2025 جىلى استانادا دۇنيەجۇزىلىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ كەزەكتى سەزى ۇيىمداستىرىلادى. بۇل ءىس-شارا دىنارالىق جانە مادەنيارالىق ديالوگتى نىعايتۋ، سونداي-اق الەمدىك قاۋىمداستىقپەن ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ماقساتىندا وتكىزىلەدى. 

ارمەنيانىڭ قولدانبالى ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سەرگەي مەلكونيان ءوز پىكىرىندە سەزدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. 

سوڭعى جىلدارى قازاقستان دىنارالىق جانە مادەنيارالىق ديالوگتى نىعايتۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، وسى سالاداعى ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەر قانداي جانە ولار ەلدىڭ حالىقارالىق يميدجىنە قالاي اسەر ەتەدى؟ 

مەنىڭ ويىمشا، قازاقستانداعى جەتىستىكتەردى ەكى باعىتتا قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى – ىشكى جەتىستىكتەر، ياعني ەتنيكالىق جانە دىندىك ارتۇرلىلىكتىڭ ۇيلەسىمدى ءومىر ءسۇرۋى. قازاقستاندا ءتۇرلى ۇلتتار مەن ءدىن وكىلدەرى ءبىر-بىرىمەن تاتۋ ءومىر سۇرەدى جانە بۇل تۇراقتى دامىپ كەلەدى. ارينە، كەيدە قيىندىقتار تۋىنداۋى مۇمكىن، بىراق بۇل تابيعي قۇبىلىس، ويتكەنى ءبىز جاھاندىق الەمدە ءومىر سۇرەمىز. وسىنداي ۇيلەسىمدىلىك تاجىريبەسى كوپتەگەن ەلدەرگە ۇلگى بولا الادى. 

سىرتقى باعىت ىشكى تۇراقتى جانە گارمونيالى نەگىز سىرتقى سەرىكتەستەرمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ول باتىس، شىعىس، سولتۇستىك نەمەسە وڭتۇستىك باعىتتا بولسا دا. ءار ءتۇرلى ەلدەردىڭ قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىققا قىزىعۋشىلىعى ەلدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى مەن كۇشىن حالىقارالىق ارەنادا قالاي تابىستى قولدانۋعا بولاتىنىن كورسەتەدى. 

سوڭعى جىلدارى دۇنيەجۇزىلىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىنىڭ مارتەبەسى مەن ماڭىزى ايتارلىقتاي وزگەردى. بۇرىن ونى كوبىنە سيمۆولدىق الاڭ رەتىندە قابىلداسا، قازىر ول ماڭىزدى فورۋمعا اينالدى، وندا شىن مانىندە ماڭىزدى عالامدىق ماسەلەلەر تالقىلانادى. وسى وزگەرىستەردىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ 

مەنىڭ ويىمشا، وسى وزگەرىستەردىڭ نەگىزگى سەبەبى سوڭعى جىلدارى ەتنيكالىق جانە كونفەسسيالىق ماسەلەلەردىڭ الدىڭعى جوسپارعا شىعۋى بولىپ تابىلادى. ءبىز بۇل ءۇردىستى تەك تاياۋ شىعىس ايماعىندا عانا ەمەس، ەسكى الەمدە بولىپ جاتقان پروتسەستەردە دە بايقايمىز. 

ەگەر قوعامداعى ىشكى «ءبولۋ سىزىقتارىن»، مۋلتيكۋلتۋراليزم مەن كوپكونفەسسيالىقتى، سونداي-اق مەملەكەتتەر اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەردى ەسكەرسەك، مۇنداي الاڭدارعا قاجەتتىلىك ارتا تۇسەدى. بۇل تابيعي، وزدىگىنەن تۋىندايتىن سۇرانىس، ونى ءبىز قازىر ناقتى كورىپ وتىرمىز. 

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز سوزىندە دىنارالىق ديالوگتىڭ بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ فاكتور رەتىندە ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا،  سەزدى دامىتۋدا جانە حالىقارالىق بەدەلىن ارتتىرۋدا پرەزيدەنتتىڭ ۇلەسءى قانداي? 

ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا كوشباسشىنىڭ جەكە ءرولى ءاردايىم ماڭىزدى. ەگەر ءبىرىنشى تۇلعا بۇل ماسەلەگە تەك ەل دەڭگەيىندە عانا ەمەس، ايماقتىق جانە جاھاندىق دەڭگەيدە دە ەرەكشە ءمان بەرەتىنىن كورسەك، بۇل قازاقستان باسشىلىعىنىڭ كەڭ اۋقىمدى كوزقاراسىن كورسەتەدى. 

ۇسىنىلعان وڭ كۇن ءتارتىبى، ارينە، كەيبىر قيىندىقتارعا تاپ بولادى، سەبەبى پىكىرلەر مەن كوزقاراستارداعى ايىرماشىلىقتار كوبەيىپ جاتىر. دەگەنمەن، بۇل جاھاندىق دەڭگەيدە ۇلگى بولۋعا جاسالعان ناقتى قادام بولىپ تابىلادى. سەزدى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوزى، ونىڭ مازمۇنى، نەگىزگى يدەيالارى مەن قاتىسۋشىلار قۇرامى وسى فورماتتىڭ دامۋى تۋرالى ناقتى قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. 

سەزدىڭ بولاشاقتاعى دامۋ مۇمكىندىكتەرىن قالاي باعالايسىز؟ ول الەمدىك كۇن تارتىبىنە اسەر ەتە الاتىن، ەلدەر مەن حالىقتار اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتا الاتىن جاھاندىق پلاتفورما ءرولىن اتقارا الا ما؟ 

پەرسپەكتيۆا، ارينە، بار، جانە ول بىرنەشە فاكتورعا بايلانىستى. بىرىنشىدەن، ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ وسى كۇن ءتارتىبىن ىلگەرىلەتۋگە ساياسي ەركى. ەكىنشىدەن، قاتىسۋشىلاردىڭ ءىس-شاراعا قاتىسۋعا قىزىعۋشىلىعى. وسىلايشا، پەرسپەكتيۆا ايقىن. ەگەر ول بولماسا، ءبىز قاتىسۋشىلار تاراپىنان جوسپارلانعان كەڭ فورماتتى وكىلدىلىكتى كورمەيتىن ەدىك. 

الەمدىك كۇن تارتىبىنە اسەر ەتۋ قيىنىراق، سەبەبى قازىرگى الەمدە ءتىپتى ەلەۋسىز ماسەلەلەر بويىنشا دا كەلىسىمگە كەلۋ قيىن. ال فۋندامەنتالدى ماسەلەلەرگە كەلگەندە، كەلىسىمگە كەلۋ ودان دا قيىن. 

دەگەنمەن، تۋربۋلەنتتى جاعدايدا ديالوگتىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك بولىپ تابىلادى. كوپتەگەن ەلدەر قاۋىپسىزدىك، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق نەمەسە مادەني ديالوگ ماسەلەلەرى بويىنشا ءارتۇرلى الاڭداردان شىقسا دا، پلاتفورما ءوز الدىنا بار جانە بۇل – جەتىستىك. 

ەڭ باستىسى مازمۇنى مەن نەگىزگى قاعيدالارى. ەگەر سوڭعى دەكلاراتسيا قابىلدانسا، ول باسقا جوبالار نەمەسە ناقتى شەشىمدەر ءۇشىن باستاما نۇكتەسى بولا الادى، تەك سول كەزدە عانا جاھاندىق كۇن تارتىبىنە اسەر تۋرالى ايتۋعا بولادى. 

Abai.kz