Juyrda AQSh-taghy bedeldi «Lansing Institute-tin» mәlimetinshe, Qazaqstan ózining alghashqy atom elektr stansiyasynyng qúrylysyn Reseyding «Rosatomyna» emes, Qytaydyng últtyq yadrolyq korporasiyasy — «CNNC-ke» senip tapsyrghan.

Ortalyq búl sheshimdi Astananyng syrtqy sayasy seriktestikterin әrtaraptandyrugha, Mәskeuge tәueldilikti azaytugha jәne yqtimal ekinshi dengeyli sanksiyalardan qashugha degen úmtylys retinde baghalaydy.

«Lansing Institute» sarapshylary bylay deydi: «Qytaydyng úsynysy ekonomikalyq jәne tehnologiyalyq jaghynan tartymdy, óitkeni «CNNC» ozyq reaktorlardy jәne «Bir beldeu, bir jol» bastamasy ayasynda tiyimdi qarjylyq sharttardy úsynady. Mәskeuding ornyna Beyjindi tandau — Qazaqstannyng syrtqy sayasy baghytyn qayta qaraugha niyetti ekenin bildiretin belgi. Búl ónirlik ózgeristerge әkelui mýmkin: Ózbekstan, Argentina jәne Týrkiya da osy jolmen jýrui yqtimal», — delingen zertteu materialynda.

«Qazaqstannyng «Rosatomnan» bas tartyp, Qytaydyng «CNNC» kompaniyasymen әriptestik ornatuy — el egemendigin nyghaytugha baghyttalghan baysaldy әri batyl qadam. Búl sheshim Qazaqstannyng halyqaralyq seriktestikterin tengerimdeuge, geosayasy qauip-qaterlerden alshaqtaugha jәne Euraziya kenistiginde jana kýsh tepe-tendigin ornatugha degen úmtylysty kórsetedi», - deydi.

Sonymen qatar, sarapshylardyng aituynsha, Qazaqstannyng búl tandauy tek últtyq dengeydegi emes, aimaqtyq dengeydegi salmaqty ózgeristerge әkelui mýmkin. Búl ýrdis Ortalyq Aziya elderi ýshin ýlgi bola otyryp, Reseyding yadrolyq tehnologiyalar naryghyndaghy yqpalyn әlsiretip, Qytaydyng jahandyq yadrolyq eksporttaghy rólin kýsheytui yqtimal.

2024 jylghy 6 qazanda Qazaqstannyng energetikalyq bolashaghyn aiqyndaytyn tarihy oqigha ótti — el azamattary alghashqy atom elektr stansiyasyn (AES) salu mәselesi boyynsha referendumgha qatysty. Búl sheshim elimizding strategiyalyq baghytyna, ekologiyalyq qauipsizdigine jәne geosayasy seriktestikterine tikeley yqpal etetin manyzdy qadam retinde baghalandy.

Referendum nәtiyjesi boyynsha dauys bergenderding 71,12%-y —AES qúrylysyna «iyә» dep jauap berdi. Al 26,15% «joq» dep dauys bergender elde múnday auqymdy jobagha әli dayyn emes degen pikirde. Osylaysha, kópshilikting tandauy – atom elektr stansiyasyn salu baghytyn qoldady.

Atalghan bastamany memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyng energetikalyq qauipsizdigin qamtamasyz etuding qajetti joly retinde sipattady óz sózinde:

«Halqymyz AES salu mәselesine qatysty dauys berip jatyr. Referendum – tikeley demokratiyanyng óte tiyimdi tetigi. Halqymyz qanday sheshim qabyldasa, memleketimizding týpki baylamy da solay bolady. Nәtiyje ong bolady dep oilaymyn. Shyn mәninde, búl – taghdyrsheshti oqigha. Sondyqtan men referendumdy qoldaymyn», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Preziydent junalisterding «Referendum qorytyndysy boyynsha halqymyz AES saludy qoldasa, onyng qúrylysyn qay el jýrgizedi?» degen súraqtaryna bylay dep jauap berdi: «Búl onay mәsele emes. Ýkimet taldau jasap, tiyisti kelissózder jýrgizuge tiyis. Mening pikirimshe, Qazaqstanda eng ozyq tehnologiyalary bar әlemdik kompaniyalardan qúralghan halyqaralyq konsorsium júmys isteui qajet. Qalghanyn uaqyt kórsetedi», — dedi.

Alayda, preziydent aitqanday, «qalghanyn uaqyt kórsetip», búl taqyryp tónireginde týrli boljamdar men pikirler payda boldy. Bastapqyda Reseylik «Rosatom» kompaniyasy AES qúrylysyn jýrgizui mýmkin degen aqparattar tarady. Biraq keyinirek halyqaralyq saraptama ortalyqtardyng zertteuleri búl joramalgha naqty balama úsyndy.

Tomiris Saythudja

Abai.kz