Óner degen ekining birine qona bermeytin baq desek, әn men kýy tyndap, adam balasy kónil-kýiin retteydi. Ómirge qúshtarlyghy artady, jan sergitedi. Bala kezden ruhany baylyghymyz – halyq muzykasyna qúmar bolyp ósken әr bala әnshi, kýishi boludy armandaydy, ýlkenderge qarap boy týzeydi, oy týzeydi.

Áriyne jer әsemi – Jetisu ónirinde súlu tabighatqa tamsanyp, dalanyng samal jeli men әsem gýlderine, mýlgigen tau kórinisine qarap ósken bala súlulyqqa qúshtar bolady.

Almaty oblysy Jambyl audanyna qarasty Túrar auylynda dýniyege kelgen Bighaysha Inkәrbekova ata-ananyng tәrbiyesi men qosa mektep jasyndaghy ústazdardyng yqpalynan osy bir qiyn da qyzyqty óner jolyn tandap alghan edi. Búlbúlday sayrap әn shyrqaghan shynashaqtay qyz óz kezinde talaylardy tamsandyrghan. Tipti esh jerde arnayy muzykalyq bilim almasa da Almatydaghy Qazaqtyng Jambyl atyndaghy memlekettik filarmoniyasyna birden әnshilikke alynghan. Keyin 1968 jyly P.Chaykovskiy atyndaghy muzyka uchiliyshesin bitirgen song Qazaqtyng Baqytjan Bayqadamov atyndaghy hor kapellasyna jeke oryndaushy retinde qabyldanghan. Búl isting basy-qasynda sol kezdegi filarmoniya diyrektory Erkeghaly Rahmadiyev bolghan edi. Ol kisi jas әnshilerge asa qamqorlyq tanytatyn.

1970 jyldan 1992 jyly zeynetke shyqqansha Qazaqtyng memlekettik «Qazaqkonsert» gastrolidik-konsert birlestiginde әnshi bolyp júmys isteydi.

Bighaysha Inkәrbekovagha óner jolynda alghash qamqor bolghan Qazaqstannyng halyq әrtisi Jamal Omarova edi. Óz ýiine túrghyzyp, tegin tamaqtandyryp, óner jolyna baulyp, filarmoniyagha qyzmetke túrugha da analyq qamqorlyghyn kórsetken osy apay bolatyn. «Jaqsydan sharapat» demekshi, әnshi Sara Tynyshtyghúlovagha da dәl osynday qamqorlyq tanytqan Jamal apamyz edi. Ásirese sahnagha shyghar aldynda «Bighaysha, ózindi ózing ústa, sahnagha shyqqanda qysylma! Kórermeni joq tabighat ayasynda әn salghanday erkin shyrqa! Óner ekining birine berile bermeydi. Ónerding sonyna týsinder!» deushi edi.

QSRO halyq әrtisi Roza Baghlanova «Bighaysha, sende әnshige tәn qasiyet bar, tek erinbey izden, enbek et!» deushi edi.

Sol kezdegi «Samal» ansamblining dombyrashysy Núrqasym Ábjanov «Bighaysha Inkәrbekova kóp jyl «Qazaqkonsert» birlestiginde әnshilik etti. Minezi jibektey esilgen ýlken adamgershilik iyesi edi. Qay jerge konsert qoysaq kórermen Bighayshanyng әnine eltip, asa qoshemet kórsetetin. Ánshining әn baghdarlamasy da bay bolatyn. Onyng oryndauyndaghy әnder: Shәmshi Qaldayaqov, Áset Beyseuov, Núrghisa Tilendiyev, Áblahat Espaev syndy kompozitorlardyng jana shyqqan әnderi bolatyn. Janalyqqa qúmar halyq Bighaysha әn oryndap túrghanda birge qosylyp otyratyn» dep eske alady.

Ánshining ózi óneri jayly kózi tirisinde bylay degen eken:

«Ánshi bolu onay emes. Oghan arnayy bilimmen qosa kóp izdenu kerek. Kópshilikti jalyqtyryp almau ýshin әn baghdarlamasyn janartyp otyru kerek. Maghan Manarbek Erjanov aghamyzdyng enbekqorlyghy men izdenimpazdyghy qatty únaydy. Ol kisi janynan da әn shygharady. Sahnagha jarauly attay sәnimen shyghady. Ári Jýsipbek Elebekov, Jamal Omarovalardyng ónerge erekshe qúrmeti kónil quantady. Olar ózderin tәrbiyeley otyryp, ózgeni de tәrbiyeley biledi» dep eske alatyn.

Jýsipbek Elebekovtyng óner brigadasynda óner kórsetetindikten Bighaysha Inkәrbekova temirdey tәrtippen sahna syryna qanygha, әnderin, dauysyn jetildire berdi. Gastrolidan kelip, «Qazaqkonsertte» ótkizgen jiynynda Jýsekeng Bighayshanyng ónerine erekshe bagha berip, «Bighaysha Inkәrbekova әndi jýreginen ótkizip, týsinip oryndaytyn sheber әnshi. Ol qanday ataqqa bolsyn layyqty» dep ataqqa úsynugha basshylargha kenes bergen edi. Sol sózge Bighaysha qatty úyalyp qalypty.

Ánshi Bighaysha Inkәrbekova Áset Beyseuovtyng әnderin tamyljyta oryndaytyn. Áset radiogha bergen súhbatynda «Qazaqstannyng әnshi-kýishilerimen kóp saparlas boldym. Ásirese әnshi Bighaysha Inkәrbekovany halyq jyly qabyldap, әdemi dauysyna eltip otyrady. Bir sovhozda әnin tynday almay qalghandar ertengi basqa auylda bolatyn konsertine tayly-túyaghymen baratyn. Halyqtyng kónilinen shyghu – zor baqyt» degen bolatyn.

Jalpy, әnshi Bighaysha Inkәrbekovanyng tabany tiymegen qazaq dalasy kemde kem shyghar. Jylyna toghyz ailap dala kezip, әn salghan әnshilerimiz ben kýishilerimiz «Qazaqkonsert» birlestiginde barshylyq edi. Solardyng kóbi ataq-danqsyz, eskerusiz qaldy. Tipti Qazaq radiosynyng altyn qoryna bir әn ne bir kýy jazyp qaldyrmaghan qanshama óner iyeleri boldy.

Bighaysha Inkәrbekovmen qazaq elin aralaghan Lәzzat Sýiindikova, Hafiza Ábughaliyeva, Zәuresh Esbergenova, Sara Mamytova, Bighaly Ábdirahmanov syndy apa-aghalarymyz eren enbekting ýlgisin kórsetkenimen ataq-danqsyz dýniyeden ótti. Qazir keyingi jastar esimin de atay bermeydi. Naghyz qazaq ónerin qarapayym halyqqa jetkizgen, kiyeli ónerding ystyq-suyghyna kóngen osy kisiler edi. Olar bayannyn, ansambliding sýiemeldeuimen, keybiri dombyragha qosylyp әnderin oryndady. Óz dauystarymen, shyn ónerding ýlgisin kórsetti. Qazirgidey fonogrammagha sýienip, auyzdaryn jybyrlatyp eldi aldaghan joq. Bәri taza óner, taza enbek edi.

Ánshining baqyty – oryndap túrghan әnining maghynasyn ashyp, sheber oryndauy, tyndaushynyng jýregine jetkize shyrqay bilui desek, Bighaysha apamyz halyqtyng ortasynan shyghyp, óz eli ýshin ter tókken, әnshi bolam degen armanynyng oryndalghan sәti – esh quanyshqa aiyrbastay almaytyn qúndylyghymen erekshe boldy.

Áriyne, úl-qyzy bar ana ýshin napaqasyn týzdi kezip tabu onay bolghan joq. Jazdyng aptaby men qystyng qahary densaulyghyna da әser etti. Ol kezde qansha konsert qoyasyn, sonsha jalaqy týsetin kez. Dala kezbeseng dayyn jalaqy joq. Joldyng da azabyn tartqan kezderi kóp boldy.

Árdayym әn qanatynda jýretin tamasha әnshining dauysy Roza Baghlanovanyng dauysyna óte úqsas. Ol kisining Qazaq radiosynyng әue tolqynynan beriletin kóptegen әnderi qúlaqtan kirip boydy alar әserliligimen erekshe edi. Tabighatynan tembri jaghymdy, boyauy qanyq soprano dauysy bar әnshige L.Hamidi, Sh.Qaldayaqov, Á.Espaev, Á.Beyseuov, N.Tilendiyev siyaqty kórnekti kompozitorlarymyz әn jazdy.

Qyrghyz Respublikasynyng enbek sinirgen qayratkeri, dybys rejisseri Maqsat Múhitdenov: «Shirkin, búl kisilerding oryndaghan әnderi aldymen halyqtyng qúlaghyna jetip, artynan ózin kóruge zar bolghan halyqpen qauyshqan naghyz әrtister edi ghoy. 70-80-shi jyldary kýnde Qazaq radiosynan ýzbey berilip túratyn. Bighaysha apaydyng kýitabaghynyng dizaynyn ózim jasadym. Kýitabaqqa repertuaryndaghy 100-den asa әnning 23-i kirdi. Sonynan әrbir әnin 5-6 retten tyndadym. Toymay tyndadym. Ne degen janyndy mezi etpeytin aghyp jatqan móldir búlaqtay tap-taza dauys. Tyndaghan sayyn tyndaghyng kele beredi, kele beredi» depti.

Men Qazaq radiosynyng muzyka redaksiyasynda redaktor, Bas redaktor, songhy onshaqty jylda Altynqor bólimining jetekshisi boldym.

Bir kýni bizge Bighaysha Inkәrbekova apamyz keldi. Kóp әngimelestik. Ol kisige osy ýntaspalaryn diskige shygharuyn ótindik. Sonymen qatar shygharmashylyq keshinizdi úiymdastyrayyq dep qolqa saldyq. Ol kisi qala әkimine baryp ótinish jasady. Kópshilikting qoldauymen «Qazaqkonserttin» konsert zalynda Bighaysha apamyzdyng keshining kuәsi bolyp, shәiine qatysqanbyz. Apay odan keyin de habarlasyp túratyn. Erterekte úly qaytys bolghan eken, keshten song biraz uaqyttan keyin qyzy qaytys bolypty. Osydan keyin apay da o dýniyelik boldy.

Qazaq radiosynyng altyn qoryna Bighaysha Inkәrbekova 82 әn jazypty. Kóp әnderi fortepianonyn, bayannyng sýiemeldeuimen, birazy estradalyq orkestrining sýiemeldeuimen jazylypty. Áset Beyseuovtyng «Kóksudyng tolqyndary», «Aqqu әni», «Jeneshe», «Jayyqtan qaytqan tyrnalar», «Jambyldan janghan júldyzdar», «Armandastar», «Almatym dep әn salam», «Auyldyng adamdary-ay», «Syrlasu valisi», «Oraldy kóktem», Núrghisa Tilendiyevting «Elim jomart», «Jýregim menin», Shәmshi Qaldayaqovtyng «Tamdy aruy», «Moyynqúmda», «Mening Qazaqstanym», Mynjasar Manghytaevtyng «Izdedim seni», «Almatynyng aq týni», Kenjebek Kýmisbekovtyng «Alghashqy әnim-armanym», Áblahat Espaevtyng «Marjan qyz», «Saghynysh eken bala kez», Iliya Jaqanovtyng «Balqantau baurayynda», «Anar», Áshirhan Telghoziyevtyng «Nazerke», «Armanym», Beken Jamaqaevtyng «Baqyt tany», sonymen qatar halyq әnderi «Sәulem-ay», «Qúdasha», «Bipyl» syndy әnderi keler ghasyrgha miras bolar qúndylyghymen erekshe.

Ómir boyy sahnada әn salyp, kýsh-qayratyn ónerge arnaghan tamasha әnshi óz kezinde ýkimet tarapynan enbegi baghalanbay qonyrqay kýy keshti, enbegi esh boldy dese de bolady. Ókinish te, ókpe de ol kiside bar edi. Bir jyldyng toghyz aiy jolda ótti. Bala-shaghany baghugha da uaqyt jetpedi. Endi, mine, úl-qyzyn bauryna alyp, ómirmen qoshtasyp, ýn-týnsiz qaldy. Izdeushisi de joq.

Altyn Imanbaeva,

Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri

Abai.kz