2025 jyly Astanada Dýniyejýzilik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng kezekti sezi úiymdastyrylady. Búl is-shara dinaralyq jәne mәdeniaralyq dialogty nyghaytu, sonday-aq әlemdik qauymdastyqpen yntymaqtastyqty keneytu maqsatynda ótkiziledi. 

Armeniyanyng Qoldanbaly sayasy zertteuler institutynyng ghylymy qyzmetkeri, tarih ghylymdarynyng kandidaty Sergey Melkonyan óz pikirinde Sezding manyzdylyghyn atap ótti. 

Songhy jyldary Qazaqstan dinaralyq jәne mәdeniaralyq dialogty nyghaytugha erekshe mәn berip keledi. Sizding oiynyzsha, osy saladaghy eng manyzdy jetistikter qanday jәne olar elding halyqaralyq imidjine qalay әser etedi? 

Mening oiymsha, Qazaqstandaghy jetistikterdi eki baghytta qarastyrugha bolady. Birinshisi – ishki jetistikter, yaghny etnikalyq jәne dindik әrtýrlilikting ýilesimdi ómir sýrui. Qazaqstanda týrli últtar men din ókilderi bir-birimen tatu ómir sýredi jәne búl túraqty damyp keledi. Áriyne, keyde qiyndyqtar tuyndauy mýmkin, biraq búl tabighy qúbylys, óitkeni biz jahandyq әlemde ómir sýremiz. Osynday ýilesimdilik tәjiriybesi kóptegen elderge ýlgi bola alady. 

Syrtqy baghyt ishki túraqty jәne garmoniyaly negiz syrtqy seriktestermen tiyimdi qarym-qatynas ornatugha mýmkindik beredi, ol batys, shyghys, soltýstik nemese ontýstik baghytta bolsa da. Ár týrli elderding Qazaqstanmen yntymaqtastyqqa qyzyghushylyghy elding ishki túraqtylyghy men kýshin halyqaralyq arenada qalay tabysty qoldanugha bolatynyn kórsetedi. 

Songhy jyldary Dýniyejýzilik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng Sezining mәrtebesi men manyzy aitarlyqtay ózgerdi. Búryn ony kóbine simvoldyq alang retinde qabyldasa, qazir ol manyzdy forumgha ainaldy, onda shyn mәninde manyzdy ghalamdyq mәseleler talqylanady. Osy ózgeristerding sebebi nede dep oilaysyz? 

Mening oiymsha, osy ózgeristerding negizgi sebebi songhy jyldary etnikalyq jәne konfessiyalyq mәselelerding aldynghy jospargha shyghuy bolyp tabylady. Biz búl ýrdisti tek Tayau Shyghys aimaghynda ghana emes, Eski әlemde bolyp jatqan prosesterde de bayqaymyz. 

Eger qoghamdaghy ishki «bólu syzyqtaryn», mulitikulituralizm men kópkonfessiyalyqty, sonday-aq memleketter arasyndaghy kelispeushilikterdi eskersek, múnday alandargha qajettilik arta týsedi. Búl tabighi, ózdiginen tuyndaytyn súranys, ony biz qazir naqty kórip otyrmyz. 

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde dinaralyq dialogtyng beybitshilik pen qauipsizdikti nyghaytu faktor retinde manyzdylyghyn atap ótti. Sizding oiynyzsha,  Sezdi damytuda jәne halyqaralyq bedelin arttyruda Preziydentting ýlesi qanday? 

Sayasatty jýzege asyruda kóshbasshynyng jeke róli әrdayym manyzdy. Eger birinshi túlgha búl mәselege tek el dengeyinde ghana emes, aimaqtyq jәne jahandyq dengeyde de erekshe mәn beretinin kórsek, búl Qazaqstan basshylyghynyng keng auqymdy kózqarasyn kórsetedi. 

Úsynylghan ong kýn tәrtibi, әriyne, keybir qiyndyqtargha tap bolady, sebebi pikirler men kózqarastardaghy aiyrmashylyqtar kóbeyip jatyr. Degenmen, búl jahandyq dengeyde ýlgi bolugha jasalghan naqty qadam bolyp tabylady. Sezdi úiymdastyrudyng ózi, onyng mazmúny, negizgi iydeyalary men qatysushylar qúramy osy formattyng damuy turaly naqty qorytyndy jasaugha mýmkindik beredi. 

Sezding bolashaqtaghy damu mýmkindikterin qalay baghalaysyz? Ol әlemdik kýn tәrtibine әser ete alatyn, elder men halyqtar arasyndaghy senimdi nyghayta alatyn jahandyq platforma rólin atqara ala ma? 

Perspektiva, әriyne, bar, jәne ol birneshe faktorgha baylanysty. Birinshiden, úiymdastyrushylardyng osy kýn tәrtibin ilgeriletuge sayasy erki. Ekinshiden, qatysushylardyng is-sharagha qatysugha qyzyghushylyghy. Osylaysha, perspektiva aiqyn. Eger ol bolmasa, biz qatysushylar tarapynan josparlanghan keng formatty ókildilikti kórmeytin edik. 

Álemdik kýn tәrtibine әser etu qiynyraq, sebebi qazirgi әlemde tipti eleusiz mәseleler boyynsha da kelisimge kelu qiyn. Al fundamentaldy mәselelerge kelgende, kelisimge kelu odan da qiyn. 

Degenmen, turbulentti jaghdayda dialogtyng ózi ýlken jetistik bolyp tabylady. Kóptegen elder qauipsizdik, ekonomikalyq yntymaqtastyq nemese mәdeny dialog mәseleleri boyynsha әrtýrli alandardan shyqsa da, platforma óz aldyna bar jәne búl – jetistik. 

Eng bastysy mazmúny men negizgi qaghidalary. Eger songhy deklarasiya qabyldansa, ol basqa jobalar nemese naqty sheshimder ýshin bastama nýktesi bola alady, tek sol kezde ghana jahandyq kýn tәrtibine әser turaly aitugha bolady. 

Abai.kz