamdardyng kómegine de jýginbekshi bolghan. Alayda syrt kózderding qaqpaylauy men sypsyng sózin bala jýregimen-aq tereng týsinip, tentektigin tәrtippen tejep, az uaqyt ishinde erte eseyip ýlgergen túnghysh úl:

– Papa, oghan nesine qinalasyz? Ózimiz-aq satamyz! – degen.

– Ol jaghyn da oiladym. Biraq, sauda jasau, sen oilaghanday, onay sharua emes, balam. Onyng qisynyn keltiretin qaysymyz bar?

– Men barmyn! Ghalymjan bar, Erjan bar! Núrjan da estiyar bolyp qaldy... Bilgenimizshe satamyz. Bilmey jatsaq – ýirenemiz. Energetik siz de egin egip, baqsha saludy ýirendiniz ghoy.

Balasynyng eresek adamsha bayyppen aitqan myna sózi әkeni serpiltip tastaghan.

Osylaysha shyjyghan kýnning qapyryghy men qong shannan qolqasy keuip jýrip ósirgen daladaghy ónimderin qarbalasa qalagha tasyp, ózderi sata bastady. Búl rette әkey egistik alqabynyng jayymen jýrse, búghanasy bekimegen bauyrlaryn bir kisidey úiymdastyryp, bardy bazarlau barysyn úzyntúra úl tútastay óz qolyna alyp edi. Tiyimdi oryndar men ótimdi uaqytty anyqtap, kýndelikti saudanyng syryn da tez-aq mengerip aldy.

Búdan bylay qauyn-qarbyz, kókónisting týr-týri men quyrylghan shemishkening sharuasyn «shyr ainaldyryp», Talas ózenin jaghalay qonystanghan kórshiles auyldar men qalashyqtardy qoyyp, jol-jónekey kólikpen Jambyl – Tarazgha turasynan tartyp ketetindi de shygharghan. Osylaysha «Qoly qimyldaghannyng auzy qimyldaydy» degendey tyrbana tyrmysyp, túrmystaryn da týzey bastaghan olardyng «spekulyant semiya» atanghandary da osy kez.

Osynday kýrdeli de kýibendi kezende azdy-kópti kónilge týigenimen ómirge ózindik kózqarasy qalyptasyp, bala kýngi balghyn armanyn birte-birte bayyppen ózgertken jas jigitting kәmilettik jasqa jetkendegi tandauy nyq bolatyn. Ol zanger mamandyghyn tandady.

«Keldim. Kórdim. Jendim.»

Onjyldyqty orys mektebinde oqyp, ýzdik tәmәmdaghan ol 82-ning jazynda «qúlasam – nardan qúlayyn» dep, qabyldau emtihandary ózge joghary oqu oryndarynan erterek bastalatyn Mәskeu memlekettik uniyversiytetine tartqan. Zang fakulitetine tapsyrghan synaqtan da sýrinbey ótken. Biraq, bir oryngha 22 ýmitker ortaqtasqan konkurstyng kókjiyegine qoly jetpesine kózi jetken son, birden sheshim qabyldap, Mәskeuding soltýstik-shyghys jaghyndaghy ghasyrlyq tarihy bar Yaroslavli qalasyndaghy memlekettik uniyversiytetke qaray qústay úshady. MGU-de tapsyrghan emtihandardyng nәtiyjesi YarGU-ge týsuge artyghymen jetip túrsa da, boydy kernegen jastyq jiger de shyghar, múnda qaytara baghyn synap, taghy da synaq tapsyrdy...

Arada ay ótkende kóne Yaroslavlidan qiyrdaghy Qarataugha ataqty Sezariding «Veni. Vidi. Vici» degen ýsh sózi ghana jazylghan jedelhat kelip jetkende, týkke týsinbegen ata-ana әri-sәri kýige týsipti...

Arman quyp alysqa attanyp, Sezarisha «kelip, kórip, jeniske jetken» úzyntúra úl – býginde kórnekti memleket jәne qogham qayratkerine ainalghan professor, QR ÚGhA akademiygi Baqytjan Jarylqasynúly Ábdirayymnyng ýlken ómirge alghashy qadamy osylay bastalghan bolatyn.

«Pervokursniyk-bastyq»

YarGU-ding jataqhanasynan oryn búiyrmay, orystyng ataqty aqyn-jazushysy Nikolay Nekrasovtyng әuletinde krepostnoy bolghan sharuanyng nemeresi Sasha әjeyding ýiinde pәterde túryp oqyghan Baqytjannyng bilimge degen úmtylysy bólek bolatyn. Jat mekenge kelgendegi basty maqsatyn jadynan әste shygharmaghan ol jataqhananyng u-shuynan jyraqtaghy jayda oqudan bas kótermegeni anyq.

Osylaysha, alghashqy aidan-aq ýzdik ýlgerimine say jogharylatylghan stiypendiya alyp túrdy. Sonda da, tabys tabudyng onay emestigin erte sezinip, enbekpen eseygen ol ata-anasyna eshqanday salmaq salghysy kelmegen. Týn qatyp qolamtasy qonyrsyghan shina jasau zauytynda kýzetshi bolyp, tanmen baryp studentter jataqhanasynyng aulasyn sypyryp-tazalaudan esh arlanbaghany da sodan bolatyn.

Qaghylez de qaysar qazaq studentting alghyrlyghy men alymdylyghyn kafedra mengerushisi әri kuratory Vera Shevchuk alghashqy kýnderden-aq angharghan eken. Batyr bolmysty, mәrt minezdi ústaz birde búghan kýtpegen jerden:

–  Abdraimov, ty budeshi rukovodiytelem nauchnogo krujka uniyversiyteta! – dep, tótenshe talap qoyghanda, alghashqyda Abdraimovtyng abdyrap qalghany ras:

– Kak, Vera Davydovna?! Ya vedi vsego – pervokursniyk...

– Ty smojeshi rukovoditi, Bakytjan! V etom ya bolee chem uverena! Kstati, kak na kazahskom zvuchit slovo «rukovodiyteli»?

– Jetekshi, basshy, bastyq...

– Vot ty y budeshi pervokursniyk-bastyk!

Joghary kurstyng saqa studentteri túrghanda bedeldi ýiirmege «pervash» basymen qalaysha bastyq bolmaq?! Alayda kuratordyng quatty qoldauy kýmәnin jyldam seyiltip, jigerin jany týsken. Odan әri úiymnyng júmysyn jónimen dóngeletip әketip edi.

Ústazy bolsa ony jas demey, kórshiles respublikalardyng oqu oryndaryndaghy týrli auqymdy is-sharalargha jii attandyryp, ghylymy júmysqa barynsha boylata bastaghan. Solardyng arasynda Almatygha da kelip, KazGU-de ótken ghylymy konferensiyada Parij kommunasynyng qúqyqtyq aspektileri jóninen bayandama jasaghany bar.

Ústazdyng osylaysha zor senim artuy onyng óz-ózining qarym-qabiletine degen senimin de nyghayta týskenin sezingen. Bastaghan kez kelgen isti ayaghyna deyin tiyanaqtap jetkizu әkeden alghan tәlimi bolsa, mamandyqty myqty mengerumen ghana maldanbay, sheberlikting shynyna shyghatyn ghalym bolyp qalyptasudy tynghylyqty da tyndyrymdy shәkirtining boyyna darytqan osy Vera Davydovna bolatyn.

Eng bastysy – súnghyla ústazdyng qoyghan jaqsy maghynadaghy joghary perfeksionistik plankasy Baqytjannyng býkil ómirine arqau bolyp edi jәne ol osy plankadan eshqashan tómendemeuge tyrysty.

Namystyng narkeskeni

Jalyndy jastyng jat ortagha etene sinip, jatbauyr bolyp ketpeuine erekshe alandap, elge oraluyna sebepker bolghan da eljandy Serik aghasy bolatyn. KazGU-ding rektory, akademik Ómirbek Joldasbekovke bayypty búiymtaymen arnayy baryp, Yaroslavlige habar saldyrghan...

Alghashqy kursty әp-әdemi ayaqtap jatqanda YarGU-ding rektory Lev Sretenskiy kýtpegen jerden ózin fakulitet dekanymen qosa kabiynetine shaqyrtqanda jogharydaghy jaydan beyhabar Baqytjannyng kózi baghjang ete qalghan. Aldynda ghana kursynyng qyzdaryna qyrghiday tiyip jýrgen әskery uchiliyshening qularynyng jaghyn aiyryp, jaghasyn qayyryp jibergeni ýshin jazalaytyn boldy-au dep jasqana barghan. Alayda qazaqstandyq әriptesining ótinishin qanaghattandyrghanyn jetkizgen basshy sózin qysqa ghana qayyryp edi...

Ekinshi kursty elde jalghastyrghan ol KazGU-dey qarashanyraqta ghylymgha degen qúshtarlyghy men dәl shahmat taqtasyndaghyday jigerli jýrisinen janylghan joq. Tipti, birde ózinen súhbat alghan televiydenie tilshisine ózining ór maqsatyn jastyq jalynmen:

– Bolashaqta ghalym bolamyn! – dep, esh býkpesiz, batyl týrde bildirgen.

Onyng dәl osy sózi oqu ornynyng 50 jyldyq mereytoyyna Qazaq teledidary dayyndaghan derekti filimge taspalanyp ketui ghylym baspaldaghyna búty jetpey jýrgen biraz oqytushyny bezildetip qoyghany da osy kez.

Odan keyingi eki jylda Rәseyding Rostov oblysynda azamattyq boryshyn ótegen ol qonyr kýzde elge edәuir eseyip oralyp edi. Birer aptadan song Almatyda Jeltoqsannyng yzgharly borany búrq etti. Dәl sol kýnderi auruhanada jatqanyna qaramastan, alyp úshyp Brejnev alanyna jetken ol kaharly eki tәulik ishinde qanqúily jýiening qiyanat-qorlyghyn janymen de, tәnimen de sezinip edi...

Kelesi jyly Latviya uniyversiytetinde taghylymdamadan ótken kezinde kenestik qúrsaudan qútylu jolynda qasarysa kýresken latysh jastarynyng jasyryn «Atmoda» halyq maydanynyng júmysyna belsene aralasty. Artynsha «bodandyqtan – bostandyqqa» iydeyasynyng úshqynyn KazGU-degi qazaq jastarynyng arasyna astyrtyn alyp kelip, qyr sonyna KGB jansyzdarynyng týsuine sebep bolghan da – onyng jalyndy jýregine júdyryqtay nyghyzdalghan namys pen Jeltoqsan jelimen tútanghan jigerli narazylyq bolatyn.

Tipti, keyinen – 1989 jyly KSRO halyq deputattarynyng I sezining minberinen Múhtar Shahanov oqyp bergen Jeltoqsan oqighasynyng oiranyn oisyrata әshkereleytin, «qazaq últshyldyghy» degen jalghan aiyptaudy alyp tastau, týrmege qamalghan qazaq jastaryn bosatu, qughyngha týsken studentterdi oqugha qayta qabyldau turaly talap qoyylghan kólemdi hatty zangerlik sauattylyqpen óz qolymen jazyp, oghan qaladaghy oqu oryndaryn jankeshtilikpen kýn-týn boyy aralap jýrip, eki jýzden astam studentting qolyn jinap, KazGU-gradtaghy poshtadan «Moskva. Deputatu Verhovnogo Soveta SSSR Muhtaru Shahanovu» dep óz qolymen toltyryp, attandyrghan da – KazGU-ding zang fakulitetining 4-kurs studenti Baqytjan Ábdirayym bolatyn.

«Aydahar»

Áskerden keyingi oquyn 87-jyly jalghastyrghan ol bayaghyda bauyrlarymen bastaghan «kәsipkerlik kursyn» auqymday týsip edi.

Endi qauyn-qarbyz, kókónis-shemishkemen qosa, sol kezderi Qarataudan óz elderine qonys audaryp jatqan nemis, grek siyaqty ózge últ azamattarynan arzangha satyp alghan túrmystyq zattardy әkeyding eski «moskvichinin» belin qayqayta basyp, Taraz asyp, Almatyday alyp shahardyng «baraholkasyn» da «baghyndyrghan» bolatyn.

Búl rette alghashqylardyng qatarynda shaghyn kәsiporyn ashyp, bauyrlaryn ghana emes, birge oqityn kurstas dostaryn da biznes baspaldaghyna baulydy. Sóitip, sorayghan boyymen ghana emes, syndarly oiymen jәne tabandy talapshyldyghymen qúrdastar arasynda «Aydahar» («Udav») atanghan kezi de bolghan.

Bәrin ait ta, birin ait, birde anasy tughan kýnine kózding jauyn alatyn sheteldik keremet kók djinsy shalbar syilaghan. «Gýldengen sosializmnin» jýdeu sórelerinde jatpaytyn, izdegen jan onayshylyqpen tappaytyn búl defisit dýniyeni anasy qara bazardan 110 somgha satyp alghan eken.

Kók shalbardy jataqhanadaghy joldastary súrap kiige jaghalay kezekke túratyn-dy. Kópshilikting «kóz qúrtyna» ainalghan sol shalbar kýnderding bir kýninde «himchistkadan» qoldy bolyp ketedi.

Birinshiden, anasynyng ayaly alaqanynan alghan kózqimasy bolmasa, bәlkim, sol «shýberekke» izdeu salmas ta ma edi. Ekinshi jaghynan, teoriyalyq bilimin tәjiriybede de synap kóru de múny sotqa talap-aryz týsirip, tótenshe iske tәuekel etuge qúlshyndyrghan.

Sóitip, sot zalyndaghy úzaq uaqytqa sozylghan aitys-tartystyng nәtiyjesinde kiyim tazalau mekemesi materialdyq jәne moralidyq shyghynnyng ótemine 180 som tóleuge mәjbýr bolady.

Búl – túrmystyq talappen sottasyp, óz qúqyghyn qorghay alghan «aydahar» studentting tútynushy retindegi ghana emes, azamattyq istegi zanger retindegi alghashqy kәsiby jenisi bolatyn.

Senim men serpin

Besinshi kursta Joghary Arbitrajdyq sotta ótkizgen óndiristik praktika Baqytjannyng bolashaghyn aiqyndaghan betbúrysty kezeng boldy. Osynau az uaqyt ishinde jarqyray kóringen jas mamannyng әldi әleuetin múnda jetekshilik etken sudiyalar Valentina Gribanova men Lubovi Moiyseeva ghana emes, Sot tóraghasy Ivan Teterkin de anyq angharyp edi.

Keyinnen aspiranturagha bólingen jalghyz-aq oryn basqa bir ýmitkerge búiyryp, Baqytjannyng bar amaly tausylghanday sәt bolghan. Sonda ghylymy jetekshisi – kafedra mengerushisi, professor Saghyndyq Baysalovtay ghúlama ghalym bar bedelin bәske tigip túryp, aspiranturagha qosymsha oryn ashyluyna kýsh salghany – bilimdi de bilikti jas ghalymnyng jaryp shygharyna degen zor senim bolatyn. Al onyng búl senimdi aqtaghany anyq.

Jer mәselesine qatysty qúqyqtyq qatynastar boyynsha mamandana bastaghan onyng aspiranturadaghy bilimin tәjiriybemen úshtastyra jýrip, týrli azamattyq ister boyynsha jazghan taldamalyq maqalalary men bergen týsindirmeleri baspasóz betinen kóptep kórine bastaghan. Onyng sot praktikasynda jyldar boyy qalyptasyp qalghan shartty ústanymdardyng ózin tarazylay taldap, syngha salghan tyng kózqarasy mýiizderi qaraghayday zangerlerding de nazaryn ózine audaryp edi.

Artynsha bolashaghyna ýlken ýmit artqan tap sol Teterkinning tikeley aralasuymen Baqytjan qyzmetke qabyldandy. Joghary Arbitrajdyq sottyng zanger konsulitanty, Sot tóraghasynyng kenesshisi bolyp taghayyndaluy kóldeneng kózge jas ghalymnyng kezdeysoq joly bolghanday nemese «tamyr-tanystyn» arqasyna qonghanday bolyp kórinse de, búl onyng tabandylyqpen, tynymsyz enbekpen qol jetkizgen dara joly bolatyn.

Al arada nebary ýsh ay ótkende bedeldi zangerler qauymynyng – Joghary sot salasyndaghy atqaminer aqsaqaldar alqasynyng sheshimimen Baqytjan Joghary Arbitrajdyq sotynyng sudiyasy bolyp saylanady. Sol jyldary Joghary Arbitrajdyq sottyng Joghary Sotpen biriktirilgenin eskersek, búl oqigha kýlli Qazaqstan tarihynda orda búzar otyzgha da tolmaghan 27 jastaghy ghylym kandidaty – jas ghalymnyng túnghysh ret eng jogharghy sot satysyna ayaq basqan alghashqy jәne búryn-sondy eshkim qaytalamaghan aishyqty oqigha bolyp oryn aldy.

Sharbolattay shyndalghan shaq

Egemendigin endi ghana alghan elimiz bilimdi de jalyndy jastargha ýlken ýmit artqan. Jastyghynan bólek, kәsiby tәjiriybesining azdyghyna qaramastan, jas ghalymgha da osynday senimning auyr jýgin arqalatyp edi. Múny ózine kóptep qoldau kórsetken Jogharghy Kenesting Zang komiytetining tóraghasy Nikolay Akuev alghashqy әngimelesu kezinde-aq janashyrlyqpen aitqan.

Odan әri qyzmet mansabynyng órley týsuine orasan yqpal etken de osy Nikolay Iliich bolyp edi. Áytpese múny jәne bir úlaghatty ústazy – sol kezdegi Joghary Sot tóraghasynyng birinshi orynbasary Maqsút Nәrikbaevtyng tuysqany eken dep syrttay «ton pishkender» de, «sham alyp, sonyna týskender» de tabylghan.

Degenmen, az uaqyttyng ishinde eng jogharghy sot instansiyasynyng sudiyasy retinde týrli irili-úsaqty ister boyynsha qabyldaghan sony әri әdil sheshimderi jas mamannyng óz mamandyghyna kirshiksiz berilgen adaldyghyn jәne kәsiby túrghydan shyndala týskendigin anghartqan.

Tipti, birde ózine jany jaqyn ústaz tútatyn tap sol Maqsút Súltanúly әldebir tanys talapkerding jer mәselesine qatysty isin qarap beruin ótingen. Zang talabyn qatang saqtap, әdiletting aq jolynan attamaghan búl bolsa isti jauapker taraptyng paydasyna sheship bergen. Biraq, shәkirtining ayaq alysyn syrttay ghana baqylap jýretin súnghyla zanger-ústaz onyng әdil tóreligine taghy bir ret tәnti bolyp edi. Áytpese, «Qatelespeytinine kózindi anyq jetkizgenshe qylyshyndy qynda ústa!» – degendi ýiretken de sol Nәrikbaev-ústazdyng ózi bolatyn.

Al shyndap kelgende, «keri qadam jasaudyng qisyny kelmey qalatyn jaghdaylar» kóptep kezdesetin femidalyq iste ol qashanda  mýmkindiginshe tarazynyng eki basyn teng ústap otyrugha tyrysty. Degenmen, kez kelgen sot prosesinde barynsha әlsiz tarapqa bolysugha ýnemi býiregi búryp túratyn Baqytjannyng boyyndaghy әdiletsizdikke mýldem tózbeushilik qasiyet tap osy sot jýiesindegi qyzmette qalyptasyp edi.

Artynsha el ekonomikasyna orasan yqpaly bar, danqy men daqpyrty dýiim dýniyeni dýrkiretken «Qarmet» kombinatynyng asa kýrdeli isin qaraghan ýsh sudiyanyng biri bolyp bekitilui – Baqytjan ýshin shyn mәninde syn saghaty bolyp soqqan. Qúny 10 mlrd dollardy qúraytyn alpauyt kәsiporynnyng menshiktik mәselesi myndaghan júmysshy qauymnyng ghana emes, el ekonomikasynyng taghdyryn da talqygha týsirip túrghan-dy.

Alayda, kózdi altynday arbaytyn týrli azghyrugha aldanbastan, qarsylyqqa toly qyspaqqa da qaramastan, tap osy iste ol «eger sudiya ózine senimdi bolsa, onyng jýiege qarsy da sheshim qabylday alatyndyghyn» dәleldegen bolatyn. Aylargha sozylghan osy bir auyr synaqtan sýrinbey ótip, turasyn aitqan tórelik sheshimi ony tóbe biyler ghana tize qosatyn tórge shygharghany anyq edi.

Alamannyng arghymaghy

Resey Ghylym akademiyasynyng Memleket jәne qúqyq ghylymiy-zertteu institutynda zang ghylymdarynyng doktory ataghyn qorghaumen qatar, elimizding Joghary Sot jýiesinde jarqyray kórinip, Sudiyalar odaghyn basqaryp, Joghary Sot Kenesining mýsheligine taghayyndalyp ýlgergen jas sudiyagha jat júrttyng jaqsylary da jarysa kóz salghan. Osylaysha Resey Federasiyasynyng oblystyq sotyn basqarugha, tipti, baqanday Joghary Arbitrajdyq sotynyng mýsheligi men orynbasarlyghyna da shaqyrylghan.

Alayda Baqytjan bar bilimi men tiyanaqty tәjiriybesin óz elining bolashaghyna baghyttady. Joghary dәrejeli kәsiby zanger bolyp qalyptasqan ol jana ghasyrdyng basynan bastap memleketting sayasy ómirindegi manyzdy júmystargha aralasyp ketti.

Ár jyldary eki mәrte Preziydentting Parlamenttegi Ókildigin, Parlament Senaty Apparatyn, Joghary Sot janyndaghy Sot әkimshiligi komiytetin basqaryp, Ádilet jәne Qorghanys ministrlikterinde ministrding orynbasary, Parlament Mәjilisining deputaty bolyp, memlekettik sayasy lauazymdardyng san satysynan ótip, tәjiriybesi tolysty, kәsiby kemeldendi.

Al Lev Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti, Qazaqstannyng Kәsipodaqtar federasiyasy siyaqty iri de irgeli újymdargha basshylyq etip, az ghana uaqyttyng ishinde úiymdyq júmystardy jolgha qoidan bastap, halyqaralyq dengeydegi baylanystardy ornyqtyruy arqyly ózining bayypty basshy qabiletin ghana emes, shyn mәnindegi kriziys-menedjer retindegi iskerlik qyryn kórsetkeni qoghamdaghy kópshilikting kóz aldyna ótip jatty.

Áriyne, әdilet jolynyng әmanda auyr keletini aqiqat. Onyng barshagha birdey únay qoymaytyny da belgili... Degenmen, osynau úiymdardaghy jyldar boyy tamyrlanyp ketken burokratiyalyq tejelisterdi týbirimen tyiyp, tiyisti sheshimderdi tez qabyldauynyng ózi-aq júmystaghy jarqyn ózgeristerge janasha dem bergen.

«Aylaqta úzaq uaqyt túryp qalghan aqauly alyp kemeni ashyq aidyngha shygharu onyng jyrtyghyn jamap, úsaq-týiek tetikterin maylaudan bastap, baghyt-baghdaryn aiqyndaugha deyingi auqymdy da alapat júmysty qajet etedi», - dep ózi aitpaqshy, әsirese Euraziya últtyq uniyversiytetine rektor bolghan tústa ghalamdyq ýrdis kóshine belsendi ilesken bedeldi bilim ordasyna últtyq renk bere otyryp, akademiyalyq ortagha janasha jan bitirip, últtyq kodty aiqyndaytyn birqatar berekeli isterge múryndyq bolghany kópshilikting kóz aldynda.

Basqasyn aitpaghanda, tap sol burokratiyalyq tejelisterding tyiyluymen «janam degen jýrekke ot berilip», studentter men oqytushylargha bilimi men biliktiligin jan-jaqty jetildiruge mol mýmkindikpen qosa, barlyq sheteldik bedeldi bilim ordalaryna danghyl jol ashyldy.

Osy tústa Euraziya últtyq uniyversiytetimen yntymaqtasatyn barlyq uniyversiytetterde Abay auditoriyasyn ashudy maqsat etken ol osy iydeyany Iordaniya, Belarusi, Armeniya, Rәsey jәne Azerbayjan uniyversiytetterinde az ghana uaqyttyng ishinde jýzege asyryp ýlgerdi. Qazaqtyng tili men әdebiyetin, salt-dәstýri men mәdeniyetin oqyp ýirenuge arnayy oryn beriletin búl bastamalardy bolashaqta bir-bir institutqa ainaldyrudy da josparlaghan-dy.

Býginde osynau Abay ortalyqtary qazaqtyng shetelderde at basyn erkin tireytin bir-bir otauynday bolyp oqshaulanyp túrghan jayy bar.

Sonymen qatar, úrpaqtar sabaqtastyghy mәselesin berik ústanghan ol sonau Alash ardaqtylarynyng jalghasynday bolghan ataqty Aqseleu Seydimbekovten bastap, arystarymyzgha kózining tirisinde qúrmet kórseteyik dep, ghylymnyng marqasqalary – Salyq Zimanov, Jabayhan Ábdildiyn, Múhtarbay Ótelbaev, Rymghaly Núrghaliyev jәne t.b. ardaqty túlghalardyng atyna EÚU-de arnayy auditoriya ashtyrdy.

Qalay bolghanda da, osynau anyz da abyz aqsaqaldardyng úlan-ghayyr úlaghatyn óskeleng úrpaqqa ýlgi ete jýrip, olarmen qoyan-qoltyq aralasyp, pikirlesip, ýirenip, batasyn alu – ózining ómirlik ústanymyn úshtap, ruhany ken-baylyqqa keneltken bagha jetpes joghary mektep bolghany anyq edi.

Túlgha taghylymy

«Aqyly tereng adamnyng ayasy keng keledi, tamyry tereng shynardyng sayasy keng keledi» demey me.

«Ammunisiyasyz ambisiya – aplomb», yaghny túghyrsyz tәkapparlyq nemese berekeli bilim men tәlimdi tәjiriybesiz biyik maqsat pen mansapqa úmtylu – boskeudelik dep biletin ol ýzdiksiz izdenis arqyly ózin-ózi zaman kóshine say jan-jaqty jetildirip otyrudy әdetine ainaldyrghan.

Solay bola túra, ózi de býginde asqaraly jasqa jeti balanyng әkesi bolyp jetse de, basty synshysy – әke sózine toqtap, qabaghyn syilau – onyng kýni býginge deyingi ústanatyn jazylmaghan Jarghysy. Sondyqtan da bolar, osynau jyljyghan jyldar ishinde joghary mansaptargha mastanbay, aituly talay ataq-dәrejege qoly jetse de, qarapayym qalpynan tanghan emes. Ýlkenge – qúrmetpen, kishige izetpen qarap, ghúlama ghalymmen de, qatardaghy studentpen de, qarapayym júmysshymen de teng de tereng til tabysa ketetini bar.

Tipti, talay jangha qoldau jasap, jetistik pen jeniske yntalandyryp, ýnemi «kórgen búlaghynyng kózin ashyp» jýretinine onymen birneshe jyl boyy birge qyzmet etken osy joldardyng avtory da kuә. Búl, bәlkim, tekti babalardan bermen qangha singen asyl qasiyet bolar. Al dәni aqyl men danalyqtyng qúnaryna týsip, jelegin jayyp, qúryshtay qanyqqan múnday qasiyet jyldar ótken sayyn saf altynday jarqyray týsedi emes pe. Desek te, qarshadayynan qiyndyqtyng qadirin bilumen qosa, ómir jolynda ózge jandardyng qamqorlyghyn kóp kórgen adam ghana tap sol jylu men meyirimdi ózgelerge eselep bere alatyn siyaqty.

Osy rette túlgha degen úghym adamnyng qoghamdaghy eren enbegi men alatyn ornynan bólek, onyng adamgershilik aqyl-parasaty men kórkem minezi, tereng bilimi men dýniyetanymy arqyly sipattalatynyn eskersek, kisilik kelbeti kelisti keyipkerimning osy sipatqa tolyqtay say ekenine kóz jetkizgendey bolamyn.

Mine, ómir-ózenning tasótkeli tabystyrghan agha-dosym – Qaratauday qasiyetti mekennen qazaqy tәrbiyening uyzyna qanyp úshyp, adaldyq pen adamgershilik arnasynan auytqymay, alghys arqalaghan qajyrly qayratker – memleketshil túlgha bolyp qalyptasyp, býginde alpystyng Alatauday asqaryna qalyqtay qonghan qyran úl turaly qysqasha hikayat osynday.

Serikqaly Múqashev

Abai.kz