ونەر دەگەن ەكىنىڭ بىرىنە قونا بەرمەيتىن باق دەسەك، ءان مەن كۇي تىڭداپ، ادام بالاسى كوڭىل-كۇيىن رەتتەيدى. ومىرگە قۇشتارلىعى ارتادى، جان سەرگىتەدى. بالا كەزدەن رۋحاني بايلىعىمىز – حالىق مۋزىكاسىنا قۇمار بولىپ وسكەن ءار بالا ءانشى، كۇيشى بولۋدى ارماندايدى، ۇلكەندەرگە قاراپ بوي تۇزەيدى، وي تۇزەيدى.

ارينە جەر اسەمى – جەتىسۋ وڭىرىندە سۇلۋ تابيعاتقا تامسانىپ، دالانىڭ سامال جەلى مەن اسەم گۇلدەرىنە، مۇلگىگەن تاۋ كورىنىسىنە قاراپ وسكەن بالا سۇلۋلىققا قۇشتار بولادى.

الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىنا قاراستى تۇرار اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن بيعايشا ىڭكاربەكوۆا اتا-انانىڭ تاربيەسى مەن قوسا مەكتەپ جاسىنداعى ۇستازداردىڭ ىقپالىنان وسى ءبىر قيىن دا قىزىقتى ونەر جولىن تاڭداپ العان ەدى. بۇلبۇلداي سايراپ ءان شىرقاعان شىناشاقتاي قىز ءوز كەزىندە تالايلاردى تامساندىرعان. ءتىپتى ەش جەردە ارنايى مۋزىكالىق ءبىلىم الماسا دا الماتىداعى قازاقتىڭ جامبىل اتىنداعى مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنا بىردەن انشىلىككە الىنعان. كەيىن 1968 جىلى پ.چايكوۆسكي اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسىن بىتىرگەن سوڭ قازاقتىڭ باقىتجان بايقاداموۆ اتىنداعى حور كاپەللاسىنا جەكە ورىنداۋشى رەتىندە قابىلدانعان. بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا سول كەزدەگى فيلارمونيا ديرەكتورى ەركەعالي راحماديەۆ بولعان ەدى. ول كىسى جاس انشىلەرگە اسا قامقورلىق تانىتاتىن.

1970 جىلدان 1992 جىلى زەينەتكە شىققانشا قازاقتىڭ مەملەكەتتىك «قازاقكونتسەرت» گاسترولدىك-كونتسەرت بىرلەستىگىندە ءانشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

بيعايشا ىڭكاربەكوۆاعا ونەر جولىندا العاش قامقور بولعان قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى جامال وماروۆا ەدى. ءوز ۇيىنە تۇرعىزىپ، تەگىن تاماقتاندىرىپ، ونەر جولىنا باۋلىپ، فيلارمونياعا قىزمەتكە تۇرۋعا دا انالىق قامقورلىعىن كورسەتكەن وسى اپاي بولاتىن. «جاقسىدان شاراپات» دەمەكشى، ءانشى سارا تىنىشتىعۇلوۆاعا دا ءدال وسىنداي قامقورلىق تانىتقان جامال اپامىز ەدى. اسىرەسە ساحناعا شىعار الدىندا «بيعايشا، ءوزىڭدى ءوزىڭ ۇستا، ساحناعا شىققاندا قىسىلما! كورەرمەنى جوق تابيعات اياسىندا ءان سالعانداي ەركىن شىرقا! ونەر ەكىنىڭ بىرىنە بەرىلە بەرمەيدى. ونەردىڭ سوڭىنا تۇسىڭدەر!» دەۋشى ەدى.

قسرو حالىق ءارتىسى روزا باعلانوۆا «بيعايشا، سەندە انشىگە ءتان قاسيەت بار، تەك ەرىنبەي ىزدەن، ەڭبەك ەت!» دەۋشى ەدى.

سول كەزدەگى «سامال» ءانسامبلىنىڭ دومبىراشىسى نۇرقاسىم ءابجانوۆ «بيعايشا ىڭكاربەكوۆا كوپ جىل «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىندە انشىلىك ەتتى. مىنەزى جىبەكتەي ەسىلگەن ۇلكەن ادامگەرشىلىك يەسى ەدى. قاي جەرگە كونتسەرت قويساق كورەرمەن بيعايشانىڭ انىنە ەلتىپ، اسا قوشەمەت كورسەتەتىن. ءانشىنىڭ ءان باعدارلاماسى دا باي بولاتىن. ونىڭ ورىنداۋىنداعى اندەر: ءشامشى قالداياقوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، ءابلاحات ەسپاەۆ سىندى كومپوزيتورلاردىڭ جاڭا شىققان اندەرى بولاتىن. جاڭالىققا قۇمار حالىق بيعايشا ءان ورىنداپ تۇرعاندا بىرگە قوسىلىپ وتىراتىن» دەپ ەسكە الادى.

ءانشىنىڭ ءوزى ونەرى جايلى كوزى تىرىسىندە بىلاي دەگەن ەكەن:

«ءانشى بولۋ وڭاي ەمەس. وعان ارنايى بىلىممەن قوسا كوپ ىزدەنۋ كەرەك. كوپشىلىكتى جالىقتىرىپ الماۋ ءۇشىن ءان باعدارلاماسىن جاڭارتىپ وتىرۋ كەرەك. ماعان ماناربەك ەرجانوۆ اعامىزدىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن ىزدەنىمپازدىعى قاتتى ۇنايدى. ول كىسى جانىنان دا ءان شىعارادى. ساحناعا جاراۋلى اتتاي سانىمەن شىعادى. ءارى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، جامال وماروۆالاردىڭ ونەرگە ەرەكشە قۇرمەتى كوڭىل قۋانتادى. ولار وزدەرىن تاربيەلەي وتىرىپ، وزگەنى دە تاربيەلەي بىلەدى» دەپ ەسكە الاتىن.

جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ونەر بريگاداسىندا ونەر كورسەتەتىندىكتەن بيعايشا ىڭكاربەكوۆا تەمىردەي تارتىپپەن ساحنا سىرىنا قانىعا، اندەرىن، داۋىسىن جەتىلدىرە بەردى. گاسترولدان كەلىپ، «قازاقكونتسەرتتە» وتكىزگەن جيىنىندا جۇسەكەڭ بيعايشانىڭ ونەرىنە ەرەكشە باعا بەرىپ، «بيعايشا ىڭكاربەكوۆا ءاندى جۇرەگىنەن وتكىزىپ، ءتۇسىنىپ ورىندايتىن شەبەر ءانشى. ول قانداي اتاققا بولسىن لايىقتى» دەپ اتاققا ۇسىنۋعا باسشىلارعا كەڭەس بەرگەن ەدى. سول سوزگە بيعايشا قاتتى ۇيالىپ قالىپتى.

ءانشى بيعايشا ىڭكاربەكوۆا اسەت بەيسەۋوۆتىڭ اندەرىن تامىلجىتا ورىندايتىن. اسەت راديوعا بەرگەن سۇحباتىندا «قازاقستاننىڭ ءانشى-كۇيشىلەرىمەن كوپ ساپارلاس بولدىم. اسىرەسە ءانشى بيعايشا ىڭكاربەكوۆانى حالىق جىلى قابىلداپ، ادەمى داۋىسىنا ەلتىپ وتىرادى. ءبىر سوۆحوزدا ءانىن تىڭداي الماي قالعاندار ەرتەڭگى باسقا اۋىلدا بولاتىن كونتسەرتىنە تايلى-تۇياعىمەن باراتىن. حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ – زور باقىت» دەگەن بولاتىن.

جالپى، ءانشى بيعايشا ىڭكاربەكوۆانىڭ تابانى تيمەگەن قازاق دالاسى كەمدە كەم شىعار. جىلىنا توعىز ايلاپ دالا كەزىپ، ءان سالعان انشىلەرىمىز بەن كۇيشىلەرىمىز «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىندە بارشىلىق ەدى. سولاردىڭ كوبى اتاق-داڭقسىز، ەسكەرۋسىز قالدى. ءتىپتى قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا ءبىر ءان نە ءبىر كۇي جازىپ قالدىرماعان قانشاما ونەر يەلەرى بولدى.

بيعايشا ىڭكاربەكوۆمەن قازاق ەلىن ارالاعان ءلاززات سۇيىندىكوۆا، حافيزا ابۋعاليەۆا، زاۋرەش ەسبەرگەنوۆا، سارا مامىتوۆا، بيعالي ءابدىراحمانوۆ سىندى اپا-اعالارىمىز ەرەن ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەنىمەن اتاق-داڭقسىز دۇنيەدەن ءوتتى. قازىر كەيىنگى جاستار ەسىمىن دە اتاي بەرمەيدى. ناعىز قازاق ونەرىن قاراپايىم حالىققا جەتكىزگەن، كيەلى ونەردىڭ ىستىق-سۋىعىنا كونگەن وسى كىسىلەر ەدى. ولار باياننىڭ، ءانسامبلدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن، كەيبىرى دومبىراعا قوسىلىپ اندەرىن ورىندادى. ءوز داۋىستارىمەن، شىن ونەردىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. قازىرگىدەي فونوگرامماعا سۇيەنىپ، اۋىزدارىن جىبىرلاتىپ ەلدى الداعان جوق. ءبارى تازا ونەر، تازا ەڭبەك ەدى.

ءانشىنىڭ باقىتى – ورىنداپ تۇرعان ءانىنىڭ ماعىناسىن اشىپ، شەبەر ورىنداۋى، تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە شىرقاي ءبىلۋى دەسەك، بيعايشا اپامىز حالىقتىڭ ورتاسىنان شىعىپ، ءوز ەلى ءۇشىن تەر توككەن، ءانشى بولام دەگەن ارمانىنىڭ ورىندالعان ءساتى – ەش قۋانىشقا ايىرباستاي المايتىن قۇندىلىعىمەن ەرەكشە بولدى.

ارينە، ۇل-قىزى بار انا ءۇشىن ناپاقاسىن ءتۇزدى كەزىپ تابۋ وڭاي بولعان جوق. جازدىڭ اپتابى مەن قىستىڭ قاھارى دەنساۋلىعىنا دا اسەر ەتتى. ول كەزدە قانشا كونتسەرت قوياسىڭ، سونشا جالاقى تۇسەتىن كەز. دالا كەزبەسەڭ دايىن جالاقى جوق. جولدىڭ دا ازابىن تارتقان كەزدەرى كوپ بولدى.

ءاردايىم ءان قاناتىندا جۇرەتىن تاماشا ءانشىنىڭ داۋىسى روزا باعلانوۆانىڭ داۋىسىنا وتە ۇقساس. ول كىسىنىڭ قازاق راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىنان بەرىلەتىن كوپتەگەن اندەرى قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار اسەرلىلىگىمەن ەرەكشە ەدى. تابيعاتىنان تەمبرى جاعىمدى، بوياۋى قانىق سوپرانو داۋىسى بار انشىگە ل.حاميدي، ش.قالداياقوۆ، ءا.ەسپاەۆ، ءا.بەيسەۋوۆ، ن.تىلەنديەۆ سياقتى كورنەكتى كومپوزيتورلارىمىز ءان جازدى.

قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، دىبىس رەجيسسەرى ماقسات مۇحيتدەنوۆ: «شىركىن، بۇل كىسىلەردىڭ ورىنداعان اندەرى الدىمەن حالىقتىڭ قۇلاعىنا جەتىپ، ارتىنان ءوزىن كورۋگە زار بولعان حالىقپەن قاۋىشقان ناعىز ارتىستەر ەدى عوي. 70-80-ءشى جىلدارى كۇندە قازاق راديوسىنان ۇزبەي بەرىلىپ تۇراتىن. بيعايشا اپايدىڭ كۇيتاباعىنىڭ ديزاينىن ءوزىم جاسادىم. كۇيتاباققا رەپەرتۋارىنداعى 100-دەن اسا ءاننىڭ 23-ءى كىردى. سوڭىنان ءاربىر ءانىن 5-6 رەتتەن تىڭدادىم. تويماي تىڭدادىم. نە دەگەن جانىڭدى مەزى ەتپەيتىن اعىپ جاتقان ءمولدىر بۇلاقتاي تاپ-تازا داۋىس. تىڭداعان سايىن تىڭداعىڭ كەلە بەرەدى، كەلە بەرەدى» دەپتى.

مەن قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكا رەداكتسياسىندا رەداكتور، باس رەداكتور، سوڭعى ونشاقتى جىلدا التىنقور ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى بولدىم.

ءبىر كۇنى بىزگە بيعايشا ىڭكاربەكوۆا اپامىز كەلدى. كوپ اڭگىمەلەستىك. ول كىسىگە وسى ءۇنتاسپالارىن ديسكىگە شىعارۋىن وتىندىك. سونىمەن قاتار شىعارماشىلىق كەشىڭىزدى ۇيىمداستىرايىق دەپ قولقا سالدىق. ول كىسى قالا اكىمىنە بارىپ ءوتىنىش جاسادى. كوپشىلىكتىڭ قولداۋىمەن «قازاقكونتسەرتتىڭ» كونتسەرت زالىندا بيعايشا اپامىزدىڭ كەشىنىڭ كۋاسى بولىپ، شايىنە قاتىسقانبىز. اپاي ودان كەيىن دە حابارلاسىپ تۇراتىن. ەرتەرەكتە ۇلى قايتىس بولعان ەكەن، كەشتەن سوڭ ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن قىزى قايتىس بولىپتى. وسىدان كەيىن اپاي دا و دۇنيەلىك بولدى.

قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا بيعايشا ىڭكاربەكوۆا 82 ءان جازىپتى. كوپ اندەرى فورتەپيانونىڭ، باياننىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن، ءبىرازى ەسترادالىق وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن جازىلىپتى. اسەت بەيسەۋوۆتىڭ «كوكسۋدىڭ تولقىندارى»، «اققۋ ءانى»، «جەڭەشە»، «جايىقتان قايتقان تىرنالار»، «جامبىلدان جانعان جۇلدىزدار»، «ارمانداستار»، «الماتىم دەپ ءان سالام»، «اۋىلدىڭ ادامدارى-اي»، «سىرلاسۋ ءۆالسى»، «ورالدى كوكتەم»، نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «ەلىم جومارت»، «جۇرەگىم مەنىڭ»، ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «تامدى ارۋى»، «مويىنقۇمدا»، «مەنىڭ قازاقستانىم»، مىڭجاسار ماڭعىتاەۆتىڭ «ىزدەدىم سەنى»، «الماتىنىڭ اق ءتۇنى»، كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆتىڭ «العاشقى ءانىم-ارمانىم»، ءابلاحات ەسپاەۆتىڭ «مارجان قىز»، «ساعىنىش ەكەن بالا كەز»، ءىليا جاقانوۆتىڭ «بالقانتاۋ باۋرايىندا»، «انار»، ءاشىرحان تەلعوزيەۆتىڭ «نازەركە»، «ارمانىم»، بەكەن جاماقاەۆتىڭ «باقىت تاڭى»، سونىمەن قاتار حالىق اندەرى «ساۋلەم-اي»، «قۇداشا»، «بيپىل» سىندى اندەرى كەلەر عاسىرعا ميراس بولار قۇندىلىعىمەن ەرەكشە.

ءومىر بويى ساحنادا ءان سالىپ، كۇش-قايراتىن ونەرگە ارناعان تاماشا ءانشى ءوز كەزىندە ۇكىمەت تاراپىنان ەڭبەگى باعالانباي قوڭىرقاي كۇي كەشتى، ەڭبەگى ەش بولدى دەسە دە بولادى. وكىنىش تە، وكپە دە ول كىسىدە بار ەدى. ءبىر جىلدىڭ توعىز ايى جولدا ءوتتى. بالا-شاعانى باعۋعا دا ۋاقىت جەتپەدى. ەندى، مىنە، ۇل-قىزىن باۋرىنا الىپ، ومىرمەن قوشتاسىپ، ءۇن-ءتۇنسىز قالدى. ىزدەۋشىسى دە جوق.

التىن يمانباەۆا،

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

Abai.kz