Álginde Parlamentting tómengi palatasy (Mәjilis) jana salyq kodeksi jobasyn qabyldaghany belgili. Jana kodekske sәikes, aqsha ainalymy 40 million tengeden asatyn kәsipkerler búrynghy 12%-dyn ornyna 16% QQS tóleui qajet bolady. Qabyldanghan ózgerister 2026 jyldyng 1 qantarynan bastap kýshine enedi.

Búl norma әsirese, shaghyn jәne orta biznes iyelerining alandaushylyghyn tudyrdy. Qoghamda jana Salyq kodeksin qoldaushylar da, qarsy pikir bildirushiler de bar. Qoghamda talqylanyp jatqan saualdardyng birsypyrasy mynau: Jana salyq kodeksi shaghyn, orta jәne iri bizneske qalay әser etedi? Búl ózgerister kólenkeli ekonomikanyng kenenine әkelip soqtyrmay ma? Jana salyq kodeksi Qazaqstan ekonomikasyna ong nәtiyje bere me, әlde teris saldary basym bola ma?

Osy rette biz sarapshylardyng pikirine jýgindik.

Suret: el.kz saytynan alyndy.

Saparbay Júbaev, ekonomist:

– Jana kodekste shaghyn jәne orta bizneske tikeley auyrtpalyq týsirilmegenimen, QQS shegi 80 mln-nan 40 mln tengege tómendedi. Búl key kәsipkerlerding QQS tóleushi retinde tirkeluine әkelui mýmkin. Degenmen, búl salyq tútynushydan jinalyp, memleketke ótkiziletindikten, kәsipkerlerding tabysyna aitarlyqtay әser etpeydi. Bagha sәl ósui mýmkin.

Iri bizneske kelsek, olardyng budjetke qosatyn ýlesi artuy tiyis bolatyn. Alayda keybir iri korporasiyalar men kvaziymemlekettik kompaniyalar QQS mólsherlemesin dýniyejýzilik ortasha dengey – 20-25% ornyna 16%-gha deyin tómendetip, tolyq kólemde salyq tóleuden jaltarugha tyrysady. Búl memleketting qarjy sayasatyna keri әserin tiygizedi.

Jana salyq kodeksi kólenkeli ekonomikanyng artuyna tikeley sebep bolmaydy. Sebebi shaghyn jәne orta bizneske salystyrmaly týrde, aitarlyqtay auyrtpalyq týspegen. Sondyqtan búl sektor kólenkege ketuge yntaly emes.

Al iri biznes subektileri – sheteldik kompaniyalar men kvaziymemlekettik kәsiporyndar – zang ayasynda júmys isteuge mindetti bolghandyqtan, olardyng kólenkeli aimaqqa kóshu yqtimaldyghy joqtyng qasy.

Jana salyq kodeksining ong jәne teris jaqtary bar. Eng basty artyqshylyghy – budjettik týsimderdi arttyrugha baghyttalghany. 2024 jyly shyghyndar 21 trln tengeden asyp, salyqtyq týsimder tek 12,5 trln tengeni qúrady, qalghan tapshylyq últtyq qor esebinen jabyldy. 2025 jylgha shyghyndar 25,5 trln tenge dep josparlansa da, týsimder búrynghy dengeyde qalyp otyr.

Preziydent 2019 jyly progressivti tabys salyghyn engizudi tapsyrghanymen, ol tek 2025 jyly iske aspaq. Jәne ol 33 mln tengeden joghary tabys tabatyn 26-27 myng adamgha ghana qatysty.

Korporativtik tabys salyghy 20%-dan 25%-gha kóterilgenimen, damyghan eldermen salystyrghanda әli de tómen. QQS mólsherlemesi 20%-gha deyin kóterilui kerek bolsa da, 16%-gha deyin tómendetildi. Búl budjet kirisin shekteydi.

Qosymsha salyqtardan týsetin tabys shamamen 2-2,5 trln tenge, al tapshylyqty jabu ýshin taghy 3-3,5 trln tenge qajet. Sondyqtan Últtyq qorgha tәueldilik saqtalady.

Jalpy, salyq kodeksi budjetke tek 50 payyz shamasynda ong әser etedi. Ekonomikalyq ósimge tejeu bar, biraq kvaziymemlekettik sektor men auyl sharuashylyghynda әleuet mol. 250-ge juyq kvaziymemlekettik úiym jekeshelendirilmek. Memlekettik shyghyndardy ontaylandyru, әsirese ýkimet pen kvaziysektordyng 10%-gha deyingi budjet shyghynyn qysqartu manyzdy.

Suret: aikyn.kz saytynan alyndy.

Bauyrjan Ysqaqov, ekonomist:

– Jana salyq kodeksi shaghyn, orta jәne iri bizneske әrtýrli dengeyde әser etedi. Eng aldymen, shaghyn bizneske qatysty jenildetilgen rejimderding qysqaryp, ainalymnan týsken tabysqa salynatyn salyq shegining tómendeui biznesting resmy júmys isteuine jәne damuyna mýmkindik beredi. Alayda búl rette salyqtyq әkimshilik jýktemening artuy da bayqalady. Esepti sifrlyq týrde jýrgizu mindettelip, baqylau kýsheyedi.

Orta bizneske kelsek, búrynghy bólshektengen jenildikterding ornyna birynghay korporativtik salyq stavkalary engizilude. Investisiyalyq shyghyndardy jyldam shegeru mýmkindigi — búl sanattaghy kәsipkerler ýshin tiyimdi. Alayda búrynghy salyqtyq artyqshylyqtardyng joyyluy operasiyalyq shyghyndardyng ósuine әkelui mýmkin. Qyzmet kórsetu sektory ýshin búl tabystyng tómendeuine alyp kelui yqtimal.

Iri bizneske keletin bolsaq, diviydendterge beriletin jenildikter qysqaryp, transferttik bagha men ishki kapitalizasiya erejeleri kýsheyedi. Búl salyqtan jaltarudyng joldaryn azaytsa da, keybir kapitaldyng ofshorgha auysu qaupin arttyruy mýmkin. Jalpy alghanda shaghyn biznes sifrlyq esepke kóship, әkimshilik jýkteme artady.

Orta biznes investisiyalyq jenildikter alady, biraq operasiyalyq shyghyndar ósui mýmkin. Iri biznes ýshin jana erejeler tólem qabilettiligine әser etip, memleket sayasatyn qayta qaraugha sebep boluy yqtimal.

Kodekste salyq jýktemesi tabyspen birge progressivti ósetin jýie qarastyrylghandyqtan, búl kәsipkerlerding zandy týrde júmys isteuge degen yntasyn arttyrady. Sonymen qatar, onlayn kassalar men sifrlyq esep jýielerining engizilui kólenkeli ekonomikanyng jolyn kesedi. Sifrlandyru – búl saladaghy baqylaudy kýsheytip, zansyz kәsipkerlikti azaytudyng tiyimdi qúraly.

Jana salyq kodeksining ong әserleri bar. Atap aitqanda, salyq bazasynyng keneni, budjetting túraqtylyghynyng artuy, investisiyalyq mýmkindikter men әdil bәsekelestik ortasynyng qalyptasuy. Sonymen qatar, kólenkeli shemalardyng azangy jәne óndiristik sektordyng damuyna jol ashuy mýmkin.

Degenmen, keybir teris yqpaldar da bar. Ákimshilik auyrtpalyqtyng artuy mikro biznesting jabyluyna әkelui mýmkin. Tabysy tómen salalarda baghanyng ósui inflyasiyagha sebep boluy mýmkin. Keybir sheteldik investorlar ýshin tartymdylyghy tómen salalarda kapitaldyng syrtqa shyghu qaupi de bar.

Qorytyndylay kele, jana salyq kodeksinen ong nәtiyje kýtuge bolady. Alayda búl tiyimdilik tolyq sifrlyq baqylau men әdil әkimshilik jýrgizilgen jaghdayda ghana jýzege asady. Memleket tarapynan óndiristik sektorgha jenildikter úsynylsa, búl importqa tәueldilikti azaytyp, jana júmys oryndaryn ashugha mýmkindik beredi.

Materialdy dayyndaghandar: Aqbópe Núrәli, Aygerim Qaztay

Abai.kz